NL7907763A - Keten voor vertragingsloze trekkersignaalafbeelding. - Google Patents

Description

79 3458/li/M/asm

Aanvraagster : Tektronix, Inc., BEAVERTON, ÏÏ.S.A.

*

Korte aanduiding : Keten voor vertragixêloze trekkersignaalafbeel- ding.

Be uitvinding heeft betrekking op een keten ter verkrijging van een schijnbare tijdverschuiving van een bepaalde signaalafbeelding in een oscilloscoop met vertikale en horizontale afbuigmiddelen.

Het is gebruikelijk geworden, om ter verkrijging van de afbeel-5 ding van een extern trekkersignaal in bepaalde oscilloscoopuitvoeringen een extra versterkerkanaal op te nemen, welke afbeeldingsmogelijk-heid bekend is onder de aanduiding ,,trekkersignaalafbeelding,,. Boor-gaans wordt een monster van het extern trekkersignaal van de voor-versterker of de vergelijkertrap van het trekkersignaal afgenomen, ΙΟ tot een geschikt niveau versterkt en met behulp van een schakelaar voor de vertikale afbeeldingswijze als een trekkerafbeeldingsignaal naar de vertikale afbuigingsversterker gevoerd. Omdat de vertikale en horizontale ketens van een oscilloscoop fysisch van elkaar gescheiden zijn is de door het trekkersignaal doorlopen weg noodzake-15 lijkerwijs fysisch langer dan een normaal vertikaal versterkerkanaal.

Bit geeft geen probleem indien het trekkerafbeeldingsignaal het enig afgebeelde is. Er treedt echter een probleem op indien het trekkerafbeeldingsignaal afgewisseld wordt met een door het normale vertikale kanaal verwerkt signaal, omdat de langere signaalweg van het 20 trekkerafbeeldingsignaal in een vertraging van ongeveer 4 nanoseconden van het trekkerafbeeldingsignaal ten opzichte van het normale vertikale signaal resulteert. Bij toepassingen met hoge snelheden, bij voorbeeld waar de zwaaitijdverdeling twee nanoseconden per deel bedraagt, is deze effektieve vertraging gelijk aan twee volle raster-25verdelingen, waardoor de vergelijking in de tijd onpraktisch wordt.

Be met betrekking tot het bovengenoemde probleem voorgestelde oplossingen zijn of ontoereikend gebleken of gaven andere problemen.

Bij de uitvoering bij voorbeeld van het versterkerkanaal van het trekkerafbeeldingsignaal met een aan het normale vertikale kanaal ^Qfysisch en elektrisch gelijk ontwerp is onnodig kostbaar, vereist anders niet noodzakelijke delen en neemt ruimte op de printkaarten in. Voor de aanpassing aan de vertraging van het trekkersignaal-kanaal is voorgesteld om de vertraging van de normale vertikale versterker te verlengen. Beze voorgestelde oplossing resulteert echter / w v i / 0 v < -2- in een sterke toename van de componentenomvang, in het bijzonder waar de normale vertikale versterker uit twee voor twee kanalen (1, 2) aangepaste versterkers bestaat en bovendien kan de verlenging van de vertraging van het normale vertikale versterkerkanaal tot 5 daarmee betrekking hebbende elektrische problemen leiden. Een andere oplossing waarbij de met de trekkersignaalafbeelding geassocieerde start van de zwaai wordt vertraagd resulteert in een niet stilstaande afbeelding van andere tijdafhankelijke problemen en trekkerproblemen.

10 De trekkersignaalafbeelding is in feite een ondergeschikte eigenschap van een oscilloscoop en dient slechts voor het gemak van de gebruiker, zodat uit economisch standpunt gezien de daarmee geassocieerde problemen ten koste van andere signaalverwerkende ketens of bedrijfsfunkties van een oscilloscoop niet bij het instru-15 mentontwerp mogen domineren.

Volgens de uitvinding wordt een schijnbare vertraging met de waarde nul van een trekkerafbeeldingsignaal ten opzichte van een normaal vertikaal signaal in een oscilloscoop verkregen door de trekkersignaalafbeelding tot het samenvallingspunt met de normale 20 vertikale afbeelding horizontaal te verschuiven. Dit wordt bereikt door een bepaalde instelstroin in de uitgangsversterker van de zwaaizaagtand te voeren en alleen indien het trekkerafbeeldingsignaal wordt afgebeeld.

