Uprawniony z patentu: Pilkington Brothers Limited, Liverpool (Wielka Brytania) Sposób wytwarzania powierzchniowo modyfikowanego szkla oraz urzadzenie do wytwarzania powierzchniowo modyfikowanego szkla Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarza¬ nia powierzchniowo modyfikowanego szkla oraz urzadzenie do wytwarzania powierzchniowo mody¬ fikowanego szkla.Znane sa sposoby wytwarzania szkla, w których nadaje sie powierzchni tafli szklanej wyglad me¬ taliczny lub zabarwia sie ja przez wywolywanie wy¬ miany jonów jednego lub kilku metali z masy sto¬ pionego metalu stykajacego sie z powierzchnia obrabianego szkla, przy czym ta wymiana jonów jest wywolywana regulowanym pradem elektrycz¬ nym przeplywajacym ze stopionej masy metalu do szkla. Sposób ten znalazl zastosowanie w wytwa¬ rzaniu szkla o modyfikowanej powierzchni przy metodzie plywajacego szkla, to jest gdy tafla szkla¬ na unosi sie na stopionej kapieli metalowej.Zwykle masa stopionego metalu jest usytuowa¬ na na górnej powierzchni przemieszczajacej sie wstegi szkla i przywiera do dolnej powierzchni ele¬ mentu ustalajacego, przewodzacego prad elektrycz¬ ny, który to element jest zamocowany ponad gór¬ na powierzchnia wstegi szklanej przesuwajacej sie po kapieli ze stopionego metalu. Uksztaltowanie dolnej powierzchni elementu ustalajacego okresla ksztalt masy stopionego metalu, pod która prze¬ chodzi wstega szkla. Przez utrzymanie wydluzone¬ go, prostokatnego ksztaltu masy stopionego meta¬ lu uzyskuje sie równomierna obróbke powierzchnio¬ wa szkla na calej uzytecznej szerokosci wstegi.Cieniowana powierzchnie szkla w kierunku po- 15 20 30 przecznym do wstegi, na przyklad dla wytwarza¬ nia cieniowanych szyb przednich do pojazdów, u- zyskuje sie przez zastosowanie ksztaltowego ele¬ mentu ustalajacego zbieznego od srodka ku kon¬ com tego elementu tak, ze masa stopionego me¬ talu przywierajacego do dolnej powierzchni tego elementu ma wieksze wymiary, liczac w kierunku przemieszczania sie wstegi, przy srodku tej wstegi niz przy jej krawedziach bocznych.Znany jest równiez sposób cieniowania powie¬ rzchni szkla w kierunku wzdluznym wstegi prze¬ mieszczajacej sie po kapieli stopionego metalu, to jest w kierunku przemieszczenia sie tej wstegi, przez ciagla zmiane napiecia przylozonego do ma¬ sy stopionego metalu a tym samym ciagla zmiane intensywnosci w modyfikowaniu powierzchniowym szkla.Celem wynalazku jest wykorzystanie tych wszys¬ tkich znanych technik do wytwarzania szkla po¬ wierzchniowo modyfikowanego, zwlaszcza szkla wzorzystego plywajacego na kapieli stopionego me¬ talu, majacego wzór dekoracyjny naniesiony na po¬ wierzchni tego szkla.Cel wynalazku zostal osiagniety przez opracowa¬ nie sposobu wytwarzania powierzchniowo mody¬ fikowanego szkla, polegajacego na tym, ze zada¬ ny wzór wprowadza sie na powierzchnie szkla za pomoca stopionego materialu o wzorze odpowia¬ dajacym wzorowi jaki ma byc naniesiony na szklo, ' wywoluje sie wymiane jonów przez okreslony prze-3 83 574 4 ciag czasu, który jest zalezny od predkosci wspo¬ mnianego ruchu wzglednego i wystarczajacy do wytworzenia elementu wzoru w postaci zmodyfi¬ kowanego powierzchniowo szkla, który to element wzoru wykazuje podobienstwo ksztaltu do ksztaltu masy stopionego materialu modyfikujacego.Powtarzalnosc wzoru mozna uzyskac na powie¬ rzchni szkla przez powtarzalne wywolywanie usta¬ lonej wymiany jonów w kolejnych, ustalonych okresach czasu, które zachodza w odstepach tak zwiazanych z predkoscia wspomnianego ruchu wzglednego, ze powstaje powtarzalny wzór.Jedno z mozliwych rozwiazan przy stosowaniu sposobu wedlug wynalazku dla ciaglego wytwarza- *.nia wzoreystegcrsakla, polega na tym, ze wstege •szkla przernieszeisl sie wzdluz nosnika, reguluje *temperature przemieszczajacego sie szkla, na gór- jnej powierzchni ^wttegi szkla, a gdy szklo to jest JwystarczajacjD ,cg#rajce aby przewodzic prad elek- 'iryczny; UtnlSSz^za sie nad nim odpowiednio uksztaltowana mase stopionego metalu, laczy sie ze zródlem pradu elektrycznego mase stopionego metalu oraz dolna powierzchnie szkla znajdujaca sie pod masa tego metalu oraz wlacza sie zródlo zasilania w ustalonych odstepach czasu, odpowie¬ dnio do predkosci przemieszczania sie szkla pod masa stopionego metalu aby uzyskac zadany, pow¬ tarzalny wzór na szkle.Wstega szkla moze byc przemieszczana po ka¬ pieli stopionego metalu stanowiacej ten nosnik, przy czym zródlo pradu elektrycznego jest podlaczone do masy stopionego metalu i do tej kapieli.Czestotliwosc powtarzalnosci wzoru na powierz¬ chni moze byc latwo regulowana przez odpowied¬ nie ustalenie odstepów pomiedzy okresami wlacze¬ nia pradu elektrycznego. Mozliwosc regulacji cza¬ su trwania kazdego z tych okresów, podczas któ¬ rych zachodzi wymiana jonów daje mozliwosc usta¬ lenia okreslonego wzoru, zwlaszcza pod wzgledem efektów widocznych w tych czesciach kazdego ele¬ mentu skladowego wzoru, które znajduja sie na przedniej krawedzi masy stopionego metalu.Jedna z mozliwosci uzyskiwania odstepów pomie¬ dzy wspomnianymi okresami czasu jest stosowanie regularnych odstepów tak, ze pewna okreslona sta¬ la czesc powierzchni przyjmujaca ten wzór jest przeprowadzana pod masa stopionego metalu pod¬ czas kazdego z tych okresów czasu, dzieki czemu uzyskuje sie ciagle, powtarzalne wytwarzanie wzo¬ ru na powierzchni szkla.Ponadto wynalazek przewiduje takie odstepy po¬ miedzy wspomnianymi okresami czasu, ze podczas przechodzenia pod masa stopionego metalu czesci powierzchni szkla przyjmujacej wzór wystepuje szereg okresów wymiany jonów, przez co uzyskuje sie regularnie nakladajacy sie wzór.Wynalazek przewiduje równiez takie ustalenia odstepów pomiedzy okresami wymiany jonów, ze kazdy z tych okresów jest poprzedzany odstepem czasu róznym od odstepu, który nastepuje po tym okresie przez co uzyskuje sie rózne odstepy po^ miedzy kolejnymi elementami wzoru wytwarzane¬ go na szkle.Najkorzystniej w kazdym z tych przypadków masa stopionego metalu jest ksztaltowana przez przywieranie do spodniej powierzchni elementu ustalajacego przebiegajacego poprzecznie do kie¬ runku wspomnianego ruchu wzglednego, przy czym ksztalt tej spodniej powierzchni odpowiada ksztal¬ towi wzoru. W jednym z przykladów stosowania 5 sposobu wedlug wynalazku, jako mase stopionego metalu stosuje sie stop miedz-olów przywierajacy do spodniej powierzchni ksztaltowego preta mie¬ dzianego.W innym przykladzie stopiona mase stanowi io masa indu przywierajacego do spodniej powierz¬ chni ksztaltowego preta stalowego.Wynalazek przewiduje równiez umieszczenie dwóch, odpowiednio uksztaltowanych mas stopio¬ nego metalu, stykajacych sie z powierzchnia szkla i 15 rozmieszczonych w odstepach od siebie oraz wy¬ wolywanie wymiany jonów z kazdej z tych mas do szkla przez ustalony okres czasu, .które to okresy czasu sa tak przesuniete w fazie, ze powstaja rózne elementy wzoru w okreslonych odstepach od siebie. 