NL8503332A - Verbeterde meertrapswerkwijze voor het breken van een kolenlaag. - Google Patents

Description

- 1 - i'1'" ^

Verbeterde meertrapswerkwijze voor het breken van een kolenlaag.

Deze uitvinding heeft betrekking op het hydraulisch breken van ondergrondse, gasbevattende kolenformaties, met het doel de produktiesnelheid en de totale hoeveelheid gewon nen gas uit een in een dergelijke formatie voltooide bron 5 te verhogen, en meer in het bijzonder op bepaalde verbeteringen in meertraps breken ter vergemakkelijking van de uitvoering en voor het verkrijgen van gestutte breuken in de kolenlaag.

Hydraulische breektechnieken voor koolwaterstoffor-10 maties zijn welbekend en zijn op grote schaal gebruikt om de winning van olie en gas uit koolwaterstoffen bevattende formaties te verhogen. Deze technieken berusten op het in-jekteren van een brekend fluidum in de boring van de bron en in aanraking met de te breken formatie. Er wordt op het 15 brekende fluidum een voldoend hoge druk aangelegd om een breuk in de formatie tot stand te brengen en verder te laten verlopen. In het brekende fluidum worden in het algemeen stutmaterialen meegesleept en in de breuk afgezet om de breuk tijdens produktie open te houden.

20 Een hydraulische breektechniek die bijzonder ge schikt is voor het breken van gashoudende zandsteenformaties met lage permeabiliteit (10 millidarcy of minder) wordt beschreven in Amerikaans Octrooischrift Nr.4.186.802. Deze werkwijze behelst meervoudige breekfasen, waarbij een fijn 25 stuttend zand van tussen 0,250 tot 0,105 mm maasopening in een zand tot fluidum mengverhouding van 500 g/1 of meer gebruikt wordt. Elke dragerfase wordt onmiddellijk gevolgd door een overeenkomstige afstandhouderfase, die het brekende fluidum zonder toegevoegd s.tutmateriaal bevat. Onmiddel-30 lijk na de laatste dragerfase en overeenkomstige afstandhouderfase wordt een afsluitende fase geïnjekteerd, die een middelmaat stutmiddel zand bevat met een maasopening van 0,84 tot 0,250 mm, gevolgd door doorspoelen van de huizenrij met brekend fluidum;· Het brekende fluidum was aangemaakt met 35 tot 70 vol.% alcohol teneinde het watervolume van het bre*·.

kende fluidum te verminderen, dat nadelig reageerde met wa- · tergevoelige kleisoorten in de formatie. Tot 20 vol.%

V V V V V

s' i · - 2 - vloeibaar gemaakt CO2 werden gekombineerd met het brekende water/alcohol mengsel om het watervolume verder te verminderen.

Kolenlagen verschillen van karakteristieke onder-5 grondse formaties waaruit gewoonlijk koolwaterstoffen gewonnen worden, zoals carbonaat of zandsteenformaties. Kolenla-gen zijn karakteristiek veel brozer dan carbonaten en zandsteen. Derhalve hebben de stutmiddelen, die gewoonlijk gebruikt worden bij toepassing van een gebruikelijke brekende 10 werkwijze, een neiging om kleine kolendeeltjes te vormen van de oppervlakken van de breuk, die gemengd worden met het stutmiddel. Als de bron in produktie genomen wordt, vertonen aanvullende kolendeeltjes de neiging van de breukvlakken af te vallen in het stutmiddel. De aanwezigheid van de kolen-15 deeltjes in het stutmiddel geven aanleiding tot verstoppen van de tussenruimten tussen de stutmiddeldeeltjes en verminderen daarmee het geleidingsvermogen van de van stutmiddel voorziene breuk. De kolendeeltjes hebben ook een nadelige invloed op de werking van oppervlakscheidende- en verwer-20 kingsapparatuur.

Bovendien zijn kolenlagen onderworpen aan plastische vervorming. Als gebruikelijke stutmiddelen van 0,84 tot 0,250 mm gebruikt worden, veroorzaken ze slijtage van de breukvlakken. Stutmiddelen in de breukvlakken en het af-25 schuiven van de steenkool in de breuk leiden tot een vermindering van de breedte en het geleidingsvermogen van de breuk

Verder leiden gebruikelijke brekende technieken tot bredere breuken in het onderste gedeelte van de kolenlaag, die nauwer worden naarmate ze dichter bij het bovenste ge-30 deelte van de kolenlaag komen, waardoor de verbinding tussen de bovenste gedeelten van de kolenlaag en de breuk beperkt wordt. Een verdere verwikkeling voor de breuk van kolenlagen is, dat de kolenlagen karakteristiek verzadigd zijn met water, dat een hoge carbonaatconcentratie heeft. Gebruikelijk 35 breken leidt tot neerslaan van de carbonaten, waardoor de doorlaatbaarheid van de formatie aan de breukvlakken nog verder verminderd wordt.

Mijn lopende Amerikaanse Octrooiaanvrage Serie Nr. 631.592, ingediend 17 juli 1984, verschaft een werkwijze 40 voor het tot stand brengen van breukvlakken in een onder- 8503332 > .' 4 - 3 - grondse kolenlaag, die een verbeterd geleidingsvermogen heeft, een verbeterde produktiesnelheid en een verbeterde totale winning van gas daaruit in vergelijking met eerder geprobeerde werkwijzen voor het breken van kolenlagen.

5 Mijn lopende Amerikaanse Octrooiaanvrage Serie Nr.

631.592 is gericht op een werkwijze voor het tot stand brengen van breuken in een ondergrondse kolenlaag, die een verbeterd geleidingsvermogen en een gelijkmatiger breedte hebben. De werkwijze omvat in ruime zin het trapsgewijze 10 injekteren in de formatie die aan de bron grenst van een stutmiddel bevattend brekend fluidum, afgewisseld door een zuurmakende oplossing.

In genoemde Amerikaanse Octrooiaanvrage heeft het brekende fluidum daarin gesuspendeerd fijne stutmiddelen 15 met een deeltjesgrootteverdeling in hoofdzaak tussen maas-openingen van 0,250 en 0,105 mm, bij voorkeur met een gemiddelde van 0,149 mm. De stutmiddelen zijn aanwezig in de eerste injektietrappen van brekend fluidum in een hoeveelheid in het trajekt van ongeveer 0 tot ongeveer 500 g/1 bre-20 kend fluidum. De stutmiddel-belading in het brekende fluidum wordt verhoogd in daarop volgende injektietrappen tot het brekende fluidum van ongeveer 1000 tot ongeveer 1500 g stutmiddel per 1 fluidum bevat. Daarna worden de injekties met brekend fluidum met de hogere stutmiddel-belading voortge-25 zet. Elke trap met brekend fluidum wordt onmiddellijk gevolgd door injektie met een zuurmakende oplossing in de formatie die aan de bron grenst.

