Przedmiotem wynalazku jest zawór przeznaczony do instalacji sprezonego powietrza, zwlaszcza dwuobwodo- wych, powietrznych ukladów hamulcowych pojazdów sa¬ mochodowych z instalacja hamulca pomocniczego, w któ¬ rej wystepuja silowniki sprezynowe.Znane jest powietrzne urzadzenie hamulcowe do pojaz¬ dów samochodowych wedlug patentu NRF nr 1 249 105, wktórymna przewodzie,prowadzacymodzaworu steruja¬ cego dzialaniem hamulca pomocniczego do silowników sprezynowych znajduje sie zawór przelotowy, który przy okreslonej wartosci róznicy cisnien hamowania w dwóch obwodach hamulca zasadniczego odcina doplyw powie¬ trza z odcinka przewodu, lezacego pomiedzy nim a zawo¬ rem hamulca pomocniczego i laczy z atmosfera odcinek przewodu lezacy pomiedzy nim a silownikami sprezyno¬ wymi. Zawór przelotowy sklada sie z obudowy, w której szczelnie i suwliwie osadzony jest element regulacyjny, zlozony z dwóch czesci. Jedna czesc elementu regulacyjne¬ goma ksztalt rury, która jednym koncem wystaje zobudo¬ wy i jest zwiazana z druga czescia w postaci elastycznej przepony podpartej sprezyna od strony wystajacego na zewnatrz konca ruiy. Wewnatrz obudowy znajduje sie takze element zaporowy podparty sprezyna i lezacy na gniezdzieuksztaltowanym w obudowie. Wnetrzeobudowy podzielonejest naczterykomoryprzy pomocywyzejopisa¬ nych elementów.Kazda z dwóch komór, oddzielonych od siebie czlonem regulacyjnym w postaci przepony polaczona jest z jednym z dwóch obwodówhamulca zasadniczego. Komora, w któ¬ rej znajduje sie element zaporowy polaczona jest z zawo- rem hamulca pomocniczego, natomiast sasiednia komora polaczona jest zsilownikami sprezynowymi. Przyjednako¬ wym cisnieniu powietrza w obydwu obwodach hamulca zasadniczego sprezyna przesuwa w ten sposób czlon regu¬ lacyjny ze jego koniec w ksztalcie rury odsuwa element zaporowy od gniazda uksztaltowanego w obudowie, co powoduje równoczesne odciecie od atmosfery komory po¬ laczonej z silownikami sprezynowymi i otwarcie przelotu pomiedzy ta komora a sasiednia komora, polaczona z za¬ worem hamulca pomocniczego.W przypadku awarii obwodu hamulca zasadniczego tylnej osi, kiedy cisnienie powietrza w komorzepolaczonej z obwodem hamulca zasadniczego przedniej osi przewyz¬ szy o okreslona wartosc cisnienie powietrza panujace w komorze polaczonej z obwodem hamulca zasadniczego tylnej osi czlon regulacyjny przesuwa sie tak, ze element zaporowy osiadajac na gniezdzie odcina przelot pomiedzy komorami a sprezone powietrze znajdujace sie wkomorze, polaczonej zsilownikami sprezynowymigwaltownieucho¬ dzi do atmosfery przez otwór w elemencie regulacyjnym w postaci rury. Spadek cisnienia w silownikachsprezyno¬ wych powoduje gwaltowne zahamowanie kól tylnej osi.Zawór wedlug wynalazku posiada co najmniej dwa oddzielne tloki lub przepony, zwiazane ze soba silowo w ten sposób, zemogaoneoddzialywac nasiebie tylko przy ruchu w kierunkuku sobie. Tloki telubprzepony oddzielo¬ ne sa od siebie przegroda w takim ukladzie, ze tworza sie cztery komory zawarte pomiedzy tlokami lub przeponami a sciankami obudowy i pomiedzy tlokami lub przeponami a przegroda. .W komorze zawartej pomiedzy tlokiem 8555585555 i scianka obudowy panuje cisnienie, doprowadzane z za¬ woru hamulca pomocniczego. W komorzezawartej pomie¬ dzy wyzej wymienionym tlokiem a przegroda panuje cis¬ nienie, doprowadzane z obwodu hamulca zasadniczego przedniejosi. 