TARIFNAME AFLATOKSINLI KURU MEYVE VE TAHILIN AYIKLANMASI IÇIN LAMA Bulusun ilgili oldugu teknik saha Bulus gida-yem ve tarimsal ürünlerde ultra viyola (UV) altinda kusurlu tanelerin ayiklanmasi ile ilgilidir. UV altinda ayiklama birçok sektörde kullanilmaktadir. Hatta paranin sahte olup olmadigi bile UV lamba altinda inceleme ile yapilmaktadir. Kuru incir, findik, antepfistigi, ve yer fistigi gibi geleneksel ürünlerimiz ve misir gibi hububatta, üretimin çesitli asamalarinda, belli fungal zararlilar tarafinda aflatoksin olusumu bu ürünlerin en önemli kusurlaridir. Kusurlu yani aflatoksin içeren tanelerin uzun dalga boyu (LW) UV isigi altinda ayiklanmasi 1980'li yillardan buyana kullanilmaktadir. Içinde etken funguslar(küfler) tarafindan aflatoksin olusturulan tanelerde ayni zamanda LW UV altinda parlak sarimsi yesil (Bright Yellowish Green, BYG) bir flöresan veren madde de olusmaktadir. Bu olusumun mekanizmasi tamamen bilinmektedir. Sonuçta BYG flöresani veren her bir meyve yigindan ayiklanirsa yiginda toplam aflatoksin miktari çok çok aza iner. Bu ayiklama yöntemi kuru incir üretiminde basari ile kullanilmaktadir. Ayni BYG flöresani aflatoksinli misir ve pamuk çigiti tanelerinde de görülmektedir. Dolayisiyla UV altinda gözleme bu ürünlerin ayiklanmasinda da yararli olmaktadir. Teknigin bilinen durumu BYG flöresani veren tanelerin ayiklanmasinda en bilindik örnek kuru incirlerin ayiklanmasinda kullanilan karanlik odalar (salonlar) olarak söylenebilir. Çiftçi tarafindan harmanlarda veya kerevetlerde kurutulan incirler, aracilar vasitasi ile toplanip, isletmelere gönderilir. Buralarda tamamen karartilmis büyük karanlik odalarda uzun hareketli bantlar üzerinde, ama daha yaygin olarak ayiklama masalarinin üzerlerinde yeterli sayida flöresani lamba tipide UV lambasi bulunur. Bu isik altinda isçiler her incir meyvesini tek tek tüm kivrimlarini açarak inceler ve BYG flöresan veren meyveleri ayirir. Kuru incir isletmelerinde otomatik ayiklama yapan sorteks makineleri de bulunmaktadir. Ancak bunlarin basarisi tam olmadigi için elle ayiklama devam etmektedir. Karanlikta çalismak hatta flöresani lambadan gelen ama gözümüzün farketmedigi bir isik (UV) gözleri de rahatsiz etmektedir. Sagliksiz olan bu çalisma ortami, AB'den gelen teknik ekibin bizlere gösterdigi 1980'li yillardan beri hiç degismeden bugünde devam etmektedir. Pamuk çigiti ve misirda ayiklamadan ziyade incelemek için seyyar el UV lambalari vardir. Bunlarin güçlerinin çok düsük (genellikle 6 W) olmasi nedeniyle sorunlu taneleri göstermekte çok basarili degildirler. Bu lambalar depoda veya kamyonda karanlik ortamda BYG flöresani veren taneleri veya bunlarin kabaca miktarlarinin tahmini için kullanilmaktadirlar. Bulusun çözümünü amaçladigi teknik problemler Flöresan lamba tipindeki tüp seklinde olan UV Lambalari en fazla 30-40W'lik olabilmektedir. Ancak isik tüm yüzeyden yani 0.15-0.20 m2 lik bir alandan her yöne yayilmaktadir. Ne kadar çok lamba kullanilirsa kullanilsin hiç bir zaman ayiklama alani üzerinde yeteri yogunlukta UV isimasi olmamaktadir. UV yogunlugunu artirmak için lambalar ayiklama yüzeyini 30-40 cm kadar yaklastirilmakta ise de yeterli bir isima yogunlugu saglanamamaktadir. Tüplü lambalarin ömrü 3000 saat gibi kisadir bu nedenle günde 10-15 saat açik kalan bu lambalar neredeyse her yil degistirilmek zorundadir. Bu lambalar her ne kadar içlerindeki gaz