De afwisselende injekties van brekend fluidum en zuur worden in genoemde octrooiaanvrage uitgevoerd in een 30 hoeveelheid van ongeveer 15 tot ongeveer 35 barrel per minuut, bij voorkeur 20 tot 30 barrel per minuut, tot tenminste 1350 kg fijn stutmiddel zijn afgezet in de breuk in de formatie per 30 cm vertikaal kolenlaag. Bij voorkeur wordt de laatste injektietrap met stutmiddel bevattend brekend 35 fluidum gevolgd door een doorspoelen met een stutmiddelvrij brekend fluidum of zuurmakende oplossing van de serie buizen.

In genoemde octrooiaanvrage is het brekende fluidum bij voorkeur water uit de kolenlaag of de aangrenzende for-40 matie waaraan een opstijfmiddel wordt toegevoegd in een V ν' ^ v vJ V im

Jv * - 4 - hoeveelheid van ongeveer 3,75 kg per 1000 1. Het zuur kan elk zuur zijn dat karakteristiek gebruikt wordt voor het behandelen van ondergrondse formaties, zoals azijnzuur, miere-zuur, fluorwaterstofzuur of sulfaminezuur, maar is bij voor-5 keur zoutzuur. Bovendien kan het brekende fluïdum of de zuurmakende oplossing oppervlakaktieve middelen , suspensie-middelen, sekwestreermiddelen, anti-uitzakmiddelen of corro-sieverhinderaars bevatten.

De onderhavige uitvinding heeft betrekking op be-10 paalde verbeteringen in een werkwijze voor het trapsgewijze injekteren in een ondergrondse kolenlaag nabij een bron van een stutmiddel bevattend·, brekend fluïdum- afgewisseld door een stutmiddelvrij fluïdum, dat bij voorkeur een zuur-makende oplossing is.

15 Volgens een aspekt van de uitvinding is gevonden, dat het breekproces vergemakkelijkt wordt door de bron te voorzien van een mantel van tenminste 17,8 cm nominale diameter en van buizen van tenminste 8,9 cm nominale diameter. Het brekende fluïdum wordt dan in de formatie gebracht door 20 perforaties in de mantel.

Volgens een ander aspekt van de uitvinding worden uitgebreide gestutte breuken verkregen binnen de kolenlaag door de trapsgewijze afwisselende injekties van brekend fluïdum en zuur tot een minimum hoeveelheid fijne stutmidde-25 len is afgezet in de formatie volgens het onderstaande: voor 5 = h < 10, m - 500.000; voor 10 - h < 15, m = 750.000; voor 15 - h < 20, m = 1.000.000; voor 20 - h ^ 25, m ^ 2.000.000; en 30 voor h = 25, m - 3.000.000; waarin h de vertikale dikte van de kolenlaag is in feet (ong. 31' cm) en m de minimumhoeveelheid fijne stutmiddelen in pounds (450 g), die daarin is afgezet.

Volgens nog een ander aspekt van de uitvinding wordt 35 een gebroken kolenlaag, bij voorkeur gebróken door trapsgewijze meervoudige injekties van stutmiddel bevattend brekend fluïdum, afgewisseld door een zuurmakende oplossing, opnieuw gebroken met de meertraps brekende werkwijze.

Zoals hierin gebruikt, tenzij anders aangegeven door 40 de samenhang,worden de uitdrukking "meertrapswerkwijze voor 8503332 - 5 - het breken" en woorden van overeenkomstige strekking gebruikt met betrekking tot een werkwijze die meertraps in-jekteren omvat in de formatie nabij de bron met een stut-middel bevattend, brekend fluïdum afgewisseld met een stut-5 middelvrij fluidum. Duidelijkheidshalve wordt deze werkwijze hieronder eerst uiteengezet zodat de verbeteringen daarin beter begrepen kunnen worden.

De meertrapswerkwijze voor het breken volgens de onderhavige uitvinding kan worden uitgevoerd met elk gebrui-10 kelijk apparaat dat gebruikt wordt voor eerder bekende werkwijzen voor hydraulisch breken. Gebruikelijke stutmiddel-water mengapparatuur en pompapparatuur kunnen bij het uitvoeren van de werkwijze gebruikt worden. In mijn eerder genoemde Amerikaanse Octrooiaanvrage Serie Nr.631.592 heb ik 15 er de voorkeur aan gegeven de bron door de kolenlaag heen te voltooien met gebruikelijke open-gat technieken om het probleem van weglopen van zand te vermijden, dat kan optreden als het brekende fluidum door perforaties in de mantel moet stromen, in het bijzonder bij de hogere stutmiddel be-20 lading in de werkwijze volgens de uitvinding. Gewoonlijk heeft de leisteen van de lagen, die boven en onder de kolenlaag liggen, voldoende hardheid om de breuk te beperken tot de kolenlaag.

Ofschoon het mogelijk is water of een ander fluidum 25 uit elke geschikte bron te gebruiken, is het brekende fluidum, dat bij voorkeur gebruikt wordt bij het uitvoeren van de werkwijze volgens de onderhavige uitvinding water, dat uit de kolenlaag of aangrenzende formatie geleverd wordt, waaraan de gebruikelijke gelen toegevoegd worden, zoals bij-30 voorbeeld guar gom, gemodificeerde guar gommen, polysaccharide derivaten, cellulose derivaten, of synthetische polymeren, om een voldoende viskositeit te verkrijgen om de stut-middelen te suspenderen. Bij voorkeur wordt een gesubstitueerd guar gom, zoals HPG (hydroxypropylguar gom), dat ver-35 kocht wordt onder de aan uiding WG11 door Halliburton of WG-A2 door Smith Energy, toegevoegd in een verhouding van on geveer 3,75 kg per 1000 1 formatiewater.

Stutmiddel wordt aan het brekende fluidum toegevoegd -in het beginstadium in een verhouding -inr1 het'trajekt van on-40 geveer 0 (stutmiddelvrij) tot ongeveer 0,5 kg per 1 brekend O 0 'J v o ~ * ·*· - 6 - fluïdum.