In een bij voorkeur toegepaste uitvoeringsvorm zijn een aantal 25 instelstroomweerstanden met de zwaaisnelheidsschakelaar verbonden ter verkrijging van de noodzakelijk instelstroom voor die zwaai-snelheden waarbij een vertraging kan optreden, d.w.z. bij snelheden van 200 nanoseconden per verdeling en sndler. Om de instelling alleen vrij te geven indien zij vereist is, is ter verkrijging van een 50 resulterende vertraging van het trekkerafbeeldingsignaal ten opzichte van het normale vertikale signaal met de waarde nul een logische keten opgenomen. De traagheidsloze trekkersignaalafbeelding kan uitgevoerd worden in een volledig tweevoudig versterkerkanaal van een oscilloscoop met tweevoudige zwaai, waarbij het trekker-55 afbeeldingskanaal in elk van de verschillende vertikale afbeeldings-wijzen met inbegrip van de kanalen 1,2 of SOM naar keuze met de A of B zwaai afgebeeld kan worden.

De uitvinding verschaft een keten voor een vertrag^ingsloze trekkersignaalafbeelding met een schijnbare tijdaa^npassing tussen 7907763 V' -3- * de versterker van het trekkerafbeeldingsignaal en de normale verti-kale versterkerkanalen hij alle zwaaisnelheden van een oscilbscoop.

De uitvinding heeft ook ten doel een keten voor een vertragings-loze trekkersignaalafheelding te verschaffen, welke door horizon-5 tale verschuiving van de afbeelding van een vertraagd signaal naar een overtraagde positie de vertraging schijnbaar elimineert.

De uitvinding heeft verder ten doel een keten voor een ver-tragingsloze trekkersignaalafheelding te verschaffen, welke samengevoegd kan worden met een tweevoudig versterkerkanaal in oscilbs-10 copen met tweevoudige zwaai.

De uitvinding heeft hovendien ten doel een keten voor een ver-tragingsloze trekkersignaalafheelding te verschaffen, die eenvoudig en goedkoop is en niet ten nadele van andere ketens of funkties van de oscilloscoop werkt.

15 De uitvinding wordt toegelicht aan de hand van de tekening: 3?ig. 1 is een vereenvoudigd hlokdiagram van een oscilloscoop, waarin naast de bekende ketens de uitvinding tot uiting komt; fig. 2 is een vereenvoudigd schema van een keten voor een ver-tragingsloze trekkersignaalafheelding volgens de uitvinding ;en 20 fig. 3 toont schematisch de opname van het de instelstroom op wekkende gedeelte van de uitvinding hij een dubbele zwaaiuitvoering.

In fig. 1 is een hlokdiagram van een oscilloscoop volgens de uitvinding getoond. Hoewel een oscilloscoop met een dubbele zwaai en een tweevoudig kanaal is getoond gelden de principes met betrekking 25 tot de vertragingsloze trekkersignaalafheelding eveneens voor os-cilloscopen met een enkele zwaai en een enkel kanaal. Aan heide kanalen 1 of 2 (CH 1 of CH 2) kan aan de ingang 10 resp. 12 een ingangssignaal gelegd worden. De ingangsketen 14 of 16 geeft een juiste verzwakking en koppeling, waarna het signaal voor de eerste 50 maal versterkt wordt en door de vertikale voorversterker 18 of 20 in een balanssignaal of verschilsignaal gesplitst wordt. De voor-versterkers 18 en 20 hebben ter verkrijging van een aantal vertikale afbuigingsfaktoren doorgaans een versterkingsschakelaar. Een vertikale bedrijfswijzekiezer en multiplexer 22 is__ten behoeve van 35 de afbeeldingswijze en de keuze van het af te heel- 7907753 -4- ; -. u den kanaal opgenomen. Het vertikale signaal doorloopt een vertra-gingslijn 24, die een bepaalde vertraging aan de afbeelding van de vertikale gegevens geeft om tijd vrij te maken voor de start van de zwaai in het geval van interne synchronisatie, waardoor geen ver-5 lies van af te beelden gegevens optreedt. Het signaal aider gaat een laatste versterking door een vertikale afbuigingsversterker 26 en wordt dan naar de vertikale afbuigplaat 28 van een kathodestraal-buis 30 gevoerd.