5 W komorze zawartej pomiedzy przegroda i drugim tlo¬ kiem panuje cisnienie doprowadzane z obwodu hamulca » zasadniczego tylnej osi. W komorze zawartej pomiedzy, drugim tlokiem i scianka obudowy, która posiada gniazdo przeznaczone do wspólpracy z elementem zaporowympa¬ nuje cisnienie doprowadzane do silowników sprezyno¬ wych. Pomiedzy komora, do której doprowadzane jest cisnienie z obwodu hamulca zasadniczego przedniej osi oraz komora, do której doprowadzane jest cisnienie z ob¬ wodu hamulca zasadniczego tylnej osi znajduje sie prze¬ strzen szczelnie oddzielona od obydwu tych komór i pola- .czona na stale z atmosfera. i ^4*k(*^(yjgzw|iania jest prosta konstrukcja i zdol- 4rCW fpeMwa^etz zawór trzech funkcji w ukladzie sterwania hamulcTfw. Pierwsza funkcja jest dzialanie analogiczne do dzialania zaworu przekaznikowego w ob¬ wodzie hamulca pomocniczego. Druga funkcja jest zabez¬ pieczenie przedprzeciazeniem dzwigniowego ukladuprze¬ noszacego sile hamowania z silowników tlokowo-sprezy- nowych lub membranowo-sprezynowych na elementy cierne kól tylnej osi w przypadku jednoczesnego urucho¬ mienia hamulca zasadniczego i hamulca pomocniczego.Trzecia funkcja jest automatyczne i stopniowe wlaczanie silowników sprezynowych w przypadku uszkodzeniaob- woduhamulcazasadniczego tylnej osi. Silahamowania kól tylnej osi narasta wówczas równiezstopniowo iproporcjo¬ nalnie do wielkosci sily hamowania kól przedniej osi.Zawór jest tak skonstruowany, ze wszystkie elementy wewnetrzne poruszaja sie w czasie kazdego uruchomienia zaworu hamulca pomocniczego zarówno w zakresie hamo¬ wania czesciowego jak i podczas hamowania postojowego.Zapewnia to ciagla-gotowosc zespolu do spelnienia kaz¬ dej z trzechopisanych funkcji. Ponadtooddzieleniekomór, do którychdoprowadzane jest sprezone powietrze z dwóch niezaleznych obwodów hamulca zasadniczego, przestrze¬ nia polaczona na stale z atmosfera, zabezpiecza uklad przed wplywem uszkodzenia jednego z obwodów na drugi obwód sprawnie dzialajacy. Uszkodzenie uszczelnienia • miedzy komora polaczona z jednym z niezaleznych obwo¬ dów hamulca zasadniczego i przestrzenia polaczona z at¬ mosfera powoduje spadek cisnienia w jednym obwodzieco nie wplywa na sprawnosc drugiegoobwoduijestsygnalem powstania uszkodzenia.Przyklad wykonania i zastosowania przedmiotu wyna¬ lazku uwidoczniony jest na rysunku, na którym fig. 1 przedstawia przekrój podluzny zaworu, a fig. 2 przedsta¬ wia fragment dwuobwodowego ukladu uruchamiania ha¬ mulców z silownikami membranowymi lub tlokowymi na przedniej osi i z silownikami tlokowo-sprezynowymi lub ' membranowo-sprezynowymi na tylnej osi.Zawór sklada sie z obudowy 1 z przegroda 2, w której . uksztaltowana jest prowadnica 3. Wewnatrz obudowy 1 znajduje sie gniazdo 4, z którym wspólpracuje element 5 zaporowy, posiadajacy dwie uszczelki I i 7 oraz otwór 8 przelotowy. Element 5 