De opeenvolgende trappen hebben een stutmiddel belading van ongeveer 0,25 tot ongeveer 0,5 kg per 1 in het begin, die geleidelijk verhoogdvwordt in opvolgende trappen 5 tot een stutmiddel belading van ongeveer 1 tot ongeveer 1,5 kg per 1 fluïdum. Elke trapsgewijze toename is bij voorkeur van ongeveer 0 tot ongeveer 0,38 kg per 1. Daarna is de stutmiddel belading op de 1-1,5 kg per 1 verhouding, bij voorkeur ongeveer 1,25 kg per 1.

10 Het stutmiddel heeft een deeltjesgrootteverdeling in hoofdzaak tussen 0,250 en 0,105 mm maasopening, bij voorkeur gemiddeld 0,149 mm maasopening. Het stutmiddel is bij voorkeur rond van vorm in plaats van hoekig gevormd. Voor de meeste toepassingen is Oklahoma zand van ongeveer 0,149 mm 15 maasopening geschikt bevonden.

Het stutmiddel bevattende brekende fluidum wordt in een aantal trappen in de formatie geïngekteerd. De injektie-snelheid kan in het trajekt van ongeveer 15 tot ongeveer 35 barrels per minuut liggen, maar de beste resultaten worden 20 verkregen bij een injektiesnelheid van 20-30 barrels per min. Het volume aan brekend fluidum van elke injektietrap wordt daaraan vooraf bepaald en hangt af van de grootte van de gewenste breuk en de druk en stroomweerstand. Gewoonlijk leveren 7500-30.000 1 per trap geschikte resultaten. Het 25 volume van het brekende fluidum van de eerste injektietrap is van ongeveer 7500 tot ongeveer 15.000 en het volume wordt, verhoogd in elke volgende injektietrap, doordat de belading met zand verhoogd wordt, tot ongeveer 22.500 tot ongeveer 30.000 1, bij voorkeur 26.500 1, voor daaropvolgen-30 de en laatste injektietrappen met brekend fluidum. De trappen worden voortgezet tot tenminste 1350 kg stutmiddel in de formatiebreuk zijn afgezet per vertikale 30 cm van de kolenlaag. ...

Aangenomen wordt, dat het fijne, bolvormige stut-35 middel verschillende funkties dient in de werkwijze. Als-het in de hreuk geïnjekteerd wordt, vermindert de bolle vorm van het stutmiddel slijtage van het oppervlak van de breuk aanzienlijk, waardoor de problemen die gepaard gaan met steen-kooldeeltjes die met het stutmiddel vermengd geraken, groten 40 deels vermeden worden. Bovendien vertonen bolvormige stut- 8503332

Jr .Ai- ·· - 7 - middelen met een kleine deeltjesgrootte minder neiging om ingebed te raken in het oppervlak van de breuk en verhinderen kruipen van de steenkool in de met stutmiddel gevulde breuk. Ais de druk op het brekende fluidum verlaagd wordt en 5 het oppervlak van de formatie de stutmiddelen kan samendrukken, verschaffen de stutmiddeldeeltjes in de breuken een verstevigende werking op de formatie, die overeenkomt met die van grind pakking in een bron, die voltooid is in een slecht verstevigde formatie, door de steenkooldeeltjes weg te fil-10 treren, die anders zouden wegglippen van de breukvlakken en de tussenruimten tussen de stutmiddeldeeltjes zouden opvullen. De doorlaatbaarheid van fijne stutmiddelen is veel groter dan die van de kolenlaag. Zo is, als de breuk breed genoed is, de geleidbaarheid van de gestutte breuk voldoende 15 om de produktie en de totale gaswinning uit de bron te verbeteren .

Onmiddellijk na elke injektietrap met stutmiddel bevattend brekend fluidum wordt stutmiddelvrij fluidum in de formatie geïnjekteerd. Terwijl het stutmiddelvrije fluidum 20 in sommige gevallen hetzelfde kan zijn als het brekende fluidum zonder stutmiddel, of een ander fluidum, dat geschikt is om stutmiddelen te dragen, zoals hierboven beschre ven, is het stutmiddelvrije fluidum bij voorkeur een zuurmakende oplossing. De zuurmakende oplossing kan elk gebruike-25 lijk zuur bevatten, dat gewoonlijk gebruikt wordt voor het behandelen van ondergrondse formaties in karakteristieke concentraties. Tot deze zuren behoren azijnzuur, mierezuur, fluorwaterstofzuur of sulfaminezuur. Geschikte resultaten worden-verkregen met een waterige zuurmakende.oplossing, die 30 15 gew.% zoutzuur bevat. De zure oplossing kan ook gebruike lijke toevoegsels bevatten, zoals oppervlakaktieve middelen, suspensiemiddelen, sekwestreermiddelen, anti-slibmiddelen of ' corrosieverhinderaars. Desgewenst kan het stutmiddelvrije fluidum tot ongeveer 125 g stutmiddel per 1 oplossing bevat-35 ten. Voor het gemak wordt het stutmiddelvrije fluidum hieronder aangeduid als zure of zuurmakende oplossing met de wetenschap dat andere stutmiddelvrije fluida in sommige gevallen geschikt kunnen zijn.

Het zuur wordt in ongeveer dezelfde verhouding in de 40 formatie geïnjekteerd als de brekend fluidum injektietrappen 85 0 3 3 3 2 4 - 8 -

Het geïnjekteerde volume zuurmakende oplossing hangt af van de afmetingen van de breuk en de druk en stroomweerstand, maar injektie van 925 tot 5500 1, gewoonlijk ongeveer 2775 1, zuurmakende oplossing van 15 gew.% zoutzuur tussen 5 elke twee trappen van brekend fluïdum is voor de meeste breuken geschikt. In mijn eerdere octrooiaanvrage gaf ik de voorkeur aan injektietrappen met zuurmakend fluïdum met een volume van elk ongeveer 2775 1, maar heb nu gevonden, dat een volume van ongeveer 1850 1 zuurmakende oplossing, gein-10 jekteerd tussen elke stutmiddel bevattende brekend fluidum injektietrap meer de voorkeur verdient. Ook gaf ik er in mijn eerdere octrooiaanvrage de voorkeur aan de formatie te behandelen met 1850-11.100 1 zuurmakende oplossing voorafgaande aan de injektie van de eerste trap met brekend 15 fluidum. Er is nu gevonden, dat de formatie liever behandeld wordt met 7600-15.200 1 zuurmakende oplossing voorafgaand aan de injektie van de eerste trap met brekend fluidum.