20 Te okresy czasu moga byc oddzielone od siebie odstepami czasowymi tak powiazanymi z predkos¬ cia wzglednego ruchu pomiedzy szklem i masa sto¬ pionego metalu, ze elementy wzoru beda znajdo¬ waly sie w okreslonych odstepach od siebie w kie- 25 runku tego ruchu wzglednego.Obie masy stopionego materialu moga byc wyko¬ nane z tych samych materialów lub róznych i mo¬ ga miec takie same lub rózne ksztalty.Celem wynalazku jest równiez skonstruowanie 30 urzadzenia do wytwarzania powierzchniowo mody¬ fikowanego szkla, zawierajace sroki do utrzymywa¬ nia szkla w temperaturze, przy której przewodzi ono prad elektryczny, elementy ustalajace poloze¬ nie uksztaltowanej masy stopionego materialu prze¬ wodzacego prad elektryczny i sluzacego do modyfi- 35 kacji szkla, srodki do wywolywania wzglednego ruchu pomiedzy elementami ustalajacymi i szklem oraz obwód zasilania pradem elektrycznym podla¬ czony do elementów ustalajacych, majace ta istot¬ na ceche, ze obwód zasilania pradem elektrycznym 40 zawiera elementy przylaczajace, sluzace do podla¬ czania zródla pradu do elementów ustalajacych we¬ dlug okreslonego nastepstwa czasowego.Urzadzenie do wytwarzania wzorzystego szkla za¬ wiera wydluzony zbiornik dla pomieszczenia ka- 45 pieli ze stopionego metalu, uklad zasilajacy dopro¬ wadzajacy szklo na powierzchnie tej kapieli oraz przemieszczajacy szklo w postaci wstegi wzdluz ka¬ pieli z regulowana predkoscia, element ustalajacy umieszczony poprzecznie i w poblizu powierzchni 50 kapieli w celu umieszczenia na górnej powierzchni wstegi masy stopionego metalu przylegajacej do dolnej powierzchni elementu i zdolnej do przeka¬ zywania jonów do powierzchni szkla, oraz zródlo pradu podlaczone do elementu ustalajacego i ka- 55 pieli stopionego metalu.Istotnym jest, ze powierzchnia spodnia elemen¬ tu ustalajacego, do której przywiera masa stopio¬ nego metalu jest uksztaltowana odpowiednio do ksztaltu wzoru nanoszonego na powierzchnie szkla, 60 a ponadto ma obwód elektryczny zawierajacy re¬ gulowane srodki przelaczajace do powtarzalnego podlaczania pradu elektrycznego do elementu usta¬ lajacego zgodnie z ustalona kolejnoscia podlacza¬ nia zalezna od predkosci przemieszczania sie wste- «5 gi szkla, w celu powtarzalnego nanoszenia elemen-83 574 6 tów wzoru na górna powierzchnie przemieszczaja¬ cego sie szkla.W jednym z przykladów wykonania element ustalajacy jest metalowym pretem, którego dolna powierzchnia jest uksztaltowana w postaci szeregu rombów laczacych sie ze soba wierzcholkami.W innym przykladzie wykonania element ustala¬ lajacy jest pretem metalowym, którego dolna po¬ wierzchnia ma ksztalt szeregu kól rozmieszczonych w odstepach od siebie i polaczonych prostymi ele¬ mentami mostkujacymi.W jeszcze innym przykladzie wykonania element ustalajacy jest pretem metalowym, którego dolna powierzchnia jest uksztaltowana jako szereg osmio- katów laczacych sie ze soba wierzcholkami.Ponadto elementem ustalajacym moze byc pret, którego dolna powierzchnia ma ksztalt zygzakowa¬ ty, badz tez moze to byc wydluzony czlon metalo¬ wy, którego dolna powierzchnia moze miec postac szeregu otwartych prostokatów, rozmieszczonych w odstepach od siebie i polaczonych prostymi elemen¬ tami mostkujacymi.Element ustalajacy moze byc takze metalowym pretem, którego dolna powierzchnia jest zabko¬ wana.Urzadzenie zawiera dwa lub wieksza liczbe ksztaltowych elementów ustalajacych, które sa roz¬ mieszczone w odstepach od siebie i sluza do usy¬ tuowania co najmniej dwóch mas stopionego ma¬ terialu na powierzchni wstegi. Spodnia powierz¬ chnia kazdego z elementów ustalajacych moze miec inny ksztalt.Przedmiot wynalazku jest przedstawiony w przy¬ kladach wykonania na rysunku, na którym: fig. 1 — przedstawia urzadzenie do wytwarzania powierz¬ chniowo modyfikowanego szkla w przekroju po¬ dluznym, fig. 2 — urzadzenie z fig. 1 w rzucie po¬ ziomym ze zdjetym stropem, z uwidocznieniem ele¬ mentu ustalajacego skladajacego sie z szeregu rom¬ bów polaczonych wierzcholkami, fig. 3 — inny przy¬ klad wykonania elementu ustalajacego skladaja¬ cego sie z szeregu prostokatów, fig. 4—19 — przy¬ klady wykonania ksztaltów elementu ustalajace¬ go w rzucie poziomym, fig. 10 — uproszczony sche¬ mat blokowy obwodu doprowadzajacego prad elek¬ tryczny i podlaczonego do kapieli i masy stopio¬ nego metalu, fig. 11 — obwód z fig. 10 bardziej szczególowo, fig. 12 — schemat blokowy obwodu generatora impulsu sterujacego sluzacy do wytwa¬ rzania impulsów sterujacych wlaczaniem obwodu zasilajacego pokazanego na fig. 10 i 11, fig. 13 — szczególowy uklad logiczny czesci obwodu z fig. 12, fig. 14 — szczególowy uklad polaczen przedsta¬ wiajacy elementy odmierzania czasu tworzace czesc obwodu pokazanego na fig. 12, fig. 15 — wy¬ kres w ksztalcie fali, ilustrujacy wlaczanie elek¬ trycznego obwodu zasilajacego pokazanego na fig. 10, fig. 16 — element ustalajacy z fig. 3 oraz wzór skladajacy sie z ciaglych elementów, fig. 17 — wzór z elementami, nakladajacymi sie na siebie, fig. 18 — wzór z elementami znajdujacymi sie w odste¬ pach, fig. 19 — elementy wzoru uzyskane za po¬ moca elementu ustalajacego z fig. 4 rozmieszczone w sposób ciagly, fig. 20 — te same elementy wzo¬ ru nakladajace sie na siebie, fig. 21 — te same elementy wzoru co na fig. 16 polaczone w grupy nakladajace sie na siebie i rozmieszczone w odste¬ pach, fig. 22 — wzór ciagly uzyskany za pomoca elementu ustalajacego z fig. 6, fig. 23 — wzór cia- 5 gly uzyskany przy pomocy elementu ustalajacego z fig. 9, fig. 24 — dwa elementy ustalajace rózne¬ go ksztaltu zastosowane w urzadzeniu pokazanym na fig. 2, fig. 25 — dwa krótkie elementy ustalaja¬ ce rozmieszczone obok siebie, na fig. 26 — wykres io w postaci fali ilustrujacych podlaczenie pradu do elementów ustalajacych, pokazanych na fig. 25.Na fig. 1 i 2 przedstawiono przednia czesc 1 pie¬ ca do topienia szkla wraz z. zasuwa regulacyjna 2.W przedniej czesci trzonu pieca znajduje sie ryn- 15 na spustowa 3 zawierajaca krawedz prowadzaca 4 oraz sciany boczne 5, z których jedna jest wi¬ doczna na fig. 1. Krawedz 4 oraz boczne sciany 5 tworza rynne spustowa o zasadniczo prostoka¬ tnym przekroju poprzecznym. 20 Rynna spustowa 3 jest umieszczona ponad dnem 6 podluznego zbiornika, majacego boczne sciany 7 polaczone ze soba dnem 6 i sciana szczytowa 8 przy wlotowym koncu zbiornika oraz sciana szczy¬ towa 9 przy wylotowym koncu zbiornika. W zbiór- 25 niku znajduje sie kapiel stopionego metalu 10, któ¬ rej zwierciadlo jest oznaczone przez 11. Kapiel ta sklada sie na przyklad ze stopionej cyny lub sto¬ pionego stopu cyny, w którym przewaza cyna i który ma ciezar wlasciwy wiekszy niz szklo. 