vb. çesitli imalat ayarlari ile 360 nm dalga boyunda en yogun isima yapiyorsa da, hem UV A gibi kisa dalga boylarinda çalisanlar için tehlikeli isima da yapmaktadir hemde ayiklamayi olumsuz etkileyecek düzeyde görünür isik da vermektedirler. BYG flüoresansin soluk oldugu durumlarda çalisan 0 meyveyi ayirmada kararsiz kalir. Kusurlu meyve isareti sayilan BYG flöresan isimasi bazen çok küçük ve soluk olabilmektedir. Bu durumda, çalisan daha yogun bir aydinlatma için meyveyi lambaya çok yaklastirir. Ancak gözüne UV isigi gelmesi, meyve üzerine görünür isigin da çok gelmesi gibi nedenlerle süpheli durumlarda karar vermek yine de zor olmaktadir ve tüm belirsizliklerde oldugu gibi o meyvede ayiklanarak banttan alinir. Bu da gereginden fazla ürün kaybi demektir. Tersi bir durumda ikinci kontrollerde bu meyvenin fark edilmesi isçinin ciddi bir hatasi olarak görülür. Sistemin bunca sorununa karsin ayni sistem hiç bir iyilestirme yapilmaksizin 40 yildir kullanilagelmektedir. Ayrica çok ince yapili flöresan lambalar bir çarpma vb neticesi kirilabilmekte ve ince parçalar çalisanlarin ellerine ve ürüne zarar verebilmektedir. Mevzuata göre sart olan plastik lamba koruyuculari isik yogunlugunu düsürdügü için kullanilmamaktadir. Bulus, isik kaynagi olarak, pik noktasi 365 nm olan dar bir LWUV bandinda isik veren Power-LED'lerin olusturdugu bir tabaka kullanmaktadir. Bu tabakanin gücü 10-20W/cm2 gibi çok yüksek düzeydedir. Buna karsin tüplü UV lambalarinin yüzeyinin 1 cmz'sine düsen güç miktari 0.01-0.02 W kadardir. Bu nedenle, her ili kaynagin da gücü isiga çevirme kabiliyeti ayni olsa bile (LED'ler tüplü lambalara göre ayni güçte daha fazla isik verirler), LED tabakasinin yüzeyinden tüplülere göre 1000 kat kadar yüksek miktarda isik yayilmaktadir. Bu da ayiklayicinin istedigi an istedigi kadar yüksek aydinlatma ihtiyacini karsilar. Bulusun kullandigi bu kaynak kisa dalgaboyu UV isini vermemektedir ve görünür dalgaboyunda verdigi isik miktari da çok azdir. Ayrica bulus kullandigi LW UV Band-Pass filtre ile istenmeyen kisa ve uzun dalga boylarini filtre ederek çok daha zengin bir LW UV isigi saglamaktadir. Bu da kullaniciya yönekik saglik sorununu azaltir ve ayiklamada etkenligini artirir. Tüplü UV lambalarinin önüne bu tip filtrelerin konmasi ancak bilimsel amaçli olanlar veya el lambasi tipinde olanlar için mümkündür. Ayiklama salonlari için ise olagan üstü pahaliya malolacagindan ve zaten zayif olan isigi iyice azaltacagindan dolayi filtre kullanimi mümkün degildir. Bulus ayiklama masasinda çalismayi engelleyenhantal flöresan lamba muhafazalarini ortadan kaldirrarak ayiklayiciya rahat bir hareket alani açmaktadir. Tüplü lambalarin kirilip çalisana ve ürüne zarar verme olasiligi daima vardir bu nedenle mevzuatta tüplerin önüne plastik koruyucularin konmasi sart kosulmustur. Bulus bu riski de ortadan kaldirmaktadir. Ayrica bulus "karanlikta çalisma" gibi su anki teknik bir zorunlulugu ortadan kaldirmaktadir. Aydinlikta çalisma bulusa arazide çalisma, seyyar kullanim gibi olanaklar da saglamaktadir. Bulusun Ayiklama masalari ve bantlari için kullanimina ait tasarimin kesiti Sekil 1'de, ve seyyar olarak kullanimi için ilave unsurlarla birlikte tasarimi dis görünüsü Sekil 2'de yer almaktadir. Sekillerin açiklamasi Sekil 1: Aflatoksin ayiklama lambasi kesit görünümü Sekil 2: Aflatoksin ayiklama lambasi seyyar kullanim için dis görüntüsü