Aangenomen wordt dat het zuur in de werkwijze verschillende funkties vervult. Omdat de zuurmakende oplossing 20 minder dicht is dan het brekende fluidum, heeft het de neiging boven het brekende fluidum en zand, dat is afgezet in het onderste gedeelte van een vertikale breuk, te vloeien waardoor het bovenste gedeelte van de breuk verwijd en vertikaal verlengd wordt. De zuurmakende oplossing heeft ook 25 een neiging om af te wijken van bestaande breuken en nieuwe breuken te starten, die met stutmiddel gevuld worden tijdens de daaropvolgende injekteertrappen met brekend fluidum. Tenslotte reinigt het zuur de boring en breukvlakken van de bron door eventuele neerslagen of verontreinigingen tenge-30 volge van boren of voltooiïngsfluida of cement, die aanwezig kunnen zijn op of nabij de boring of breukvlakken van de bron op te lossen.

Het is belangrijk in uitzandingsomstandigheden, dat de druk geen gelegenheid wordt gegeven overmatig toe te ne-35 men wegens het gevaar van breken van de onderliggende of bovenliggende niet-producerende formaties. Het is ook van belang, onmiddellijk voorzorgsmaatregelen te nemen als uitzanden dreigt wegens het gevaar van uitzanden van de bron en de mogelijkheid de breekbewerking te moeten afbreken 40 Uitvoeringsvoorbeelden van de bovenbeschreven meer- 3503332 -· -ft - 9 - trapswerkwijze voor het breken worden vermeld in mijn lopen-, de Amerikaanse Octrooiaanvrage Serie Nr.631.592.

Er is nu ontdekt, dat in de meertrapswerkwijze voor het breken het brekende fluïdum in de kolenlaag geïnjekteerd 5 kan worden door perforaties in een in de bron aangebrachte mantel zonder dat een aanmerkelijk groter voorkomen van uitzanden wordt waargenomen dan wordt ervaren als de bron wordt voltooid met open-gat technieken. De mantel dient een nominale grootte te hebben van tenminste 17,8 cm, d.w.z. een 10 uitwendige diameter van 17,8 cm of meer. De breuk is beperkt tot de kolenlaag door de plaatsing van de perforaties en door gebruik te maken van buispakkingen op de gebruikelijke wijze.

De produktiebuis dient een nominale grootte te heb.-15 ben van tenminste 8,9 cm en een inwendige diameter van tenminste 7,31 cm. Deze betrekkelijk·grote afmeting van de buis brengt alle problemen, die anders optreden als het stutmid-del bevattende brekende fluidum geinjekteerd wordt door buizen van geringere afmeting, tot een minimum terug. Boven-20 dien vermindert deze grotere buisafmeting wrijving tijdens het injekteren van brekend fluidum, waardoor lagere injektie druk en stroomsnelheid mogelijk zijn.

Ook wordt verstoppen van de buis tijdens latere produktie van gas uit de gebróken kolenlaag tengevolge van 25 meegesleepte fijne steenkooldeeltjes tot een minimum teruggebracht als de bovengenoemde mantel en buismaten worden gebruikt. De mantel voorkomt in hoofdzaak verplaatsing van steenkooldeeltjes uit de kolenlaag die met de bron in verbin ding staat. Terwijl de hoeveelheid fijne steenkooldeeltjes 30 die met het gas gevormd worden door de gestutte breuken, verkregen met de meertrapswerkwijze voor het breken, aanzien lijk verlaagd is in vergelijking met kolenlagen die met andere werkwijzen gebroken zijn, is er soms een voldoende hoeveelheid fijne steenkooldeeltjes met het gas gevormd om 35 kleinere produktiebuizen te verontreinigen. Dit probleem wordt grotendeels vermeden door buizen van de bovengenoemde afmeting te gebruiken.

Bij de produktie van gas uit een kolenlaag, die gebroken is door de meertrapswerkwijze voor het breken, heeft 40 de ringvormige ruimte tussen de buis en de mantel van de 850333¾ - 10 - bovengenoemde afmetingen een aanvullend nuttig doel. Tijdens produktie van gas uit kolenlagen wordt de bron in het algemeen langzaam met water gevuld uit het reservoir, hetgeen tenslotte de mate van gasproduktie verlaagd tot beneden wat 5 gewenst wordt. In de onderhavige bron, voorzien van de buis en mantel, wordt de vermindering van gasproduktie niet waargenomen zo snel te zijn omdat het water dat in de bron dringt uit de kolenlaag verzameld wordt in de betrekkelijk grote ringvormige ruimte.

10 Bovendien kan, als de snelheid van de gasproduktie tenslotte toch daalt, deze gemakkelijk hersteld worden door het in de ringvormige ruimte verzamelde water door een inert gas, zoals stikstof, te vervangen door uitblazen, "schudden" of andere wijze van verdringing. Het gas wordt bij de kop 15 van de bron in de ringvormige ruimte geperst en drukt op zijn beurt het water naar het oppervlak door de produktie-buis. Voor de waterverzamelings- en verdringingstechniek is gevonden dat 8,9 cm buis en 17,8 cm mantel de voorkeur verdienen boven aanzienlijk grotere of kleinere afmetingen.

20 Er is verrassenderwijze ook ontdekt, dat uitgebreide gestutte breuken gevormd kunnen worden in kolenlagen. In tegenstelling tot andere typen koolwaterstof-bevattende formaties, waarin ingéwikkelde technieken gebruikt moeten worden om daarin dergelijke hoeveelheden stutmiddelen aan 25 te brengen, wordt voor het verkrijgen van uitgebreide gestutte breuken binnen een kolenlaag formatie nabij een bron de bovenbeschreven meertrapswerkwijze voor het breken voort-gezet ef een aantal malen uitgevoerd, tot zeer grote hoeveelheden stutmiddel in de formatie zijn afgezet. De minimum 30 hoeveelheid fijne stutmiddelen die in de formatie moet worden afgezet om de uitgebreide breukvorming te verkrijgen, hangt in de eerste plaats af van de vertikale dikte van de kolenlaag als volgt: voor 5 = h < 10, m = 500.000; 35 voor 10 ^ h < 15, m ^ 750.000; voor 15 = h < 20, m - 1.000.000; voor 20 = h <25, m - 2.000.000; voor h ^ 25, m έ 3.000.000; waarin h de vertikale dikte van de kolenlaag is in feet(l 40 foot is ong. 31 cm) en m de minimumhoeveelheid fijne stut- 8593332 y «3 - 11 - middelen in pounds(1 pound = ong.450 g) is, die daarin is afgezet.