30 Górna czesc zbiornika sklada sie ze stropu 12, scian bocznych 13 oraz scian szczytowych 14 i 15, znajdujacych sie odpowiednio przy wlotowym i wy¬ lotowym koncu zbiornika. Szczytowa sciana 14, znajdujaca sie od strony pieca przebiega w dól w 35 kierunku powierzchni 10 stopionego metalu i ogra¬ nicza ona wraz z powierzchnia zwierciadla 11 wlot 16, poprzez który stopione szklo jest doprowadzane na powierzchnie kapieli metalowej.Sciana szczytowa 15 po stronie wylotowej ogra- 40 nicza wraz ze sciana szczytowa 9 dolnej czesci zbiornika otwór wylotowy 17, poprzez który od¬ prowadzana jest wstega szkla uformowana na ka¬ pieli metalowej i jest ukladana na przenosniku rol¬ kowym 18 znajdujacym sie na zewnatrz zbiornika 45 i umieszczonym nieco powyzej górnej krawedzi szczytowej sciany 9 dolnej czesci zbiornika tak, ze wstega jest unoszona ponad sciane 9 podczas prze¬ chodzenia przez otwór wylotowy 17.Przenosnik rolkowy 18 podaje wstege szkla do 50 szybu grzewczego w sposób znany i jednoczesnie wywoluje dzialanie ciagnace na wstege szkla ulat¬ wiajac jej przesuwanie sie podczas slizgania po powierzchni kapieli 10.Przedluzenie 19 stropu siega do zasuwy 2 i two- 55 rzy komore majaca sciany Tboczne 20, w której, umieszczona jest rynna spustowa 3. Stopione szklo 21 skladajace sie z sody, wapnia i krzemionki jest doprowadzane na kapiel 10 stopionego metalu za pomoca rynny 3, przy czym zasuwa 2 reguluje 60 wydatek przeplywu stopionego szkla 21 ponad kra¬ wedzia 4, tworzac równomierna warstwe stopione¬ go szkla na powierzchni kapieli metalowej.Temperatura szkla podczas przemieszczania go wzdluz kapieli jest zmniejszana od konca wlotor 65 wego, gdzie wynosi ona zwykle okolo 1500°C w83 574 7 kierunku konca wylotowego, gdzie temperatura ta wynosi zwykle okolo 659°C. Te zmiany tempera¬ tury sa sterowane regulatorami temperaturowymi 23 zanurzonymi w kapieli 10 oraz regulatorami 24, znajdujacymi sie w przestrzeni 25 ponad kapiela.Do przestrzeni 25 pomiedzy stropem i kapiela do¬ prowadzany jest gaz ochronny przez przewody 26 rozmieszczone w odstepach w stropie 12.Przewody 26 sa polaczone odgalezieniami 27 z prze¬ wodem glównym 28, który z kolei jest polaczony ze zródlem gazu ochronnego. Gaz ten korzystnie zawiera skladniki redukcyjne i na przyklad moze sie skladac w 10% z wodoru i 90% z azotu. W zam¬ knietej przestrzeni 25 utrzymywane jest stale cis¬ nienie gazu ochronnego a gaz ten wyplywa na zew¬ natrz poprzez otwór wlotowy 16 i wylotowy 17.Temperatura stopionego szkla doprowadzanego na kapiel 10 jest regulowana za pomoca regulatorów temperatury 23 i 24 podczas przemieszczania sie wstegi szkla po kapieli stopionego metalu tak, ze zapewnia sie powstawanie równomiernej warstwy stopionego szkla 29 na powierzchni kapieli. War- • stwa ta 29 jest przemieszczana poprzez wlot 16 i podczas jej ruchu utrzymany zostaje nieograniczo¬ ny przeplyw poprzeczny stopionego szkla umozli¬ wiajacy rozplywanie na boki warstwy 29 stopione¬ go szkla 30, która jest nastepnie przemieszczana w postaci wstegi wzdluz kapieli. Szerokosc zbiornika na wysokosci lustra kapieli jest wieksza niz szero¬ kosc masy 30 stopionego szkla tak, ze nie istnieje zadne ograniczenie rozplywania sie poprzecznego stopionego szkla.Poprzecznie do osi wzdluznej zbiornika umiesz¬ czona jesj ksztaltowa elektroda pretowa 31 znaj¬ dujaca sie tuz ponad powierzchnia wstegi szkla 32, które powstaje z plywajacej masy 30. Pomiedzy dolna powierzchnia elektrody pretowej 31 a górna powierzchnia 33 wstegi istnieje szczelina na przy¬ klad okolo 6 mm. Elektroda pretowa 31 w przy¬ kladzie pokazanym na fig. 1 i 2 ma postac preta miedzianego, który jest uksztaltowany w postaci szeregu rombów laczacych sie ze soba wierzchol¬ kami i jest zamocowana na wspornikach 34, któ¬ re zwisaja na szynie 35 podlaczonej do zródla pra¬ du elektrycznego i przebiegajacej poprzecznie do zbiornika. Polaczenie elektrody ze zródlem pradu nastepuje poprzez szyne 35 i wsporniki 34, nato¬ miast kapiel cieklego metalu jest polaczona z tym zródlem za posrednictwem elektrody 36, która jest zanurzona w kapieli z boku drogi wstegi szklanej.Ksztaltowa elektroda pretowa 31 jest umieszczo¬ na wewnatrz zbiornika w miejscu gdzie tempera¬ tura wstegi szklanej wynosi okolo 700°C i sluzy ona jako element ustalajacy dla masy stopionego « ^materialu 37, na przyklad masy stopionego stopu miedz-olów, która przywiera do ksztaltowej po¬ wierzchni dolnej elektrody pretowej 31 i zwisa z tej powierzchni, opierajac sie o górna powierzchnie 33 wstegi. W tych warunkach stop miedz-olów sklada sie w 2,5% miedzi i w 97,5% olowiu.Dolna powierzchnia elektrody pretowej 31 ksztal¬ tuje mase stopionego metalu 37 do formy odpowia¬ dajacej ksztaltowi wzoru jaki ma byc uzyskany na powierzchni szkla, w tym przypadku szeregu rombów laczacych sie ze soba wierzcholkami. 8 Inne ksztaltowe elektrody sa pokazane na fig. 3—9, z których kazda w swym rzucie poziomym ma ksztalt charakterystyczny dla uzyskiwanego wzoru. 5 Dolna powierzchnia elektrody pokazanej na fig. 3 jest uksztaltowana w postaci szeregu szescioka- tów laczacych sie ze soba wierzcholkami i stano¬ wi zmodyfikowana postac elektrody pokazanej na fig. 1 i 2. io Elektroda pokazana na fig. 4 ma powierzchnie dolna uksztaltowana w postaci trzech kól 38 roz¬ mieszczonych w odstepach od siebie i polaczonych prostymi czesciami mostkujacymi 39.Fig. 5 przedstawia dolna powierzchnie elektrody 15 metalowej, majaca ksztalt szeregu osmiokatów 40, laczacych sie wierzcholkami, a fig. 6 przedstawia nieco zmieniona postac ksztaltu dolnej powierzchni elektrody pretowej pokazanej na fig. 5. Fig. 7 przedstawia dolna powierzchnie elektrody pretowej 20 41 majacej ksztalt zygzakowy a fig. 8 — elektrode pretowa, której dolna powierzchnia sklada sie z trzech otwartych prostokatów 42 rozmieszczonych w odstepach od siebie i polaczonych czesciami mos¬ tkujacymi 43. 25 Elektroda, której dolna powierzchnia ma ksztalt zabkowany jest pokazana na fig. 9.W opisanych przykladach podlaczenie przelacza¬ nego obwodu zasilania do elektrody pretowej 31 jest takie, ze elektroda ta stanowi anode podczas 30 ustalonych okresów czasu w zwiazku z czym prad elektryczny z ksztaltowej masy stopionego metalu 37 przeplywa poprzez wstege szkla do kapieli me¬ talowej powodujac tym samym wymiane jonów do górnej powierzchni wstegi, na przyklad jonów 35 miedzi i olowiu.Fig. 10 przedstawia w sposób uproszczony ob¬ wód zasilania, którego zaciski pradowy 44 i zero¬ wy 45 sa odpowiednio polaczone do przewodów sieci zasilajacej pradu zmiennego o czestotliwos- 40 ci Hz.? Obwód ten ma plusowy zacisk wyjsciowy 46, któ¬ ry jest podlaczony do szyny 35 oraz minusowy za¬ cisk 47, który jest podlaczony do elektrody 36 za¬ nurzonej w kapieli metalowej. 45 Pradowy zacisk wejsciowy 44 tego olbwodu jest polaczony z mostkiem prostujacym 48 poprzez uklad przelaczajacy skladajacy sie z obwodu tyrystoro¬ wego zawierajacego dwa równolegle polaczone, wy¬ soko pradowe tyrystory 45 i 50, które sa odpowie- 50 dnio polaczone w kierunku przewodzenia dodatnich i ujemnych polówek zasilajacych pradu zmiennego.Elektrody sterujace tyrystorów 49 i 50 sa odpo¬ wiednio polaczone przewodami 51 i 52 z obwodem zaplonowym 53 konwencjonalnego typu sluzacym do 55 wytwarzania impulsów zaplonowych zsynchronizo¬ wanych ze zmiennym pradem zasilania i z których kazdy zawiera szereg impulsów, których ilosc moze byc ograniczona tylko do jednego, powstajacych na poczatku kolejnych polówek okresów pradu zmien- 60 nego z sieci zasilajacej. Obwód 53 zawiera oscyla¬ tor blokujacy dla zapewnienia w kazdym impul¬ sie zaplonowym tyrystora szeregu wartosci szczy¬ towych i zapewniajac tym samym zaplon odpowie¬ dniego tyrystora przez kazdy impuls zaplonowy. 