He zwaaiketens kunnen doorgaans intern, vanuit de voedingsbron, 10 of vanuit externe signaalbronnen gesynchroniseerd worden, hoewel volgens de beschrijving externe synchronisatie toegepast zal worden, omdat dit de van belang zijnde bedrijfswijze voor de afbeelding van het trekkersignaal is. Het extern synchronisatiesignaal wordt via een ingangsklem 40 en bron- en koppelschakelaars 42 naar een synchroni-15 satievoorversterker 44 gevoerd. He synchronisatievoorversterker 44 is doorgaans een vergelijker, die een zwaaisynchronisatiesignaal genereert indien het trekkersignaal een bepaald referentieniveau passeert. Yan het trekkersignaal wordt een monster afgenomen en naar een trekkerafbeeldingversterker 46 gevoerd, waarin het tot een ge-20 schikt niveau wordt versterkt. Het uitgangssignaal van de versterker 46 wordt via een kabel 48 naar de vertikale bedrijfswijzekiezer en multiplexer 22 gevoerd, waarin het ter afbeelding daarvan gekozen kan worden.

Ha de ontvangst van een zwaaitrekkersignaal vanuit de trekker-25 voorversterker 44 genereert de A zwaaip o ortke t en 50 ter verkrijging van een A zwaaizaagtandsignaal een poortsignaal om de A zwaaigene-rator 52 in te schakelen. Hit zaagtandsignaal wordt door een A zwaaiversterker 54 versterkt en komt ter beschikking van de zwaaiwij-zekiezer 56· Het van de A zwaaigenerator 52 afkomstig A zwaaizaag-30 tandsignaal wordt eveneens naar een vergelijker 60 gevoerd, waarin het wordt vergeleken met een te kiezen nauwkeurig referentieniveau voor de opwekking van B zwaaitrekkersignaal met een nauwkeurige tijd-vertraging na de aanvang van de A zwaai. ÏTa de ontvangst van het B zwaaitrekkersignaal genereert de B zwaaipoortketen 62 ter ver-35 krijging van een B zwaaizaagtand een poortsignaal om de B zwaaigenerator 64 die dan door de B zwaaiversterker 66 wordt versterkt en ter beschikking van de zwaaiwijzekiezer 56 komt. In de meeste bekende oscilloscopen zijn de zwaaipoorten 50 en 62 bistabiele multi- 790778? 15- X .

t vibrators en de zwaaigenerators 52 en 64 Miller integrators. Bij de zogenaamde vertraagde zwaaivijze wordt de B zwaai doorgaans met een hogere snelheid dan de A zwaai verwerkt, waardoor een gebruiker een interessant gebied langs de A zwaaiafbeelding kan kiezen en dit ge-5 bied met gebruik van de B zwaai kan verbreden. Zowel de A en B zwaai-generators hebben ter verkrijging van een aantal selecteerbare zwaai-snelheden een aantal selecteerbare tijdinstelketens. De zwaaiwijze-kiezer 56 kiest het A of B zwaaisignaal, dat dan door de horizontale afbuigversterker 70 in een verschilsignaal wordt geplitst en tot ge-10 schikte niveaus voor de lineaire sturing van de horizontale afbuig-platen 72 wordt versterkt.

De A en B zwaaipoortsignalen worden eveneens naar een logische besturingsketen 74 gevoerd, die een aantal besturingssignalen genereert voor de coördinatie van de vertikale en horizontale afbuig-15 signalen in de verschillende afbeeldingswijzen. De besturingssignalen worden op een bekende wijze vanuit de zwaaipoorten afgeleid. De logische keten 74 geeft eveneens poortsignalen aan de Z-as versterker 76, die het stuurrooster J8 van de kathodestraalbuis stuurt om de afbeelding gedurende de terugslag van de elektronenstraal te onder-20 drukken en tijdens het zwaaien een grotere intensiteit van de afbeelding geeft vooral in het geval van een B zwaaisegment van een A zwaaiafbeelding, d.w.z. de bekende wijze van de intensivering van A door B.