Plaatsing van dergelijke zeer grote hoeveelheden stutmiddel in de kolenlaag leidt tot een uitgebreid netwerk 5 van gestutte breuken in de kolenlaag. Dit uitgebreide breken van de kolenlaag heeft vele voordelen, met ingebrip van verhogingen van zowel de gasproduktie snelheid als de totale gaswinning uit de in de kolenlaag voltooide bron. De breedte van de gestutte breuken wordt vergroot, waardoor de stroom-10 belemmering verminderd wordt zodat de gasproduktie snelheid dramatisch verhoogd kan worden ten opzichte van die van kolenlagen waarin slechts 1350-6750 kg stutmiddel zijn aangebracht per 30 cm vertikaal kolenlaag. De lengte en/of het aantal gestutte breuken wordt verhoogd, waardoor een drama-15 tische toename van het totale uit de bron gewonnen gas raoge-lijk wordt en ook een grotere afstand tussen bronnen mogelijk wordt.

De meertrapswerkwijze voor het breken kan verscheidene keren op dezelfde kolenlaag worden toegepast, zelfs 20 via dezelfde perforaties in de mantel. Tussen elke brekende bewerking laat men de in de kolenlaag gevormde breuken sluiten op het daarin afgezette stutmiddel, d.w.z. de bron wordt ofwel afgesloten of geproduceerd.

In tegenstelling tot andere typen koolwaterstof 25 bevattende formaties kunnen kolenlagen elk aantal keren op- .. nieuw gebroken worden zonder de formatie te beschadigen. Het opnieuw breken van kolenlagen leidt heel verrassend niet tot verspreiding van het stutmiddel op het oppervlak van de formatie, verstoppen van de bron met stutmiddel of alleen maar 30 afzetting van het stutmiddel tussen de mantel en het oppervlak van de boring van de bron, zoals gewoonlijk. plaats vindt bij het opnieuw breken van koolwaterstof bevattende zandsteen of carbonaat formaties. Karakteristiek leidt het opnieuw breken van kolenlagen met de meertrapswerkwijze 35 voor het breken tot heropening, verbreding en horizontale uitbreiding van de bestaande gestutte breuken, maar vorming van nieuwe breuken in de kolenlaag kan ook plaats vinden.

Het vermogen van kolenlagen om opnieuw te breken is een belangrijke ontdekking uit verschillende gezichtspunten.

40 Het kan in het hierboven beschreven uitgebreide breken van 8303332 * < · - 12 - kolenlagen bijvoorbeeld niet mogelijk zijn of het kan zeer ongeschikt zijn om op een bepaalde tijd al het zand dat nodig is voor uitgebreide breuk van de kolenlaag zoals boven beschreven beschikbaar te hebben. Als dat gebeurt moet de 5 meertrapsbewerking voor het breken worden onderbroken aleer de gewenste hoeveelheid stutmiddel in de formatie kan worden afgezet.

Bovendien kan een kolenlaag, die eerder gebroken is met gebruikelijke hoeveelheden stutmiddel opnieuw gebroken 10 worden met de meertrapswerkwijze voor het breken om uitgebreide gestutte breuken in de kolenlaag te verkrijgen. Op · deze wijze kan de snelheid en totale winning van gas uit de bron, die voltooid is in de eerder gebroken formatie dramatisch verhoogd worden. Ofschoon de werkwijze voor het op-15 nieuw breken gebruikt kan worden voor het behandelen van kolenlagen, die eerder gebroken waren met andere werkwijzen, die al dan niet succesvol waren voor het verbeteren van de snelheid en de mate van gaswinning uit de bron die in de formatie dringt, worden de beste resultaten verkregen als 20 de eerdere werkwijze voor het breken de meertrapswerkwijze voor breken is.

De bovenstaande openbaring en beschrijving van de uitvinding zijn een toelichting en verklaring daarvan, en verscheidene veranderingen in de afmeting, vorm en materi-25 alen, alsmede in de bijzonderheden van de toegelichte werkwijze kunnen worden toegepast zonder af te wijken van de uitvindingsgedachte.

30 8303332

Claims (29)