65 Obwód zaplonowy 53 zawiera reczne regulatory9 54 i 55 dla wlaczania zaplonu tyrystorów na pe¬ wien okres czasu, to znaczy okres czasu podczas którego prad elektryczny stanowiacy wyprostowany prad zmienny jest podlaczony i doprowadzany do ksztaltowej elektrody pretowej 33 oraz do wylacze¬ nia tyrystorów to znaczy ustalenia odstepu czasu (po¬ miedzy kolejnymi ustalonymi okresami .podlacze¬ nia zródla zasilania do elektrody pretowej 31. Re¬ gulatory te opisane sa bardziej szczególowo w od¬ niesieniu do fig. 12—15.Obwód zasilajacy sterowany tyrystorami jest po¬ kazany bardziej szczególowo na fig* 11. W obwo¬ dzie tym przewody sieci zasilajacej 56 i 57 sa pod¬ laczone do uzwojenia pierwotnego 58 transforma¬ tora wejsciowego 59. Przewody 56 i 57 sa podla¬ czone do oddzielnego zródla zasilania sieciowego o czestotliwosci 50 Hz bedacego w fazie ze zród¬ lem zasilania podlaczonym do zacisków 44 i 45.Uzwojenie wtórne 60 transformatora 59 z. odcze¬ pem srodkowym jest podlaczone do obwodu 61 oscylatora blokujacego, który tworzy czesc obwodu zaplonowego 53 tyrystorów i jest uruchamiany w celu wytworzenia impulsu zaplonowego dla podla¬ czenia przewodów 51 i 52 do elektrod sterujacych i katod tyrystorów 49 i 50.Drugie uzwojenie wtórne 62 transformatora 59 jest podlaczone do obwodu 63 wytwarzajacego im¬ puls sterujacy, który to obwód jest przedstawiony bardziej szczególowo na fig. 12, 13 i 14 oraz tworzy równiez czesc obwodu zaplonowego 53. Reczne re¬ gulatory do regulacji pracy obwodu zasilania sa zaznaczone na fig. 11 odnosnikami 54 i 55.Szereg serii impulsów sterujacych jest doprowa¬ dzany na wyprowadzenie wyjsciowe 64 z obwodu 63 generatora impulsów sterujacych i doprowadza¬ ny do wejscia obwodu 61 oscylatora blokujacego.Tyrystory 49 i 50 przewodza w naprzemiennych pól cyklach prady zmienne zasilania podczas trwa¬ nia kazdego okresu czasu okreslonego seria impul¬ sów sterujacych w doprowadzeniu 64 w celu do¬ prowadzania w kazdym okresie czasu pradu prze¬ miennego do mostka prostowniczego 48, którego napiecie wyjsciowe ma dwupolówkowa postac wy¬ prostowana odpowiadajaca pradowi przemiennemu i jest doprowadzane do elektrody pretowej 31. Kaz¬ da porcja wyprostowanego pradu dwupolówkowego sklada sie z takiej ilosci pólcykli jak ilosc impul¬ sów sterujacych a wlasciwie ilosc tych impulsów okresla wspomniany okres czasu.Obwód 63 generatora impulsów sterujacych jest przedstawiony bardziej szczególowo na fig. 12. Do¬ prowadzenie 65 polaczone z jednym koncem uzwo¬ jenia wtórnego 62 transformatora 59 jest podlaczo¬ ne do jednego z zacisków wejsciowych nastepnego prostownika dwupolówkowego 66.Wyprostowane dwupolówkowe napiecie wyjscio¬ we z prostownika 66 jest przenoszone na doprowa¬ dzenie 67 prowadzace do jednego z wejsc 68 ty¬ powego obwodu scalonego 69 stanowiacego kompa¬ rator. Ten obwód scalony jest dostepny w handlu pod nazwa Fairchild A 710. Do wejscia 68 jest rów¬ niez podlaczony diodowy uklad obcinajacy 70 i ma za zadanie odcinac szczytowe wartosci dwupolów¬ kowego wyprostowanego napiecia sygnalu wejscio¬ wego na doprowadzeniu 67.W wybranym przykladzie wykonania, w celu do- 3 574 10 stosowania do szczególnych wymagan odnosnie na¬ piecia wejsciowego, jakie stawia obwód porów¬ nawczy 69 napiecie szczytowe wyprostowanego dwu¬ polówkowego sygnalu na doprowadzeniu 67 jest jest ograniczone do poziomu niewiele powyzej 3 V. 5 Diodowy uklad obcinajacy 70 zawiera diode Ze- nera 71, która stabilizuje poziom obcinania. Dru¬ gie wejscie 72 obwodu scalonego 69 stanowiacego komparator jest zasalane napieciem, którego po¬ ziom jest uzalezniony od ukladu 73 polaczonych io szeregowo trzech oporników, z których srodkowy wyposazony jest w slizgacz, ustawiany odpowie¬ dnio do wymaganego poziomu napiecia jdla obwo¬ du porównawczego 69.W omawianym przykladzie wykonania poziom 15 ten wynosi nieco ponizej 3V. Opornik 75 sprze¬ zenia zwrotnego stabilizuje dzialanie obwodu 69, którego napiecie wyjsciowe ma postac szeregu impulsów, których przednie zbocza wystepuja przy koncu kazdego pólokresu pradu zmiennego zasila- 20 nia, gdy napiecie na wejsciu 68 spada ponizej na¬ stawionego poziomu napiecia na wejsciu 72. Zbo¬ cza tylne impulsów wystepuja wkrótce po czasie gdy napiecie na wejsciu 68 wzrosnie .ponownie przy rozpoczynaniu sie nastepnego pólokresu pra- 25 du zmiennego zasilania.Szerokosc impulsu jest regulowana przez nasta¬ wienie poziomu dostarczanego przez potencjometr 74 do wejscia 72 obwodu 69 a czestotliwosc pow¬ tarzalnosci imipuLsu jest dwukrotnie wieksza od 30 czestotliwosci pradu zmiennego zasilania tak, ze impulsy powstaja w przedzialach dziesieciomilise- kundowych. Impulsy te sa przekazywane przez wyprowadzenie 76 podlaczone do wyjscia obwodu 69 i tworza impulsy zegarowe do sterowania cza- 35 sem pracy urzadzenia. Te impulsy zegarowe sa po¬ dawane do doprowadzenia 76 do wejscia licznika dekadowego 77, który sklada sie z czterech stopni liczacych dzialajacych na zasadzie binarnie -kodo¬ wanych dziesiatek i wykonanych z obwodów sca- 40 lonych oraz ma cztery wyjscia na wyprowadzenia 78 wskazujace odpowiednio liczby 1, 8, 4 i 2.Uruchamiajacy przebieg wejsciowy jest dopro¬ wadzany do licznika 77 za posrednictwem prze¬ wodu 79. Licznik 77 dziala jako licznik jedynek 45 a napiecie przekazujace z wyprowadzenia „8" jest doprowadzane poprzez podlaczenie przekazujace 80 do wejscia podobnego licznika dekadowego 81, który dziala jako licznik dziesiatek i równiez ma cztery wyjscia na wyprowadzenia 82 wskazu- 50 jace odpowiednie liczby 10,. 80, 40, i 20. Urucha¬ miajacy przebieg wejsciowy na doprowadzeniu 79 jest równiez doprowadzany do licznika 81.Wyprowadzenia 78 z licznika 77 sa podlaczone do • obwodu analogowego 83, który bedzie opisany 55 bardziej szczególowo w powolaniu sie na fig. 13 i który równiez ma cztery wejscia reprezentujace liczby 1, 8, 4 i 2 na doprowadzeniach 84 podla¬ czonych do przelacznika obrotowego, który jest nastawiany recznie w celu wybrania cyfry jednos- 60 tek czasu dla ustalenia okresu czasu kazdorazo¬ wego podlaczenia zródla zasilania do elektrody 31, który to okres czasu jest mierzony w jednostkach dziesieciomilisekundowych, odmierzanych przez impulsy zegarowe na wyprowadzeniu 76. es Podobny uklad analogowy 85 jest podlaczony do83 574 li wyprowadzen 82 z licznika 81 dziesiatek i równiez ma cztery dalsze wejscia na doprowadzeniach 86 z nastepnego przelacznika obrotowego, który jest nastawiony recznie na liczby dziesiatek reprezen¬ tujace dziesiatki jednostek odmierzania wspom¬ nianych okresów czasu.Uklad analogowy 83 przedstawiony bardziej szczególowo na fig. 13 zawiera cztery kanaly, z któ¬ rych kazdy sklada sie z bramki OR 87 i inwerto- ra logicznego 88. Bramki OR 87 sa ponumerowa¬ ne cyframi 1, 8, 4 i 2 wskazujacymi binarna war¬ tosc wlasciwa dla danego kanalu. Kazda z bra¬ mek 87 jest swym wejsciem polaczona z jednym z wyprowadzen 78 licznika 77 jedynek. Drugie wejscie kazdej bramki OR jest polaczone przewo¬ dem 89 z jednym z zestyków 90 przelacznika ob¬ rotowego. Kazdy z przewodów 89 jest polaczony poprzez opornik 91 ze zródlem zasilania o stabili¬ zowanym napieciu, na przyklad o napieciu 5V, za posrednictwem doprowadzenia 92.Dzialanie bramek OR 87 jest takie, ze gdy na jednym z dwóch doprowadzen 78 i 89 wystepuje jedynka to bramka 87 daje sygnal wyjsciowy je¬ dynki ale jesli sygnal wyjsciowy bramki 87 be¬ dzie sygnalem zera wtedy sygnal wejsciowy na obu doprowadzeniach 78 i 89 jest sygnalem badz zera badz jedynki. Sygnaly wyjsciowe z bramek 87 sa doprowadzane przewodami 93 do inwe- rtorów 88, z których kazdy jest przeznaczony do wytwarzania sygnalu