zaporowy podparty jest sprezynat i osadzony suwliwie w obudowie 1. Wewnatrz obudowy 1 znajduje sie tlok 10 z trzonem 11, w którymnieprzelotowy otwór 12 polaczony jest poprzez otwór 13 zprzestrzenia 14 zawartapomiedzydwoma pierscieniami 15i 16 uszczelnia¬ jacymi, które uszczelniaja trzon 11 w prowadnicy 3. Tlok uszczelniony jest w obudowie 1 pierscieniem 17uszczel¬ niajacym. Krawedz 18 tloka 10wspólpracuje z uszczelka 0 elementu 5 zaporowego.Na zamknietym koncu trzona 11 opiera sie tlok 19, uszczelniony w obudowie 1 przy pomocy pierscienia 20 uszczelniajacego. Wewnatrz zaworu wyróznic mozna piec komór 21,22,23, 24 i 25, do których odpowiednio prowa¬ dza przylacza 26, 27, 28, 20 i 30. Komora 21 zawarta jest pomiedzy sciankami obudowy 1itlokiem 19z pierscieniem uszczelniajacym. Komora 22 zawarta jest pomiedzy tlokiem 19 z pierscieniem 20 uszczelniajacym, sciankami obudowy 1,przegroda 2, prowadnica 3 i trzonem 11 zpiers¬ cieniem 15 uszczelniajacym. Komora 23 zawarta jest po¬ miedzy sciankami obudowy 1, przegroda 2, prowadnica 3, trzonem liz pierscieniem 16 uszczelniajacym i tlokiem 10 zpierscieniem 17 uszczelniajacym. Komora24 zawarta jest pomiedzy tlokiem 10 z pierscieniem 17 uszczelniajacym, sciankami obudowy 1 i uszczelka 6 elementu 5 zaporowe¬ go. Komora 25 zawarta jest pomiedzy sciankami obudowy 1 i elementem 5 zaporowym z uszczelkami 6 i 7.Zawór wedlug wynalazku usytuowany jest w ukladzie uruchamiania hamulców w ten sposób ze przylacze 27 polaczone jest z obwodemhamulcazasadniczegoprzedniej osi, przylacze 28 polaczonejestz obwodem hamulcazasad¬ niczegotylnej osi, przylacze26polaczone jest zzaworem31 hamulca pomocniczego, przylacze 29 polaczone jest z si¬ lownikami 33 i 34 sprezynowymi, a przylacze 30 polaczone jest ze zbiornikiem hamulca pomocniczego. Obydwa ob¬ wody hamulca zasadniczego sterowane sa glównym zawo¬ rem 32 hamulcowym.Zawór wedlug wynalazku spelniatrzy funkcje. Pierwsza funkcja to dzialanie zaworu analogiczne do dzialania za¬ woru przekaznikowego w obwodzie hamulca pomocnicze¬ go. Przy zwolnionym hamulcu zasadniczym w komorach 22 i 23 panuje cisnienie atmosferyczne. Przestawianie dzwigni zaworu 31 hamulca pomocniczego w kierunku zwalniania hamulca pomocniczego powoduje stopniowe napowietrzanie komory 21 poprzez przylacze 26. Tlok 19 pod dzialaniem sprezonego powietrza przesuwa sie w dól i po zetknieciu sie z trzonem 11 powoduje przesuniecie tloka 10 w dól. Krawedz 18 tloka 10 osiadajac na uszczelce 6 elementu 5 zaporowego odcina komore 24 od atmosfery, a przy dalszym ruchu w dól odsuwaelement 5 zaporowy od gniazda 4, otwierajac tym samym przelot sprezonego po¬ wietrza z komory 25 do komory 24 i poprzez przylacze 29 do silowników 33 i 34 sprezynowych.Napowietrzanie komory 24 oraz silowników 33 i 34 sprezynowych trwac bedzie do momentu, gdy suma sily sprezyny 9 oraz sily, wynikajacej 2 oddzialywania sprezo¬ nego powietrza na tlok 10 przewyzszy sile oddzialywania sprezonego powietrza na tlok 19 o tyle, ze element 5 zaporowy wraz z ukladem tloków 10 i 19 przesunie sie ku górze do polozenia równowagi, w którym uszczelka 6 elementu 5 zaporowego