1. 2. Werkwijze volgens conclusie 1, met het kenmerk, dat men de bron voorziet van een mantel van tenminste 17,8 cm in 25 nominale diameter met perforaties nabij de kolenformatie, en met buizen van tenminste 8,9 cm in nominale diameter in fluidum verbinding met de bron nabij de kolenformatie; men een begintrap van brekend fluidum door genoemde perforaties injekteert in de formatie nabij de bron, waarbij genoemd 30 brekend fluidum fijne sutmiddelen gesuspendeerd daarin bevat met een belading van ongeveer 0 tot ongeveer 0,48 kg/1 van genoemd fluidum, waarbij genoemde stutmiddelen een deeltjesgrootte verdeling hebben van in hoofdzaak tussen 0,250 en 0,105 mm maasopening; men een veelvoud aan opeenvolgende 35 trappen aan brekend fluidum injekteert door genoemde perforaties in_de formatie, waarbij genoemd brekend fluidum genoemde stutmiddelen daarin gesuspendeerd bevat, oorspronkelijk in een belading van ongeveer 0,24 tot 0,48 kg/1 fluidum 3503332 - 14 - waarbij genoemde stutmiddel belading trapsgewijze verhoogd wordt in opeenvolgende 'injektietrappen van brekend fluidum tot een stutmiddelbelading van ongeveer 0,96 tot ongeveer 1,44 kg/1 fluidum, waarbij genoemde injektie van genoemde 5 injektietrappen van brekend fluidum daarna voortgaan met genoemde 0,96-1,44 kg/1 stutmiddelbelading tot tenminste 1350 kg aan genoemd stutmiddel zijn afgezet in de formatie per lineaire vertikale 30 cm formatie; en men trappen zuur-makende oplossing injekteert door genoemde perforaties in de 10 formatie nabij de bron tussen genoemde injektietrappen van brekend fluidum, waarbij elk van de genoemde trappen met zuurmakende oplossing en brekend fluidum geïnjekteerd worden met een snelheid van ongeveer 15 tot ongeveer 35 barrels per min. 15
2. 3. Werkwijze volgens conclusie 1 of 2, met het kenmerk, dat men de bron voorziet van een mantel van ongeveer 17,8 cm uitwendige diameter met perforaties nabij de kolenformatie, en met buizen van ongeveer 8,9 cm uitwendige diameter en 20 ongeveer 7,31 cm inwendige diameter in fluidum verbinding met de bron nabij genoemde perforaties; men door genoemde perforaties een begintrap van zuurmakende oplossing in de formatie injekteert, waarbij genoemde zuurmakende oplossing trap een volume heeft van ongeveer 7600 tot ongeveer 15.200 25 1; men daarna een begintrap van ongeveer 3800 tot ongeveer 15.200 1 fluidum, dat opstijfmiddelen bevat, door genoemde perforaties injekteert in de formatie, waarbij genoemd brekend fluidum fijne stutmiddelen daarin gesuspendeerd bevat met een belading van ongeveer 0 tot ongeveer 0,48 kg/1 30 van genoemd fluidum, waarbij genoemde fijne stutmiddelen in hoofdzaak bolvormig zijn en een gemiddelde deeltjesgrootte hebben van ongeveer 0,149 mm maasopening; men een veelvoud opeenvolgende trappen van een volume brekend fluidum, dat opstijfmiddelen bevat, door genoemde perforaties in de 35 formatie injekteert, waarbij genoemd volume brekend fluidum in elke trap oorspronkelijk van ongeveer 3800 tot ongeveer 15.200 1 per trap bedraagt, waarbij genoemd brekend fluidum volume in opvolgende injektietrappen van brekend fluidum verhoogd worden in een hoeveelheid van ongeveer 0 tot onge- 40 veer 11.400 1 per trap tot per trap van ongeveer 19.000 tot 8503332 J* - 15 - ongeveer 38.000 1 van genoemd brekend fluidum geïnjekteerd worden, waarbij genoemde injektietrappen van brekend fluidum daarna worden voortgezet met genoemd 19.000-38.000 1 brekend fluidum volume, waarbij genoemd brekend fluidum fijne stut-5 middelen daarin gesuspendeerd bevat, oorspronkelijk bij een belading van ongeveer 0,24 tot ongeveer 0,48 kg/1 fluidum, waarbij genoemde stutmiddel belading trapsgewijze verhoogd wordt met 0 tot ongeveer 0,36 kg van genoemd stutmiddel per 1 brekend fluidum tot een stutmiddel belading van ongeveer 10 0,96 tot ongeveer 1,44 kg/1 brekend fluidum, waarbij genoem de injektie van genoemde injektietrappen van brekend fluidum doorgaan bij genoemd 0,96-1,44 kg/1 stutmiddel belading tot tenminste 135Ö kg stutmiddel in de formatie zijn afgezet per vertikale 30 cm daarvan; en men injektietrappen van ongeveer 15 950 tot ongeveer 5700 1 elk aan zuurmakende oplossing door genoemde perforaties in de formatie nabij de bron injekteert tussen genoemde injektietrappen van brekend fluidum, elk van de injektietrappen van genoemd zuurmakend en brekend fluidum worden geïnjekteerd met een snelheid van ongeveer 20 15 tot ongeveer 35 barrels per min.
3. 4. Werkwijze volgens één of meer van de voorgaande conclusies, met het kenmerk, dat men een brekend fluidum injekteert in de formatie nabij de bron in een veelvoud aan 25 trappen, waarbij genoemd brekend fluidum fijne stutmiddelen daarin gedispergeerd bevat met een deeltjes rootte verdeling tussen 0,250 en 0,105 mm maasopening, waarbij genoemde fijne stutmiddelen aan genoemd fluidum worden toegevoegd in een hoeveelheid van ongeveer 0,24 tot ongeveer 1,44 kg/1 van 30 genoemd fluidum; en men een in hoofdzaak stutmiddelvrij fluidum injekteert in de formatie nabij de bron onmiddellijk na elk van genoemde injektietrappen van brekend fluidum, waarbij genoemde injekties van brekend fluidum en stutmiddel vrij fluidum geschieden met een snelheid van ongeveer 15 tot 35 ongeveer 35 barrels per min. en voortgaan tot de volgende hoeveelheden van genoemde fijne stutmiddelen zijn afgezet in de formatiebreuk: voor 5 = h < 10, m = 500.000; voor 10 - h <15, m - 750.000; 40 voor 15 -h <20, m- 1.000.000; «> Λ 7 T Λ Ö3UvOv i W* -V- , - 16 - voor 20 ^ h <25, m ^ 2.000.000; en voor h - 25, m - 3.000.000; waarin h de vertikale dikte van de kolenlaag is in feet (ong. 31 cm) en m de minimum hoeveelheid van genoemde fijne 5 stutmiddelen in pounds (450g) is, die daarin is afgezet.
4. 5. Werkwijze volgens conclusie 4, met het kenmerk, dat genoemde fijne stutmiddelen bolvormige deeltjes bevatten.