Sekillerde ki referanslarin açiklamasi Sekillerdeki kisimlar ve özellikler harflere gösterilmis olup sayilarin anlamlari asagida verilmistir: 1-Dis muhafaza 2-Fan 3- Alüminyum sogutucu 4-Termal macun - Uzun dalga UV veren Power LED tabakasi 6-Uzun dalga UV Band-Pass Filtre 7-UV geçirgen ve sicakliga dayanikli Koruyucu tabakalar 8-UV isinimi 9-Hava hareket yolu -Kullanim süresi sayaci 11-DC güç girisi 12- Aç-kapa anahtar 13-Basmali buton 14-AC güç kaynagi baglantisi -UV geçirgen Isin toplayici mercek 16-Sicaklik sensoru 17- Seyyar lamba sap kismi 18-Yüksek sicaklik uyari flâsörü Bulusun açiklamasi Bulus bir çesit LW UV isik kaynagidir. Isik saglayan kismi bir yüzeye dizilmis Uzun dalga boyu isik veren Power LED tabakasindan (5) olusmaktadir. Bunlar cm2'si10-20 W ve hatta ünitelerinin dizilisine bagli olarak çok daha fazla enerji kullanan yüzeylerdir. LW UV Power LED tabakasi (5), LED'lerin dizilisi ve toplam alana bagli olarak 5-10 W'dan 1-2 kW'a kadar degisebilir. Kullandiklari gücün çok büyük bir kismini isik enerjisine çevirirler. Ancak bir kisim güç isiya dönüserek LED ünitelerinin isinip yanmasina neden olur. Bu nedenle, LWUV isik veren Power LED'lerin arka yüzeyinde (5) termal macun (4) ile alüminyum sogutucu (3) bloguna yapistirilmis ve vidalanmistir. Kullanilan gücün yüksek olmasi durumunda alüminyum sogutucu (3) blogunun yetersiz kalmasi söz konusu oldugundan bu blogu sogutmak amaciyla sisteme bir fan (2) eklenmistir. Disariya istenmeye yerlere isik kaçmasini önlemek ve iç kismi mekanik hasarlardan korumak için, tüm lamba bilesenleri bir dis muhafaza (1) içine alinmistir. Hava girisi ve çikisi için dis muhafazanin (1) üst kismi ve yanlari deliklidir. Böylece fan(2) çalistiginda sogutucu havayi üstten alir ve alüminyum sogutucunun(3) kanatlari arasindan geçirerek dis muhafazanin (1) yan deliklerinden disari atar. Sekil 1'de havanin hareket yolu (9) oklarla gösterilmistir. Bu durumda, dogru kullanimda, cihazin sicakliginin riskli bir düzeye yükselmesi tamamen önlenmistir. Ancak hatali kullanim (delikleri kapatan bir örtü gibi) veya fan arizasi ve bu arizanin fark edilmemesi durumunda sicaklik kontrolsüz bir sekilde yükselebilir. Alüminyum sogutucuya (3) yapistirili veya gömülü olan bir sicaklik sensoru (16) bagli oldugu trasmitter vasitasiyla fani (2) durdurmaksizin LW UV veren Power LED tabakasina (5) gelen akimi keser ve Yüksek sicaklik uyari flâsörünü (18) çalistirir. Sicaklik sinir degerin altina inince flâsör kendiliginden kapanir ve lambaya giden akima yol verir. Ancak bu durumda cihaz, isinmanin nedeni bulunduktan sonra, kullanilmalidir. LW UV veren Power LED tabakasi (5) olusturdugu UV isigini Sekil 1'de gösterilen yönde (8) verir. Isik her ne kadar 365 nm dalga boyu UV isigi ise de görünür bölgede de farkli dalga boylarinda isinim vermektedir. Bu isinimin miktari çok az da olsa ayiklanacak malzeme üzerinde isaretlerin görülmesini olumsuz etkileyen bir gölgelemeye neden olmaktadir. Bunu önlemek amaciyla LW UV veren Power LED tabakasinin (5) hemen önüne bir adet Uzun dalga UV Band-Pass Filtre (6) konulmustur. Bu filtre az miktardaki görünür isigi iz miktara indirir ve UV altinda ortaya çikacak olan kusur isinimlarinin görülmesini çok daha net hale getirir. Uzun dalga UV Band-Pass Filtrenin (6) kirlenmemesi ve kolay temizlenebilmesi veya temizlenme sirasinda zarar görmemesi gibi nedenlerle iki yönünde