osiadzie na gniezdzie 4, odcinajac przelot z komory 25 do komory 24, a krawedz 18 tloka 10 nadal bedziestykac stez uszczelka 6 elementu5zaporowe¬ go, odcinajac komore 24 od atmosfery. W ten sposób stopniowe napowietrzanie komory 21 powoduje stopniowe napowietrzanie silowników 33 i 34 sprezynowych, a tym samym stopniowe zwalnianie hamulca pomocniczego.Przypolozeniu dzwigni zaworu31 hamulca pomocnicze¬ gowpozycji jazdy, komora 21 jestcalkowicienapowietrzo¬ na, zespól tloków 10 i 19 znajduje sie w krancowym, dolnym polozeniu, przelot pomiedzy komora 25 i komora 24 jest otwarty, a tym samym komora 24 oraz silowniki 33 40 45 50 55 605 85555 6 i 34 sprezynowe sa calkowicie napowietrzone. Przestawia¬ nie dzwigni zaworu 31 hamulca pomocniczegow kierunku uruchamiania hamulca pomocniczego powoduje stopnio¬ we odpowietrzanie komory 21.Na skutek spadku cisnienia w komorze 21, sila wynika¬ jaca z oddzialywania sprezonego powietrza na tlok 10 przewyzsza sile, wynikajaca z oddzialywania sprezonego powietrza na tlok 19, co powoduje przesuniecie zespolu tloków 10i 19ku górze. Wrazz zespolem tloków 10 i 19,pod dzialaniem sprezyny 9, element 5 zaporowy przesuwa sie równiezku górze, domomentu, gdy uszczelkaIosiadzie na gniezdzie 4, odcinajac tym samym przelot z komory 25 do komory 24.Przy dalszym ruchu zespolu tloków 10 i 19 ku górze, krawedz 18 tloka 10 odsuwajac sie oduszczelki 6 elementu zaporowego otwiera wyplywsprezonego powietrza z ko¬ mory 24 oraz z silowników 33 i 34 sprezynowych, poprzez otwór 8 do atmosfery.Spadek cisnieniaw komorze 24 oraz w silownikach 33 i 34sprezynowychtrwadomomentu,gdy sila, wynikajaca z oddzialywania sprezonego powietrza na tlok 19 przewyzszy sile wynikajaca z oddzialywania spre¬ zonego powietrza na tlok 10 o tyle, ze pod dzialaniem róznicytych sil zespól tloków 10 i 19 przesunie siew dóldo polozenia równowagi, przy którym krawedz 18 tloka 10 osiadzie na uszczelce 6 nie powodujac jednak oderwania elementu* 5 zaporowego od gniazda 4. W ten sposób sto¬ pniowe odpowietrzanie komory 21 powoduje stopniowe odpowietrzanie silowników 33 i 34 sprezynowych, a tym samym stopniowe uruchamianie hamulca pomocniczego.Przypolozeniudzwigni zaworu 31 hamulca pomocnicze¬ go w pozycji pelnego zahamowania, komora 21 jest odpo¬ wietrzona, zespóltloków 10 i 19 znajdujesiewkrancowym, górnym polozeniu, przelot pomiedzy komora 25 i komora 24 jestzamkniety, wyplyw z komory 24 poprzez otwór 8 do atmosfery jest otwarty, a tym samym komora 24 oraz silowniki 33 i 34 sprezynowe sa odpowietrzone.'Druga funkcja zaworu wedlug wynalazku to zabezpieczanie przed przeciazeniem dzwigniowego ukladu przenoszacego sile hamowania z silowników tlokowo-sprezynowych lub membranowo-sprezynowych na elementy cierne kól tylnej osi w przypadku jednoczesnego uruchomienia hamulca zasadniczego i hamulca pomocniczego.Jednoczesne uruchamianie hamulca zasadniczego i ha¬ mulca pomocniczego, ppwoduje jednakowy wzrost cisnien w komorach 22 i 23, oraz spadek cisnienia w komorze 21.Do momentu wyrównania siecisnien poobu stronach tloka 19 zespól tloków 10 i 19 przesuwa sie ku górze, a tym samym, cisnienie