5. 6. Werkwijze volgens conclusie 4, met het kenmerk, dat genoemd brekend fluïdum formatiefluidum is, dat ongeveer 3,75 g opstijfmiddel per 1 brekend fluïdum bevat.
6. 7. Werkwijze volgens conclusie 4, met het kenmerk, dat 15 genoemd stutmiddelvrij fluïdum zuurmakende oplossing is.
7. 8. Werkwijze volgens conclusie 7, met het kenmerk, dat genoemde zuurmakende oplossing ongeveer 15 gew.% waterig zoutzuur is. 20
8. 9. Werkwijze volgens conclusie 4, met het kenmerk, dat genoemde injektiesnelheid van ongeveer 20 tot ongeveer 30 barrels per min. bedraagt.
9. 10. Werkwijze volgens conclusie 4, met het kenmerk, dat deze verder de stappen omvat, dat men een eindtrap van genoemd brekend fluïdum injekteert met daarin gesuspendeerd genoemde stutmiddelen die aan genoemd fluidum zijn toegevoegd in een hoeveelheid van ongeveer 0,96 tot ongeveer 1,44 30 kg/1 van genoemd fluidum; en men onmiddellijk volgend op genoemde injektie van genoemde eindtrap een doorspoeltrap van stutmiddelvrij fluidum injekteert.
10. 11. Werkwijze voor het breken van een gas-houdende onder 35 grondse kolenformatie waardoor een bron loopt, met het kenmerk, dat deze de volgende stappen behelst: men injekteert een begintrap van brekend fluidum in de formatie nabij de bron, waarbij genoemd brekend fluidum daarin gesuspendeerd fijne stutmiddelen bevat in een belading van ongeveer 0 tot 40 ongeveer 0,48 kg/1 van genoemd fluidum, waarbij genoemde 8503332 - 17 - stutmiddelen een deeltjesgrootte verdeling hebben van in hoofdzaak tussen 0,250 en 0,105 mm maasopening; men een veelvoud van opeenvolgende trappen brekend fluïdum in de formatie injekteert, waarbij genoemd brekend fluïdum genoem-5 de stutmiddelen daarin gesuspendeerd bevat, in den beginne met een belading van ongeveer 0,24 tot ongeveer 0 48 kg/1 fluidum, waarbij genoemde stutmiddel belading trapsgewijze verhoogd wordt in opvolgende injektietrappen van brekend fluidum tot een stutmiddel belading van ongeveer 0,96 tot 10 ongeveer 1,44 kg/1 fluidum, waarbij genoemde injektie van genoemde injektietrappen van brekend fluidum daarna voortgaat bij genoemde 0,96-1,44 kg/1 stutmiddel belading tot de volgende hoeveelheden van genoemde stutmiddelen in de formatie zijn afgezet: 15 voor 5 = h <10, m ^ 500.000; voor 10 — h < 15, m - 750.000; voor 15 - h <20, m - 1.000.000; voor 20 - h < 25, m - 2.000.000; en voor h ^ 25, m ^ 3.000.000; 20 waarin h de vertikale dikte van de kolenlaag in feet (ong. 31 cm) is en m de minimum hoeveelheid van genoemde fijne stutmiddelen in pounds(450 g) is,die daarin is afgezet; en men trappen zuurmakende oplossing in de formatie nabij de bron injekteert tussen genoemde injektietrappen van brekend 25 fluidum, waarbij elke trap van genoemde zuurmakende oplossing en genoemd brekend fluidum geïnjekteerd wordt met een snelheid van ongeveer 15 tot ongeveer 35 barrels per min.
11. 12. Werkwijze volgens conclusie 11, met het kenmerk, 30 dat genoemde stutmiddelen bolvormige deeltjes zijn.
12. 13. Werkwijze volgens conclusie 11, met het kenmerk, dat genoemde deeltjes zand zijn met een gemiddelde deeltjesgrootte van ongeveer 0,149 mm maasopening. 35
13. 14. Werkwijze volgens conclusie 11, met het kenmerk, dat genoemde injektietrappen van brekend fluidum een volume hebben van ongeveer 3800 tot ongeveer 38'. 0Q0 1 per trap.
14. 15. Werkwijze volgens conclusie 11, met het kenmerk, dat os a s 3 l 7 •V W ' v *> V Z* - 18 - genoemde injektietrappen van zuurmakende oplossing een volume hebben van ongeveer 950 tot ongeveer 5700 1 per trap._
15. 16. Werkwijze volgens conclusie 11, met het kenmerk, dat genoemde trapsgewijze toename aan stutmiddel belading van ongeveer 0 tot ongeveer 0,36 g stutmiddel per 1 fluïdum is.
16. 17. Werkwijze volgens conclusie 11, met het kenmerk, dat 10 genoemd volume van genoemde injektietrappen van brekend fluidum in den beginne ongeveer 3800 tot ongeveer 15.200 1 per trap is, waarbij genoemd volume trapsgewijze verhoogd wordt in opvolgende injektietrappen van brekend fluidum tot van ongeveer 19.000 tot ongeveer 38.000 1 per trap, waarbij 15 genoemde injektietrappen van genoemd brekend fluidum daarna worden voortgezet bij genoemde 19.000-38.000 1 volume per trap.
17. 18. Werkwijze volgens conclusie 17, met het kenmerk, dat 20 genoemde trapsgewijze toename van volume per trap van ongeveer 0 tot ongeveer 11.400 1 per trap bedraagt.
18. 19. Werkwijze volgens conclusie 11, met het kenmer. , dat genoemd brekend fluidum formatiewater is, dat ongeveer 25 3,75 g opstijfmiddel per 1 aan genoemd water bevat.
19. 20. Werkwijze volgens conclusie 11, met het kenmerk, dat genoemde zuurmakende oplossing ongeveer 15 gew.% waterig zoutzuur is. 30
20. 21. Werkwijze volgens conclusie 11, met het kenmerk, dat genoemde injektiesnelheid van ongeveer 20 tot ongeveer 30 barrels per minuut bedraagt.
21. 22. Werkwijze voor het breken van een gas-bevattende ondergrondse kolenformatie waardoor een bron loopt, met het kenmerk, dat deze de volgende stappen behelst: men voorziet de bron van een mantel van ongeveer 17,8 cm uitwendige diameter met.perforaties nabij de kolenformatie, en met buizen 40 met ongeveer 8,9 cm uitwendige diameter en ongeveer 7,31 cm 3503332 i ( - 19 - inwendige diameter in fluïdum verbinding met de bron nabij genoemde perforaties; men een oorspronkelijke trap zuurma-kende oplossing door genoemde perforaties in de formatie injekteert, waarbij genoemde oorspronkelijke zuurmakende 5 oplossing trap een volume heeft van ongeveer 7600 tot ongeveer 15.200 1; men daarna een oorspronkelijke trap injek-teert van ongeveer 3800 tot ongeveer 15.200 1 fluïdum, dat opstijfmiddelen bevat door genoemde perforaties in de for-. matie, waarbij genoemde brekende fluïdum fijne stutmiddelen 10 