In dit stadium kan hè principe van de vertragingsloze trekker-25 signaalafbeelding het best aan de hand aan een voorbeeld begrepen worden. Stel dat een bepaald periodiek signaal met een frequentie van 100 MHz (periode-van 10 nanoseconden) zowel naar de vertikale ingang 10 van het kanaal CH 1 als naar de externe trekkeringang 40 wordt gevoerd en dat de vertikale bedrijfswijzekiezer 22 zodanig 50 is ingesteld dat afwisselend tussen de versterker 18 van het kanaal CH 1 en de trekkersignaalafbeeldingsversterker 46 wordt gewisseld.

Heem verder aan, dat de gekozen A zwaaisnelheid 20 nanoseconden per verdeling (twee afgeheelde perioden per rasterverdeling, waarbij de zwaailengte 10 delen bedraagt), dat de gekozen B zwaaisnelheid twee 55 nanoseconden per verdeling bedraagt, een verbreding van de horizontale afbeelding met een faktor tien wordt toegepast en dat de B zwaai door de zwaaiwijzekiezer 56 zodanig is gekozen, dat twee gehele perioden van het ingangssignaal worden afgebeeld. Tengevolge van de bij benadering vier nanoseconden vertraging van het signaal van de 79:7730- - i "5*· trekkerafbeeldingsversterker ten opzichte van het normale verti-kale signaal door de kabel 48 is de afwisselende afbeelding van de twee signalen zodanig, dat zij niet samenvallen, d.w.z. dat de afbeelding van het trekkersignaal twee rasterdelen naar de rechterzijde 5 van het normale vertikale signaal verschoven is. Een samenvalling van signalen of een vertraging ter waarde nul wordt onder de bovengegeven voorwaarden verkregen door de afbeelding van het trekkersignaal ter verkrijging van de gewenste samenvalling horizontaal in de juiste mate te verschuiven. Dit wordt als volgt bereikt.

10 De logische keten 74 genereert bovendien een poortsignaal van de trekkersignaalafbeelding, dat samenvalt met welke gekozen zwaai voor de afbeelding van het trekkerafbeeldingsignaal dan ook en wordt gebruikt om de generator 80 voor de instelstroom vrij te geven. De generator 80 voor de instelstroom stuurt een bepaald instelstroom 15 in de juiste zwaaiversterker 54 of 66 gedurende het poortsignaal van de trekkersignaalafbeelding om een bepaalde spanningsverschuiving van de zwaaizaagtandspanning te verkrijgen en dientengevolge een overeenkomende horizontale verschuiving van de gehele trekkersignaalafbeelding ter verkrijging van een schijnbare vertraging met de 20 waarde nul van het trekkerafbeeldingsignaal.

Fig, 2 toont een vereenvoudigd schema van een keten voor een vertragingsloze trekkersignaalafbeelding. Een zwaaigenerator 88 geeft een negatief gaande zaagtandstroom met een bepaalde amplitude, die op het tijdstip t^ aanvangt en op het tijdstip t^ stopt. Deze zwaai-25 zaagtand wordt naar de emitter van een transistor 90, waarvan de basis geaard is, 'gevoerd. Een poortsignaalgenerator van de trekkersignaalafbeelding geeft een poortsignaal, waarvan de stijgt en daal-flanken samenvallen met de aanvang en de beëindiging van de zwaai op de tijdstippen t resp. t,,. Dit poortsignaal wordt naar een *0 1 J schakelaar 93» die een stroombron 94 met de emitterketen van de transistor 90 verbindt, gevoerd. Het uit gaaife signaal van de transistor 90 wordt door een horizontale versterker 96 omgekeerd en versterkt, waardoor een positief gaande zaagtand aan de uitgangsklem 98 verkregen wordt. Bij afwezigheid van een poortsignaal van de trekker-35 signaalafbeelding zal de uitgaande zaagtand volgens de gestreepte lijn in fig. 2 vanaf haar basislijn stijgen. De vanuit de stroombron 94 in de emitter van de transistor 90 gestuurde stroom geeft echter een neerwaartse verschuiving van de uitgangsspanning op het tijdstip t^, hetgeen resulteert in een verschuiving van het gehele 7907763 * -7- zaagtandsignaal. Op het tijdstip t,, wordt de stroombron 94 door de schakelaar 93 afgeschakeld, zodat de uitgangsspanning in afwachting van de start van een nieuwe zwaai naar haar basislijn terugkeert. De verschuiving in de uitgaande zaagtandspanning resulteert in een hori-5 zontale verschuiving naar de linkerzijde van de afbeelding. De mate van de horizontale verschuiving wordt bepaald door de stroom vanuit de stroombron 94·