jedynki przy sygnale wejs¬ ciowym na doprowadzeniu 93 odpowiadajacym „Q" oraz sygnalu wyjsciowego zera przy sygnale wejs¬ ciowym odpowiadajacym jedynce.Wyjscie kazdego inwertora 88 jest polaczone przewodem 94 z bramka NAND 95, która ma czte¬ ry wejscia dla doprowadzen 94. Gdy teraz na kaz¬ dym z doprowadzen 94 jest sygnal wejsciowy je¬ dynki to bramka NAND 95 daje sygnal wyjscio¬ wy zera na wyprowadzeniu 96. Jesli którykolwiek z sygnalów wejsciowych na doprowadzeniu 94 jest sygnalem zera to sygnal wyjsciowy z bramki NAND na wyprowadzeniu 96 jest sygnalem jedynki.Ten sygnal wyjsciowy jest doprowadzany do nastepnego inwertora logicznego 97, którego dzia¬ lanie jest podobne do dzialania inwertora 88 a syg¬ nal wyjsciowy inwertora 97 na wyprowadzeniu 98 jest sygnalem jedynki wskazujacym zgodnosc miedzy stanem licznika jedynek 77 a ustawie¬ niem przelacznika obrotowego 90 gdy wszystkie sygnaly wejsciowe bramek NAND 95 sa sygnala¬ mi jedynki.Wyprowadzenie 98 jest polaczone do dalszej bramki NAND 99, pokazanej na fig. 12, której drugie wejscie jest polaczone przewodem 100 z wyjsciem ukladu analogowego 85 dziesiatek, któ¬ rego budowa jest identyczna jak budowa ukladu pokazanego na fig. 13 i który wytwarza sygnal wyjsciowy jedynki na wyprowadzeniu 100 gdy zostaje osiagnieta zgodnosc pomiedzy stanem licz¬ nika 81 dziesiatek a ustawieniem przelacznika obrotowego dziesiatek. Gdy na wyprowadzeniach 98 i 100 wystepuja sygnaly zgodnych cyfr, wtedy ilosc impulsów zegarowych pochodzacych z wy¬ prowadzenia 76 i policzonych przez liczniki 77 i 81 jest równowazna ilosci jednostek nastawionych 12 10 na przelacznikach obrotowych w celu ustalenia czasu zasilania elektrody pretowej 31 pradem dla wywolywania wedrówki jonów ze stopionej ma¬ sy 37 do górnej powierzchni szkla, która to we¬ drówka powoduje odtworzenie wzoru na tej po¬ wierzchni.Przewód 101 laczacy wyjscie bramki 99 z inwer- torem 102, którego wyjscie jest z kolei polaczone przewodem 104 z wejsciem typowej bramki OR 105. Drugie wejscie bramki OR 105 jest polaczone przewodem 106 z wyjsciem olawodu przedstawiaja¬ cego obejmujacego obwód monostabilny 108, który otrzymuje sygnal wejsciowy na doprowadzeniu 109 z miejsca polaczenia czlonów ukladu RC 110, który jest wlaczony pomiedzy przewodem 111 doprowa¬ dzajacym prad staJy i ziemia.Kiedy urzadzenie zostaje wlaczone na przewo¬ dzie 111 pojawia sie napiecie i nastepuje jego wy¬ kladniczy wzrost w miejscu polaczenia czlonów obwodu RC llfr poniewaz ladunki z kondensato¬ ra tego obwodu sa przenoszone przewodem 109 do wejscia sterujacego obwodu monostabilnego 108, który z kolei wytwarza sygnal przestawiajacy prze¬ noszony przewodem 107 z chwila gdy wykladniczy wzrost napiecia osiagnie na doprowadzeniu 109 okreslony poziom. Ten sygnal przestawiajacy, któ¬ rego celem jest przestawienie pewnych obwodów w stan wyjsciowy, wymagany przy rozpoczynaniu pracy, jest doprowadzany przewodem 106 do bramki OR 105 oraz przewodem 113, który jest polaczony z wejsciami sterujacymi obwodów bistabilnych wcho¬ dzacych w sklad ukladu odmierzania czasu jak to bedzie opisane dalej.Syjgnal wyjsciowy z bramki OR 105 znajduje sie na wyprowadzeniu 114, które jest polaczone z ukladem inhibitorowanym wytwarzajacym sygnal wyjsciowy zera na wyprowadzeniu 79 wtedy, gdy wymagane jest uruchomienie liczników 77 i 81.Sygnal wyjsciowy na wyprowadzeniu 79 spelnia 40 równiez inne zadania, które beda dalej opisane.Gdy w obwodach analogowych 83 i 85 uzyska¬ na zostaje zgodnosc powodujaca powstanie syg¬ nalu wyjsciowego na wyprowadzeniu 104 prowa¬ dzacym do bramki OR 105 wtedy poziom na wy¬ prowadzeniu 79 musi byc doprowadzony do sta¬ nu odpowiadajacego jedynce w celu wstrzymania dalszego dzialania liczników 77 i 81 a ta zmiana poziomu na wyprowadzeniu 79 jest powodowana przez uklad inhibitorowy zawierajacy przerzutnik 115, którego wejscie J jest uziemione reprezentu¬ jac sygnal wejsciowy zera podczas |gdy wejscie K jest polaczone przewodem 116 z jednym z wyjsc typowego obwodu bistabilnego 118, którego jedno wejscie jest polaczone z wyprowadzeniem 119 obwodu odmierzajacego czas a drugie wejscie z przewodem 120 prowadzacym z powrotem do wyjscia 0 przerzutnika 115. Wyjscie 0 przerzut- nika 115 jest polaczone równiez z wyprowadze¬ niem 79 ukladu inhibitorowego za posrednictwem obwodu opózniajacego 121 dajacego opóznienie wy¬ noszace na przyklad okolo 1 mikrosekundy.Impulsy zegarowe sa doprowadzane do przerzut¬ nika JK przewodem 122, który jest polaczony z wyprowadzeniem 76 impulsów zegarowych z ob- 25 30 35 45 5513 wodu porównujacego 89 a nastepne wejscie prze- rzutnika 115 jest polaczone z wyjsciem bramki OR 105, skad doprowadzany jest do przerzutnika impuls przewyzszajacy normalne impulsy zegaro¬ we i sygnaly na wejsciach J i K doprowadzen 122 i 116 uruchamiajace przerzutnik 115.Czulosc przerzutnika 115 na impulsy zegarowe z doprowadzenia 122 zalezy od stanu wejsc J i K przerzutnika. W tym przypadku impuls wejscio¬ wy na wejsciu J jest zawsze impulsem zera i gdy na wejsciu K jest takze impuls zera wtedy prze¬ rzutnik nie reaguje na impulsy zegarowe. Gdy na wejsciu K jest impuls jedynki to przerzutnik 115 reaguje na impuls zegarowy i zostaje prze¬ laczony w stan, gdzie na wyjsciu O jest sygnal zera jesli przerzutnik nie byl juz w tym stanie wczesniej.Gdy urzadzenie zostaje wlaczone impuls prze¬ stawiajacy wytworzony przez obwód przestawia¬ jacy na wyprowadzeniu 106 przechodzi przez bra¬ mke OR do wejscia przewyzszajacego przerzutni¬ ka 115 zapewniajac tym samym stan przerzutni¬ ka, w którym na wyjsciu O a tym samym na wy¬ prowadzeniu ukladu inhibitorowego wystepuje sy¬ gnal wyjsciowy jedynki.Licznik 77 i 81 sa zabezpieczone przed zadziala¬ niem przez poziom jedynki na wyprowadzeniu 79 ukladu inhibitorowego. Ponadto obwód bistabilny 118 jest przelaczany do stanu, w którym daje on sygnal wyjsciowy zera na wyprowadzeniu 116 pro¬ wadzacym do wejscia K przerzutnika 115.Poziom zera wystepujacy na wyprowadzeniu 79 ukladu inhibitorowego wystepuje równiez na prze¬ wodach 136 prowadzacych do obwodów odmierza¬ jacych czas, których dzialanie jest zapoczatkowa¬ ne przez zmiane poziomu napiecia na wyprowa¬ dzeniu 79 z poziomu zera na poziom jedynki, co powoduje rozpoczecie odmierzania czasu i tym samym wytwarzanie impulsu na wyprowadzeniu 119 w jednym z wybranych przedzialów czasu.Impuls na wyprowadzenie 119 przelacza obwód bistabilny 118 z powrotem do stanu, w którym na wyprowadzeniu 116 wystepuje sygnal jedynki.Nastepny impuls zegarowy ma wyprowadzeniu 122 moze teraz przesterowac przerzutnik 115 ze stanu w jakim on sie aktualnie znajduje, przy którym na wyjsciu Q jest sygnal jedynki w stan, przy którym sygnal jedynki wystepuje na wyjsciu Q.Sygnal na wyjsciu Q przechodzi w sygnal zera dajac na wyprowadzeniu 79 ukladu inhibitorowe¬ go poziom zera* po opóznieniu spowodowanym przez obwód 21.Umozliwia to rozpoczecie zliczenia przez liczniki 77 i 81 dopóki nie zostanie osiagnieta zgodnosc powodujaca powstanie na wyprowadzeniu 104 sy¬ gnalu wyjsciowego, który jest przenoszony przez bramke 105 i wyprowadzenie 114 do wejscia prze¬ rzutnika 115 w celu przywrócenia mu z powro¬ tem stanu, w którym na wyjsciu Q jest sygnal zera dajacy impuls