UV geçirgen ve sicakliga dayanikli koruyucu tabakalar (7) ile kaplanmistir. Bu tabakalarin altta kalani dis muhafazanin (1) alt açikligini tamamen kapatarak içeriden disariya kontrolsüz isik gidisini engeller. UV geçirgen ve sicakliga dayanikli Koruyucu tabakalarin (7) altta olanina, yine alta bakacak sekilde bir UV geçirgen Isin toplayici mercek (15) eklenmistir. UV geçirgen isin toplayici mercegin (15) odak mesafesi Lambanin kullanim amacina (ayiklama badi ve masasi mi yoksa seyyar kullanim mi) bagli olarak istenen yayilim açisini saglayacak sekilde seçilir. Lamba seyyar olarak kullanilacaksa üzerinde AC güç kaynagi baglantisi (14), DC güç girisi (11), Aç-kapa anahtari (12), Basmali buton (13) ve Kullanim süresi sayaci(10) bulunan Seyyar lamba sap kismi (17) bulunur. Sap kisminin içinde ise patentin kapsami disinda tutulan ve sekillerde gösterilmeyen LED sürücüsü, trasmitter ve çesitli kontrol devreleri yer vb. almaktadir. Bulusun sanayiye uygulama biçimi Bulusun en önemli uygulama alani kuru incir üretimi tesisleridir. Incir meyvesi olgunlasmasi ilerledigi andan itibaren aflatoksin yapan funguslarin etkisine maruz kalir. Bu fungusun enfekte edebildigi sayica az (%0,1-0,2 gibi) meyvede hem aflatoksin ve hem de BYG flöresani veren maddeyi olusturur. Bu olusum süreci incir buruk hale gelip daldan düsene ve çiftçi sergilerinde tam olarak kuruyana kadar devam eder. Sergilerde kuruyan incirler önce incir isletmelerinin tedarikçileri olan "elciler" tarafindan satin alinir ve onlar da isletmelere satarlar. Isletmelerde incirler karanlik salonlarda Üzerlerinde flöresan tipli tüplü UV lambalari bulunan masa veya hareketli bantlar üzerine yayilirlar ve BYG Flöresan veren meyveler ayiklanir. Kullanilan bu tüplü lambalar yeteri yogunlukta isik üretemediginden masa veya bant üzerine çok sayida ve ayiklanacak malzemeye çok yakin olarak yerlestirilirler. Bulus istenen yogunlukta UV isigini üretmekte ve istenen yüzeye istenildigi ölçüde yönlendirilebilmektedir. Ayrica istenmeyen isinlar filtre edildiginden ayiklanmaya esas olan kusuru çok daha kolay görünür hale getirmektedir. Kullanim alani veya hamcinda çok daha küçük yer kaplamasi, tüplü lambalardan çok daha saglikli olmasi, kirilma vb karsisinda dayanikliligi ile hem çalisani, hem de ürünü korumasi nedeniyle çok daha avantajlidir. Bulus olusturdugu yogun uzun dalga UV isigi sayesinde BYG flöresaninin aydinlik ortamda bile görülmesine imkân vermekte ve böylece 40 yildir kullanilan karanlik odalara ihtiyaci ortadan kaldirarak çalisanlara bir konfor saglamaktadir. Bulus küçük hacmi ve yüksek gücü sayesinde seyyar olarak isletme disinda da kullanilabilir oldugundan ayiklama sürecini elcilerin depolarina ve hatta kurutma sergilerine tasiyabilmekte ve aflatoksin sorununun diger paydaslar tarafindan da ciddiye alinmasina hizmet etme özelligine sahiptir. Bulus küçük hacmi ve çok yüksek gücü ve istenen dalga boyu araliginda isinim vermesi nedeniyle incir ayiklamada kullanilan sorteks cihazlari ve onlardan daha güncel akilli görüntüleme cihazlari için çok uygun bir isik kaynagidir. Bulus bu hali ile misir ve pamuk çigitinde depoda veya kamyonda ürünün aflatoksin yönünden incelenmesinde de kullanilabilir. Olusturdugu yogun ve kontrol edilebilir isinim sayesinde diger ürünlerde BYG olusumunun arastirilmasi veya bu sektörün disinda benzer konularda kullanima imkân verebilir. TR TR TR