daarin gesuspendeerd bevat bij een belading van ongeveer 0 t t ongeveer 0,48 kg/1 van genoemd fluïdum, waarbij genoemde fijne stutmiddelen in hoofdzaak bolvormig zijn een een gemiddelde deeltjesgrootte hebben van ongeveer 0,149 ram maasopening; men een veelvoud van opvolgende trappen injek-15 teert van een volume brekend fluidum, dat opstijfmiddelen bevat door genoemde perforaties in de formatie, waarbij genoemd volume brekend fluidum in elke trap oorspronkelijk van ongeveer 3800 tot ongeveer 15.200 1 per trap is, waarbij genoemd brekend fluidum volume verhoogd wordt in opvolgende 20 injektietrappen van brekend fluidum met een hoeveelheid van ongeveer 0 tot . ongeveer 11.400 1 per trap tot ongeveer 19.000 tot ongeveer 38.000 1 genoemd brekend fluidum per trap geïnjekteerd worden, waarbij de injektietrappen van genoemd brekend fluidum daarna voortgaan op genoemd 19.000-25 38.000 1 brekend fluidum volume, waarbij genoemd brekend fluidum in genoemde opeenvolgende trappen genoemde fijne stutmiddelen daarin gesuspendeerd bevatten, oorspronkelijk bij een belading van ongeveer 0,24 tot ongeveer 0,48 kg/1 fluidum, waarbij genoemde stutmiddel belading trapsgewijze 30 verhoogd wordt met van ongeveer 0 tot ongeveer 0,36 kg aan genoemd stutmiddel per 1 brekend fluidum tot een stutmiddel belading van ongeveer 0,96 tot ongeveer 1,44 kg/1 brekend fluidum, waarbij genoemde injektie van genoemde injektietrappen van brekend fluidum daarna voortgaan bij genoemde 35 0,96-1,44 kg/1 stutmiddel belading tot de volgende hoeveel heden van genoemde stutmiddelen in de formatie zijn afgezet: voor 5=h <10, m = 500.000; voor 10 = h < 15, m - 750.000; voor 15 - h < 20, m ^ 1.000.000; 40 voor 20 = h <25, m= 2.000,000; en 3303332 *··"·. A*· «, - 20 - voor h - 25, m — 3.000.000; waarin h de vertikale dikte van de kolenlaag in feet (ong. 31 cm) is en m de minimum hoeveelheid is van genoemde fijne stutmiddelen in pounds(450 g) die daarin is afgezet; en men 5 trappen van ongeveer 950 tot ongeveer 5700 1 elk aan zuur-makende oplossing door genoemde perforaties in de formatie nabij de bron injekteert tussen genoemde injektietrappen van brekend fluidum, waarbij men elke injektietrap van genoemde zuurmakende oplossing en genoemd brekend fluïdum 10 injekteert met een snelheid van ongeveer 15 tot ongeveer 35 barrels per min.
22. 23. Een gas-leverende ondergrondse aardformatie, die een gebroken ondergrondse gas-bevattende kolenformatiebevat, 15 met het kenmerk, dat een bron door genoemde gebroken formatie dringt en de volgende hoeveelheid stutmiddelen met een deeltjesgrootte verdeling in hoofdzaak tussen 0,250 en 0,105 mm maasopening is afgezet in genoemde gebroken formatie: voor 5 = h < 10, m - 500.000; 20 voor 10 = h < 15, m = 750.000; voor 15 - h <20, m = 1.000.000; voor 20 = h < 25, m = 2.000.000; en voor h - 25, m - 3.000.000; · waarin h de vertikale dikte van de kolenlaag is in feet 25 (ong. 31 cm) en m de minimum hoeveelheid is van genoemde fijne stutmiddelen in pounds(450 g) die daarin is afgezet.
23. 24. De formatie volgens conclusie 23, waarin genoemde stutmiddelen in hoofdzaak bolvormig zijn en een gemiddelde 30 deeltjesgrootte hebben van 0,149 mm maasopening.
24. 25. De formatie volgens conclusie 23, met het kenmerk, dat genoemde bron een mantel heeft met tenminste 17,8 cm nominale diameter nabij genoemde gebroken formatie. 35
25. 26. De formatie volgens conclusie 23, met het kenmerk, dat genoemde bron buizen bevat met tenminste 8,9 cm nominale diameter in fluïdum verbinding met genoemde bron nabij genoemde gebroken formatie. 8 5 0 3 3 3'2 ‘ 40 t - 21 - * ·>!
26. 27. Werkwijze voor het breken van een gas-bevattende ondergrondse kolenformatie waardoor een bron dringt, met het kenmerk, dat deze de stappen bevat: men injekteert een brekend fluidum in de formatie nabij de bron in een veelvoud 5 aan trappen, waarbij genoemd brekend fluidum daarin gesuspendeerd fijne stutmiddelen bevat met een deeltjesgrootte verdeling in hoofdzaak tussen 0,250 en 0,105 mm maasopening, waarbij genoemde fijne stutmiddelen aan genoemd fluidum zijn toegevoegd in een hoeveelheid van ongeveer 0,24 tot 10 ongeveer 1,44 kg/1 van genoemd fluidum; men een stutmiddel vrij fluidum injekteert in de formatie nabij de bron onmid-del$ijk na elke injektietrap van genoemd brekend fluidum, waarbij genoemde injekties van genoemd brekend fluidum en genoemd stutmiddelvrij fluidum geschiedt met een snelheid 15 van ongeveer 15 tot ongeveer 35 barrels per min. en voortgaat tot tenminste 1350 kg genoemde fijne stutmiddelen zijn afgezet in de formatiebreuk per lineaire vertikale 30 cm van de formatie; en men na genoemde injekties de breuken die in genoemde injektietrappen gevormd zijn, laat 20 sluiten op daarin afgezette stutmiddelen; en men genoemde injektietrappen herhaalt tot een aanvullende 1350 kg genoemde stutmiddelen zijn afgezet in genoemde formatie per vertikale 30 cm daarvan.
27. 28. Werkwijze volgens conclusie 27, met het kenmerk, dat genoemde trap van het sluiten van de breuk afsluiten in de bron omvat.
28. 29. Werkwijze volgens conclusie 27, met het kenmerk, dat 30 genoemde trap van sluiten van de breuk gasproduktie uit de bron omvat.
29. 30. Werkwijze volgens conclusie 27, met het kenmerk, dat genoemde herhaling van genoemde injektietrappen wordt voort- 35 gezet tot de volgende hoeveelheid van genoemde stutmiddelen in de formatie is afgezet: voor 5 = h < 10, m - 500.000; voor 10 = h < 15, m * 750.000; voor 15 - h <20, m ^ .1.000.000; 40 voor 20 = h < 25, m £ 2.000.000; en Λ =» O ” "T ·? Λ 3. y 0 C 0 L· - 22 - voor h - 25r m - 3.000.000; waarin h de vertikale dikte van de kolenlaag in feet (ong. 31 cm) is en m de minimum hoeveelheid is van genoemde fijne stutmiddelen in pounds (450 g) die daarin is afgezet. 5 « 850 3 3-3 2