wyjsciowy jedynki na wypro¬ wadzeniu 79 ukladu inhibitorowego, który to im¬ puls powoduje znowu przerwanie pracy liczników.Wyprowadzenie 79 jest równiez polaczone za posrednictwem przewodu 123 ze wzmacniaczem od¬ dzielajacym 124, którefeo wyjscie jest z kolei po- 83 574 14 laczone z wejsciem obwodu 125 przelaczajacego na napiecie zerowe a wyjscie tego obwodu jest polaczone z oscylatorem blokujacym 61 za pos¬ rednictwem przewodu 64 przewodzacego impulsy s sterujace.Gdy wyprowadzenie 79 ukladu inhibitorowego a tym samym przewód 123 prowadzacy do wej¬ scia 125 maja poziom odpowiadajacy jedynce to impulsy zegarowe nie sa zliczane i nie powstaje io impuls sterujacy zaplonem tyrystora.Ten stan odpowiada odstepom czasu pomiedzy kolejnymi „porcjami" pradu doprowadzanego do elektrody pretowej 31. Gdy poziom napiecia na wyprowadzeniu 79 ulegnie zmianie do poziomu od- 15 powiadajacego zeru wtedy zliczanie zostanie roz¬ poczete i syjgnal wejsciowy obwodu przelaczaja¬ cego 125 bedzie równiez sygnalem zero. Prad zmienny z drugiego, nie pokazanego na rysunku, uzwojenia wtórnego transformatora 59 jest do- 2© prowadzany do obwodu przelaczajacego 125 prze¬ wodami 126.Z chwila gdy syignal wejsciowy obwodu 125 stal sie sygnalem zero to wtedy na przewodzie 64 powstaje impuls wyjsciowy przy pierwszym prze- 25 biegu malejacym pradu zmiennego to znaczy wte¬ dy gdy konczy sie dodatni pólokres i rozpoczyna sie pólokres ujemny a nastepnie w kazdym punk¬ cie przekraczania poziomu zerowego pradu zmien¬ nego powstaje impuls trwajacy okolo 0,3 milise- 30 kundy przeplywajacy przewodem 64 w celu wy¬ wolania serii impulsów sterujacych, która sie kon¬ czy z chwila gdy wejscie obwodu przelaczajacejgo 125 wraca z powrotem do poziomu zera.Kazda seria impulsów sterujacych moze sie S5 skladac z jednego lub kilku impulsów, sterujacych zaleznie od ustawienia ukladu odmierzajacego czas i jest przenoszona przewodem 64 do oscylatora blokujacego 61, który jak to juz wspomniano, .wy¬ twarza szereg wyskoków na swym wyjsciu, a 40 kazdy impuls moze zawierac szereg takich wysko¬ ków na przyklad piec, w celu zapewnienia pra¬ widlowego zaplonu obu tyrystorów 49 i 50, aby nastepowal doplyw pradu do elektrody pretowej 31. Obwód przelaczajacy 125 jest typowym obwo- 45 dem scalonym wytwarzanym przez General Elec¬ tric i nie bedzie dalej omawiany.Tak wiec z chwila gdy poziom na wyprowadze¬ nie 79 odpowiada zeru to wtedy rozpoczyna sie wliczanie impulsów zegarowych a jednoczesnie roz- 50 poczyna sie kolejne wlaczanie pólcykli pradu smiennejgo w celu doprowadzenia pradu do prze¬ wodu 46 i trwa to dopóki nie zostanie zliczona przez liczniki 77 i 81 wlasciwa ilosc pólokresów odpowiadajaca ustawieniu przelacznika obrotowe- 55 go, sluzacego do regulacji czasu zasilania elektro¬ dy pretowej pradem.Niezaleznie od mozliwosci regulacji czasu trwa¬ nia okresu doprowadzenia pradu do elektrody pre¬ towej istnieje równiez mozliwosc regulowania od- 60 stepów pomiedzy tymi okresami, co umozliwia od¬ powiedni obwód odmierzania czasu widoczny czes¬ ciowo na fig. 12 a czesciowo, bardziej dokladnie na fig. 14.Na fig. 15 pokazano przebieg impulsów steruja- 85 cych obwodami pokazanymi na fi|g. 12 i 13, przy15 czym skuteczna szerokosc a kazdego z impulsów jest taka sama i jest ustalana za pomoca przela¬ czników obrotowych. Natomiast przedzial czaso¬ wy b pomiedzy dwoma pierwszymi impulsami jest krótszy niz przedzial c pomiedzy drugim i trzecim impulsem. Przedzialy b i c moga byc jed¬ nakowe lub rózne a regulacja wielkosci tych prze¬ dzialów bedzie teraz opisana.Obwody ukladu czasowego ustalajacego prze¬ dzialy b i c sa pokazane po prawej stronie fig. 12, przy czym uklad ten ma dwa kanaly, z któ¬ rych kazdy okresla rózny przedzial czasowy. Pier¬ wszy kanal zawiera typowy obwód bistabilny 130, który ma wejscie 131 dla impulsu sterujace¬ go doprowadzanego przewodem 113. Taki obwód bistabilny 132 drujgiego kanalu ma tez wejscie dla impulsu sterujacego polaczonego równiez z prze¬ wodem 113. Impuls sterujacy doprowadzany prze¬ wodem 113 przelacza obwód bistabilny 130 w stan, przy którym sygnal wyjsciowy na wyprowa¬ dzeniu 135 odpowiada zeru.Nastepuje to z chwila rozpoczecia pracy, gdy w obwodzie przestawiajacym zawierajacym obwód monostabilny 108, powstaje impuls sterujacy. Wy¬ prowadzenie 79 inhibitora jest polaczone za pos¬ rednictwem przewodu 136 z jednym wejsciem bramki NAND 137, której drugie wejscie jest pod¬ laczone do wyjscia obwodu bistabilnego 130. Wyjs¬ cie bramki NAND 137 jest polaczone za pomoca inwertora logicznego 138 z wejsciem obwodu 139 odmierzajacego czas. w sposób dajacy sie regulo¬ wac.Wyjscie tego obwodu 139, który bedzie pózniej opisany bardziej szczególowo, jest polaczone za posrednictwem przewodu 140 z wspólna bramka NAND 141, której wyjscie jest polaczone przewo¬ dem 142, poprzez inwertor logiczny 143, z prze¬ wodem 119, który z kolei prowadzi do wejscia ob¬ wodu bistabilnego 118 inhibitora. Wyprowadzenie 140 z obwodu 139 odmierzajacego czas, jest rów¬ niez polaczone z jednym biegunem recznie uru¬ chamianego przelacznika 144, którego drugi bie¬ gun jest podlaczony za posrednictwem opornika 145 do bieguna dodatniego zródla pradu.Normalnie przelacznik ten jest w polozeniu po¬ kazanym na rysunku a ruchomy zestyk tego prze¬ lacznika 144 jest polaczony z przewodem 146 pro¬ wadzacym do jednego wejscia sterujacego 147 ob¬ wodu bistabilnego 130 i wejscia sterujacego 148 dla drugiego stanu obwodu bistabilnego 132. Wy¬ prowadzenie inhibitora jest równiez podlaczone za posrednictwem przewodu 136 do bramki NAND 149, której drugie wejscie jest polaczone z wy¬ prowadzeniem 135 obwodu bistabilnego 132. Wyjs¬ cie bramki NAND 149 jest polaczone poprzez in¬ wertor logiczny 150 z drugim obwodem 151 od¬ mierzajacym czas, zbudpwanym tak samo jak ob¬ wód 139 a zatem tak jak to pokazano na fig. 14.Sygnal wyjsciowy drugiego obwodu 151 odmie¬ rzajacego czas znajduje sie na wyprowadzeniu 152, które jest polaczone z drugim wejsciem wspól¬ nej bramki NAND 141 i jest równiez polaczone z biegunem drugiego przelacznika 153.Drugi biegun tego przelacznika 153 jest uzie¬ miony, jak to widac na rysunku, a normalne po¬ lozenie przelacznika jest równiez takie jak wi- 3 574 16 dac na rysunku. Ruchomy zestyk przelacznika 153 jest polaczony za posrednictwem przewodu 154 z dalsza bramka NAND 155, której drugie wyjscie znajduje sie na wyprowadzeniu 156 po- 5 laczonym z wejsciem bramki OR 157, której dwa wejscia sa odpowiednio polaczone z wyjsciami 134 i 135 obu obwodów bistabilnych 130 i 132.. Wyjscie bramki NAND 155 jest polaczone po¬ przez dalszy inwertor logiczny 158 z przewodem io 159 podlaczonym do drugiego wejscia sterujacego 160 obwodu bistabilnego 130 i drugiego wejscia sterujacego 161 obwodu bistabilnego 132.Przy koncu okresu czasu, w którym ma miej¬ sce doprowadzanie dwupolówkowego wyprostowa- 15 nego pradu zmiennego z wyjscia 46 do elektrody pretowej 31 rozpoczyna sie odmierzanie przedzia¬ lu czasowego b. Wytwarzane napiecie inhibitoro- we na wyprowadzeniu 79 inhibitora, odpowiadaja¬ ce poziomowi „1", jest doprowadzane do bramki 20 NAND 137 na przewodzie 136, która to bramka otrzymala juz sygnal wejsciowy „1" z wyjscia 134 obwodu bistabilnego, który to sygnal wynika z ak¬ tualnego stanu tefeo obwodu.Przy dwóch sygnalach wejsciowych jedynki dla 25 bramki NAND 137 jej sygnal wyjsciowy staje sie zerem. Ten sygnal jest z kolei przetwarzany na sygnal jedynki, który jest sygnalem wejsciowym ukladu 139 odmierzajacego czas powodujacym roz¬ poczecie pracy tego ukladu. 