w komorze 24 oraz w silownikach 33 i 34 sprezynowych zmniejsza sie proporcjonalnie do spadku cisnienia w komorze 21, niezaleznie od jednakowego wzrostu cisnien w komorach 22 i 23. W tym zakresie uruchomienia czesciowego hamulca zasadniczegoihamul¬ ca pomocniczego dzwigniowy uklad przenoszacy obciazo¬ ny jest sumaryczna sila wynikajaca z czesciowego dziala¬ nia silowników tlokowych lub membranowych i silowni¬ ków sprezynowych. Od momentu wyrównania sie cisnien po obu stronach tloka 19 dalszy spadek cisnienia w komo¬ rze 21 oraz jednakowy wzrost cisnien w komorach 22 i 23 powoduje odsuniecie tloka 19 od trzonu 11 tloka 10. Tlok 19 przesuwa sie w dalszym ciagu ku górze, natomiast tlok zaczyna przesuwac sie w dól, a tym samym cisnienie w komorze 24 oraz w silownikach 33 i 34 sprezynowych wzrasta proporcjonalnie do wzrostu cisnienia w komorze W tym zakresie uruchomienia hamulca zasadniczego i hamulca pomocniczego dzwigniowy uklad przenoszacy obciazony jest narastajacawdalszymciagusila^wynikaja¬ ca z dzialania silowników tlokowych lub membranowych oraz zmniejszajaca sie odpowiednio sila, wynikajaca z dzialania silowników sprezynowych. W wyniku opisane¬ go dzialania sumaryczne obciazenie dzwigniowego ukladu • przenoszacego w zadnym przypadku nie przekracza ma¬ ksymalnego obciazenia, które wynika z pelnego urucho- , mienia tylko hamulca zasadniczego lub z pelnego urucho- io mienia tylko hamulca pomocniczego. Trzecia funkcja za¬ woru wedlug wynalazku to automatyczne i stopniowe wlaczanie hamulca pomocniczego w przypadku awarii obwodu hamulca zasadniczego tylnej osi.Podczas ruchu pojazdu, przy polozeniu dzwigni zaworu 31 hamulca pomocniczego w pozycji jazdy, uruchamianie sprawnie dzialajacego hamulca zasadniczego powoduje jednoczesne napowietrzanie komór 22 i 23. Reakcja spre¬ zonego powietrza, doprowadzanego do komory 22 na tlok 19 kompensowana jest reakcja sprezonego powietrza, do- prowadzanego do komory 23 na tlok 10, w wyniku czego zespól tloków 10 i 19 znajduje sie nadal w krancowym dolnym polozeniu, przelot pomiedzy komora 25 i komora 24 jest otwarty, a tym samym komora 24 oraz silowniki 33 i 34 sprezynowe sa nadal calkowicie napowietrzone.W ten sposób uruchamianie sprawnie dzialajacego ha¬ mulca zasadniczegonie oddzialywuje na zwolnionyhamu¬ lec pomocniczy.Uruchamianiehamulcazasadniczegoprzy awarii obwodu tylnej osi powoduje napowietrzaniekomo¬ ry 22, podczas gdy komora 23 pozostaje nadal odpowie- trzona. Sila wynikajaca z oddzialywania sprezonego po¬ wietrza doprowadzanego dokomory 22 na tlok 19 powodu¬ je zaklócenie stanu równowagi sil dzialajacych na zespól tloków 10 i 19, a tym samym przesuwanie zespolu tloków i 19 ku górze, co pociaga za soba spadek cisnienia w komorze 24 oraz w silownikach 33 i 34 sprezynowych, przebiegajacy proporcjonalnie do wzrostu cisnienia w ko¬ morze 22.W ten sposób uruchamianie hamulca zasadniczego przy awarii obwodu tylnej osi powoduje automatyczneurucha- 40 mianie hamulca pomocniczego poprzez uruchamianie si¬ lowników sprezynowych z intensywnoscia proporcjonalna do intensywnosci uruchamiania silowników przedniej osi. 45 PL