Fig. 3 toont een schema van een uitvoering met tweevoudige zwaai van de keten voor de vertragingsloze trekkersignaalafbeelding. 1()De A zwaaigenerator bestaat hier uit een Miller integrator met een versterker 100, een teruggekoppelde tijdsbepalende condensator 102 en een aantal tijdsbepalende weerstanden 104A-C, die door middel van een schakelaar 106A-E voor de A zwaaisnelheid te kiezen zijn. Een tussen een geschikte bron met . positieve spanning en aarde verbonden po-15 tentiometer 108 geeft een variabele tijdsbepalende stroom ; voor vaste geijkte zwaaisnelheden zijn de weerstanden 104A-C echter met de positieve spanningsbron verbonden. Het uitgangssignaal van de A zwaaigenerator wordt via een weerstand 110 naar de emitter van de transistor 112 gevoerd.

20 Op gelijke wijze bestaat de B zwaaigenerator uit een Miller integrator met een versterker 120, een terugkoppelende tijdsbepalende condensator 122 en een aantal tijdsbepalende weerstanden 124A-C die door middel van een schakelaar 126A-E voor de B zwaaisnelheid te kiezen zijn. De weerstanden 124A-C zijn met de positieve spannings-25 bron verbonden en geven een aantal geijkte zwaaisnelheden. Het uitgangssignaal van de B zwaaigenerator wordt via een weerstand 130 naar de emitter van de transistor 132 gevoerd. Eenvoudigheidshalve zijn de generators van de zwaaipoortsignalen niet getoond, hoewel gezegd moet worden, dat dergeljjke generators zoals in fig. 1 door* jQ&e feitelijke uitvoering van een oscilbscoop omvat worden.

Logische vrijgave/blokkeersignalen worden voor de uitvoering van de zwaaiwijzekeuze naar de basissen van de transistors 112 en 132 gevoerd. Deze signalen kunnen van de swaaipoorten of van de schakel-logica afgeleid worden. De collectors van de transistors 112 en 132 25worden gezamenlijk met de ingang van een bufferversterker 140 verbonden, via welke het gekozen zwaaizaagtandsignaal passeert.

De generators van de instelstroom en de poortnetwerken van de trekkersignaalafbeelding worden met de emit terke tens van de transistors 112 en 132 verbonden. Be weerstanden 142A en 1Λ2Β geven selecteer- 7907763 i -8- bare bepaalde stromen, die in de emitter van de transistor 112 gevoerd moeten worden, terwijl de weerstanden 144A en 144B selec-teerbare bepaalde stromen geven, diein de emitter van de transistor 152 gevoerd moeten worden. De weerstanden 142 en 144 bevinden zich 5 bij de A en B zwaaisnelheidschakelaars, zodat zij slechts in bepaalde schakelposities gekozen worden. De stnurdioden 146» 148, 150 en 152 zijn opgenomen ter verzelssing, dat de instelstroom slechts gedurende de trekkersignaalafbeelding in de emitters gevoerd wordt. Een spanningsdeler met de weerstanden 154 en 156 en een diode 158 10 tussen geschikte positieve en negatieve spanningsbronnen houden de dioden 146 en 152 in een normaal omgekeerde voorinstellingstoestand. Bij de toevoer van een positief gaand poortsignaal van de trekkersignaalafbeelding naar het knooppunt van de weerstand 154 en de diode 158 worden de dioden 148 en 150 omgekeerd ingesteld, waardoor 15 voorwaartse instelling van de dioden 146 en 152 mogelijk is. De voorwaartse instelling van de dioden 146 of 152 hangt natuurlijk van de verbinding van een weerstand 142 of 144 met de keten af en is zoals eerder gezegd, indien de zwaaisnelheid zodanig laag is, dat de geobserveerde vertraging van het trekkerafbeeldingsignaal 20 niet met het oog kan worden waargenomen, geen correctie noodzakelijk, zodat hoewel het poortsignaal van de trekkersignaalafbeelding wordt toegevoerd geen instelstroom zal worden opgewekt.