30 Jak to bedzie opisane pózniej, na podstawie fig. 14, uklad 139 odmierzajacy czas stanowi zasadni¬ czo obwód RC dzialajacy poprzez tranzystor i da¬ jacy krótki impuls wyjsciowy po uplywie regulo¬ wanego okresu czasu od powstania sygnalu wej- 95 sciowego wytworzonego przez inwertor 138, który to okres czasu odpowiada przedzialowi czasowe¬ mu b pomiedzy dwoma kolejnymi impulsami. Im¬ puls wyjsciowy na wyprowadzeniu 140 jest im¬ pulsem o przebiegu ujemnym tak, ze normalnie 40 wystepujacy na wyprowadzeniu 140 poziom je¬ dynki przechodzi w krótkim okresie czasu w po¬ ziom zerowy, który to impuls przechodzi przez bramke NAND 141, gdzie panuje w tym czasie poziom jedynki na wyprowadzeniu 152 a nastep- 45 nie jest odwracany przez inwertor 143 i dopro¬ wadzany poprzez przewód 119 jako impuls o prze¬ biegu ujemnym sluzacym do uruchomienia obwo¬ du bistabilnego 118 i spowodowania zmiany jego stanu. 50 Na skutek tejgo jeden sygnal jest przenoszony do wejscia K przerzutnika 115 powodujac wzrost do poziomu zera na wyprowadzeniu 79 inhibitora po odebraniu kolejnego impulsu zegarowego na przewodzie 122, który to poziom zerowy powodu- 55 je uruchomienie liczników 77 i 81 i przyczynia sie tym samym do powstania wymaganej ilosci impulsów sterujacych przenoszonych jako seria im¬ pulsów} przez przewód 64 do oscylatora blokuja¬ cego 6i co nastepuje na poczatku drugiego prze- w dzialu czasowego, który jest okreslany przez dru¬ gi impuls przebiefeu A impulsów.W tym samym czasie impuls wyjsciowy z ukla¬ du 139 odmierzajacego czas przechodzi poprzez przelacznik 144 na przewodzie 146 do wejsc 147 i 148 obwodów bistabilnych 130 i 132 powodujac/ 17 83 574 18 odwrócenie stanu tych obwodów tak, ze wyjscie 134 obwodu bistabilnego 130 zostaje przelaczone na „O" a wyjscie 135 obwodu bistabilnego 132 na „1".Oba obwody bistabilne 130 i 132 pozostaja w tym stanie przez nastepny okres czasu odpowia¬ dajac przedzialowi a az zostanie osiagnieta zgod¬ nosc pomiedzy iloscia impulsów czasowych zliczo¬ nych przez liczniki i nastawieniem przelaczników obrotowych a z ukladów analogowych wyjdzie sygnal wyjsciowy na wyprowadzenie 104. Podczas wysylania tego sygnalu wyjsciowego pracuje zno¬ wu inhibitor powodujac zmiane poziomu na wy¬ prowadzeniu 79 do poziomu jedynki.Ta zmiana poziomu jest przekazywana przewa¬ dem 136 do bramki NAND 137 nie dajac zadne¬ go efektu ze wzgledu na istnienie poziomu zero¬ wego na wejsciu tej bramki pochodzacego z wyjs¬ cia 134 a tylko powodujac wspólprace tej bramki z bramka NAND 149, która juz otrzymala sygnal wejsciowy jedynki z wyjscia 135 i wytwarza zero¬ wy poziom wyjsciowy, który jest przetwarzany przez obwód 150 i przekazywany jako poziom jedynki do drugiego ukladu 151 odmierzajacego czas, któ¬ ry zostaje uruchomiony po wstepnie nastawionym okresie czasu odpowiadajacym przedzialowi cza¬ sowemu c pomiedzy dru|gim i trzecim impulsem, wskazanymi na linii A ksztaltu impulsu.Powoduje to powstanie dalszego impulsu o prze¬ biegu ujemnym, który jest nastepnie podawany poprzez bramke NAND 141, która z kolei w tym czasie ma na wejsciu sygnal jedynki doprowa¬ dzony przewodem 140 a dalej sygnal ten prze¬ chodzi przez inwertor 145 do obwodu inhibitoro- wego w celu ponownego spowodowania zmiany po¬ ziomu na wyprowadzeniu 79.Impuls wyjsciowy ukladu 151 odmierzajacego czas znajdujacy sie na wyprowadzeniu 152 prze¬ chodzi równiez przez przelacznik 153 na przewo¬ dzie 154 do bramki NAND 155, która równiez od¬ biera sygnal wejsciowy jedynki na doprowadze¬ niu 156 podczas jej normalnej pracy, poniewaz jed¬ no i tylko jedno z wyjsc 134 lub 135 polaczonych z bramka OR 157 powinno normalnie miec poziom jedynki.Tak dluigo jak dlugo taki stan m-a miejsce, im¬ puls o przebiegu ujemnym znajdujacy sie na prze¬ wodzie 154 bedzie wytwarzal impuls o przebiegu dodatnim, pochodzacy z bramki NAND 155, któ¬ ry to impuls jest z kolei przetwarzany'przez in¬ wertor 158 i stanowi po przetworzeniu impuls o przebiegu ujemnym sluzacy do przelaczenia ob¬ wodów bistabilnych. Impuls ten jest doprowadza¬ ny przewodem 159 do wejsc 160 i 161 obwodów bistabilnych 130 i 132 i powoduje przelaczenie tych obwodów z powrotem w ich stan poczatko¬ wy przy którym na wyprowadzeniu 134 jest syg¬ nal wyjsciowy jedynki a na wyprowadzeniu 135 syjgnal wyjsciowy zera.Jesli oba obwody bistabilne 130 i 132 znajduja sie w takim samym stanie na skutek wadliwego dzialania, spowodowanego na przyklad przez im¬ puls zaklócajacy, majacego miejsce w poczatko¬ wym okresie pracy, to sygnal wyjsciowy bramki OR 157 jest sygnalem zera co z kolei powoduje powstanie poziomu zera na przewodzie 159, który to poziom zapewnia przelaczenie obu obwodów 130 i 132 do ich stanu wyjsciowego jaki jest ak¬ tualnie wymagany. Ten poziom zera przestaje wy¬ stepowac z chwila ponownego przelaczania obwo- 5 dów 130 i 132.Uklady 139 i 151 odmierzajace czas wygladaja tak jak to pokazano na fijg. 14. Tranzystor jed- nozlaczowy T4 wspólpracuje z obwodem majacym stala czasowa regulowana za pomoca oporników 0 165 i 166, polaczonych szeregowo, oraz kondensato¬ ra 168 lub 169 wybieranego odpowiednio za po¬ moca przelacznika 167. Opornik 166 jest oporni¬ kiem regulowanym. Polaczone szeregowo oporni¬ ki 165 i 166 sa podlaczone za posrednictwem tran- L5 zystora Tl od zestyku ruchomego przelacznika 167, który ma dwa zestyki stale z podlaczonymi do nich odpowiednio kondensatorami 168 i 169 majacymi rózne pojemnosci.Na przyklad kondensator 168 moze miec pojem- nosc 1 mikrofarada a kondensator 169 — 10 mi- krofaradów. Przelaczanie przelacznika 167 z jed¬ nego polozenia w drugie umozliwia wiec zgrubne ustawienie stalej czasowej podczas jgdy zmiana polozenia slizgacza opornika regulowanego 166 umozliwia dokladna regulacje tej stalej.Baza tranzystora Tl jest podlaczona do slizga¬ cza potencjometru 170 polaczonego szeregowo z dalszym opornikiem 171, wlaczonym wraz z po¬ tencjometrem w dbwód zasilania. Poziom napiecia bazy tranzystora Tl jest regulowany i tranzystor ten wraz z jego opornikami 170 i 171 oraz z re¬ gulowanym lancuchem oporników 165 i 166 two¬ rzy obwód zasilajacy pradu stalego sluzacy do la¬ dowania jednego z kondensatorów 168 lub 169, 5 zaleznie od tego, który z nich jest podlaczony do obwodu.Prad staly ladowania jest regulowany za pomo¬ ca opornika 166. Daje to w efekcie prostoliniowa charakterystyke ladowania wybranego kondensa- tora. Tranzystor T3 jest tranzystorem polowym, który oddziela wlaczony kondensator 168 lub 169 od emitera tranzystora T4 doprowadza prad do emitera tego tranzystora w czasie jego zaplonu.Dioda 172 bocznikujaca tranzystor polowy T3 two¬ rzy droge rozladowania dla wlaczonego kondensa¬ tora, która to droga charakteryzuje sie niska im- pedancja i prowadzi przez tranzystor T4.Sygnal wyjsciowy z ukladu odmierzajacego czas odbierany na oporniku obciazajacym 173, } wchodzacym w sklad obwodu tranzystora T4, jest przenoszony poprzez