De uitvinding verschaft aldus een keten voor een vertragings- loze trekkersignaalafbeelding waarin door middel van horizontale ver- 25 schuiving van de trekkersignaalafbeelding tot het samenvallingspunt » met de normale vertikale afbeelding een schijnbare vertraging met de waarde nul van een trekkerafbeeldingsignaal ten opzichte van een normaal vertikaal signaal in een oscilloscoop wordt verkregen.

Als alternatief kan voor de verschuiving van de zwaaistart-30 spanning een instelstroom in de tijdsbepalende ketens van de Miller integrator gevoerd worden. Daarnaast kunne^ hoewel de uitvinding ontwikkeld is ter verkrijging van een vertragingsloze trekkersignaalafbeelding, de voorgaande principes in elke situatie waar een vertraging met de waarde nul of vertragingsaanpassing gewenst is toe-35 gepast worden.

79 0 7 7 § 3

Claims (7)

1. Keten ter verkrijging van een schijnbare tijdverschuiving van een bepaalde signaalafbeelding in een oscilloscoop met verti-kale en horizontale afbuigmiddelen, gekenmerkt door een zwaaigenerator voor de opwekking van een zwaaizagtand waarvan de 5 breedte gelijk is aan het tijdinterval van de signaalafbeelding, middelen voor de opwekking van een poortsignaal, waarvan de stuur-breedte gelijk is aan het tijdinterval van de signaalafbeelding, met de het poortsignaal opwekkende middelen gekoppelde middelen voor de opwekking van een bepaalde instelstroom gedurende het tijdin-1 oterval dat het poortsignaal wordt opgewekt, middelen voor de samenvoeging van het zwaaizaagtandsignaal en de instelstroom ter verkrijging van een zaagtandspanning, waarvan het spanningsniveau tot een bepaald niveau is verschoven en middelen om het zaagtandsignaal naar het horizontale afbuigdeel te voeren. •jij

2. Keten volgens conclusie 1,met het ken'merk, dat de instelstroom opwekkende middelen een aantal selekteerbare stroombronnen hebben.

3. Keten volgens conclusie 2, met het kenmerk, dat de zwaaigenerator keuzemiddelen voor de zwaaisnelheid hebben, 2owelke middelen tevens de selekteerbare stroombronnen kiezen ter verkrijging van dezelfde schdjibare tijdverschuiving voor een aantal zwaaisnelheden.

4. Keten ter verkrijging van een schijnbare samenvalling in de tijd van door beide versterkerkanalen verwerkte afgebeelde signalen 2^in een oscilloscoop met tenminste met het vertikale afbuigdeel daarvan geassocieerde eerste en tweede versterkerkanalen, waarbij de tweede versterken een langere signaalweg heeft dan het eerste versterker-kanaal gekenmerkt door middelen voor de opwekking van zwaaizaagtandsignalen voor de horizontale afbuiging van de afgebeelde ^signalen, generatormiddelen voor een instelstroom voor het selekt^ief opwekken van een bepaalde instelstroom gedurende slechts de afbeelding van de door het tweede versterkerkanaal verwerkte signalen en middelen voor de samenvoeging van de instelstroom met een van de zaag-tandsignalen ter verkrijging van een zaagtandsignaal voor de hori-jjzontale afbuiging, waarvan het niveau in een bepaalde mate verschoven / b V / ƒ o ö s -10- is«

5. Eeten volgens conclusie 4» met het kenmerk, dat de generatormiddelen voor de instelstroom tenminste een stroombron hebben, die met een bepaalde selekteerbare zwaaisnelheid van 5 de zwaaigeneratormiddelen in werking wordt gesfceld.

6. Eeten volgens conclusie 4 gekenmerkt door een logische eenheid voor de afbeelding ter verkrijging van besturings-signalen voor het selektief afbeelden van door de eerste en tweede versterkerkanalen verwerkte signalen, welke logische eenheid verder 10 een besturingsignaal geeft voor de vrijgave van de generatormiddelen voor de instelstroom tezamen met de afbeelding van door het twede versterkerkanaal verwerkte signalen.

7. Eeten volgens conclusie 6, met het kenmerk, dat de zwaaigeneratormiddelen eerste en tweede zwaaigenerators hebben 15 en de logische eenheid verder een besturingsignaal geeft voor de keuze van een zaagtandsignaal voor de horizontale afbuiging vanuit een van de eerste en tweede zwaaigenerators. 7907763