tranzystor wzmacniajacy T5 na wyprowadzenie 140, które jest zbocznikowane dioda Zenera 174 sluzaca do obcinania wartosci szczyto¬ wych impulsów, pochodzacych z ukladu odmierza- . jacego czas.Sygnal wejsciowy dla ukladu odmierzajacego czas pochodzacy z inwertora lojgicznego 138 lub 150 znajduje sie na doprowadzeniu 175, które jest polaczone poprzez opornik 176 z opornikiem bocz- ( nikujacym podlaczonym z kolei do przewodu 178 o ujemnym potencjale a dalej doprowadzenie to laczy sie z wejsciem wzmacniacza róznicowego 180 majacego dluzy stopien wzmocnienia, beda¬ cego obwodem scalonym.Drugie wejscie 181 wzmacniacza 180 jest pola¬ czone poprzez opornik 182 z przewodem zerowym19 83 574 20 obwodu zasilania pradem stalym. Wyjscie wzmac¬ niacza 180 znajdujace sie na wyprowadzeniu 183 ma sprzezenie zwrotne poprzez diode 184 z do¬ prowadzeniem 17£ przy czym wyprowadzenie 183 jest polaczone poprzez diode blokujaca 185 z bram¬ ka drugiego tranzystora polowego T2, który jest wlaczony pomiedzy przelacznik 167 i kondensatory 168 i 169.Przy zerowym poziomie sygnalu na doprowa¬ dzeniu 175 napiecie wejsciowe na doprowadzeniu 179 wzmacniacza jest nieznacznie ujemne i nizsze od napiecia na wejsciu 181. W tych warunkach napiecie wyjsciowe wzmacniacza ma tendencje do osiagenia wartosci dodatnich ale kierunek prze¬ wodzenia diody 184 zapewnia sprzezenie zwrotne z wejsciem 179 co utrzymuje napiecie wejsciowe wzmacniacza na niskim poziomie.Gdy sygnal wejsciowy na doprowadzeniu 175 zmieni sie na sygnal jedynki napiecie wejsciowe wzmacniacza 180 na doprowadzeniu 179 przekra¬ cza wartosc napiecia na wejsciu 181 i napiecie wyjsciowe wzmacniacza staje sie ujemne. Dioda 184 nie moze przewodzic i w zwiazku z tym nie ma sprzezenia zwrotnego a wiec wzmacniacz 180 zostaje nasycony dajac duza wartosc ujemna na¬ piecia wyjsciowego.Przy niewielkim dodatnim napieciu wyjsciowym na wyprowadzeniu 183 dioda 185 nie przewodzi pradu natomiast tranzystor T2 znajduje sie w sta¬ nie przewodzenia. Przy duzej wartosci ujemnej napiecia wyjsciowego na wyprowadzeniu 183 dio¬ da 185 przewodzi prad natomiast tranzystor T2 nie przewodzi.Tak wiec istnienie poziomu zera na doprowa¬ dzeniu 175 oraz elementach 180 do 183 obwodu czyni tranzystor T2 przewodzacym przez co skutecznie zwiera on obwód i zabezpiecza przed ladowaniem sie któregokolwiek z kondensatorów 168 lub 169. Gdy sygnal wyjsciowy na doprowa¬ dzeniu 175 zmienia swój poziom na poziom je¬ dynki tranzystor T2 staje sie nieprzewodzacym a wlaczony kondensator 168 lub 169 rozpoczyna la¬ dowanie zgodnie z pochyleniem liniowej charak¬ terystyki ladowania okreslonej przez obwód tran¬ zystora Tl.Nachylenie tej charakterystyki jest wybierane przez przelaczenie przelacznika 167 i regulacje za pomoca opornika 166. W ustalonym czasie, który zostal ustawiony w ukladzie odmierzajacym czas i który odpowiada przedzialowi czasowemu b, sto¬ pien naladowania kondensatora osiajga poziom, przy którym nastepuje, szybkie jego wyladowanie poprzez tranzystor T4, i na skutek tego powsta¬ je impuls wyjsciowy o przebiegu ujemnym wys¬ tepujacy na przewodzie 140 i trwajacy przez ustalony okres czasu po zmianie sygnalu wejscio¬ wego na doprowadzeniu 175 do poziomu jedynki.Impuls wyjsciowy na przewodzie 140, jak to juz zostalo dokladnie opisane wczesniej, zapoczat¬ kuje dalsza prace obwodu inhibitorowego w celu rozpoczecia nastepnego okresu podlaczenia dwu- polówkowego wyprostowanego pradu zmiennelgo do przewodu zasilajacego 46 elektrody pretowej 31.Maksymalne, srednie natezenie pradu doplywa¬ jacego z wlaczonego zródla zasilania, przylaczone¬ go do przewodu 46, jest rzedu 100 amperów przy napieciu wynoszacym 250 wolt, przy czym war¬ tosci szczytowe natezenia pradu siegaja 1000 am¬ perów a napiecie wyjsciowe jest regulowane przez regulacje napiecia zasilania na zaciskach 44 i 45.Na fig. 16 do 20 pokazano niektóre wyroby ze szkla wzorzystego wykonane sposobem wedlug wy¬ nalazku. W kazdym z tych przykladów prowadzo¬ nych za pomoca urzadzenia wedlug wynalazku z metalowa kapiela wytwarzano wstege szkla o gru¬ bosci 7 mm i szerokosci 33 cm, która byla prze¬ mieszczana po powierzchni kapieli metalowej z predkoscia 45 m/godz.Elektroda pretowa 31 miala postac ksztaltowe¬ go preta miedzianego o szerokosci 30 cm w kie¬ runku poprzecznym do ruchu wstegi i maksymal¬ nej dlulgosci w kierunku wzdluznym wynoszacej 50 mm, temperatura szkla wynosila okolo 750°C w strefie, w której umieszczony byl ten pret a nad kapiela utrzymywana byla atmosfera ochronna za¬ wierajaca 10% wodoru i 90% azotu.W kazdym przykladzie pokazanym na fig. 16 masa stopionego metalu 37 jest stop zawierajacy 3,5°/o miedzi i 97,5% olowiu. Czas trwania kazde¬ go impulsu wyprostowanego pelnookresowego pra¬ du przemiennego wynosil 0,1 sek a wysokosc na¬ piecia tego impulsu wynosila 54V.Na fig. 16 pokazano wstege szkla 32 przemieszczaja¬ ca sie pod elektroda pretowa 31 (fig. 3), której dol¬ na powierzchnia jest uksztaltowana w postaci sze¬ regu szesciokatów laczacych sie ze soba wierzchol¬ kami. Ksztalt przebiegu impulsu wlaczajacego jest zaznaczony odnosnikiem 190 i obejmuje sze¬ reg jednakowych okresów czasu wystepujacych w jednakowych odstepach. Tak wiec obwód przela¬ czajacy jest tak nastawiony, ze odstepy b i c sa jednakowe.Kazdy okres czasu wlaczenia pradu wynosi 0,1 sek. a odstepy czasu pomiedzy okresami wlacze¬ nia wynosza 4 sek. Jest to równiez czas pozwala¬ jacy na przejscie elementu wzoru pod elektroda pretowa 31. Tak wiec prad jest doprowadzany do elektrody 31 wlasnie w tym momencie gdy tylny punkt wierzcholkowy poprzedniego elementu 192 wzoru wychodzi spod elektrody.Tak wiec zmiany powierzchniowe na szkle maja postac szeregu ciaglych wzorów, których ksztalt odpowiada dokladnie ksztaltowi masy stopionego metalu 37 oraiz dolnej powierzchni elektrody 31.Obszary z naniesionym wzorem sa poprzedzielane obszarami nieobrobionymi 193 czystego szkla o przepuszczalnosci swiatla widzianego wynoszacej 80% natomiast obszary wzoru 194 maja przepusz¬ czalnosc dla swiatla widzialnego wynoszaca 65%.W swietle odbitym od powierzchni szkla widocz¬ ne sa barwy interferencyjne szczególnie zólta i niebieska. Na fig. 16 widac wyraznie jak kazdy z ciaglych wzorów dokladnie odtwarza ksztalt masy stopionego metalu 37.Efekt skrócenia do 2 sekund odstepów pomie¬ dzy impulsami pradowymi trwajacymi 0,1 sek. jest pokazany na fig. 17. Ksztalt impulsu przela¬ czajacego jest oznaczony przez 190.Elementy wzoru nakladaja sie na siebie regular¬ nie dajac w efekcie zlozony wzór. skladajacy sie 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6083 574 21 z czystych obszarów nie obrobionych 193, obsza¬ rów 194 zabarwionych na szaro i obszarów 195 zabarwionych na 'brazowo, których przepuszczal¬ nosc swiatla wydzialnejgo wynosi 55%. Barwy swiatla odbitego od powierzchni szkla daja rów¬ niez bardziej zlozony wzór.Okresy czasu uplywajace pomiedzy nanoszeniem poszczególnych elementów wzoru moga byc rów¬ niez zwiekszane tak, ze pomiedzy poszczególnymi elementami wzoru istnieja przerwy w kierunku, wzdluznym wstegi. • Na fig. 19 i 20 pokazano wzory wytworzone na szkle przy uzyciu elektrody pretowej pokaza¬ nej na ifig. 4. Na fig. 19 ciagle elementy wzoru daja w efekcie czyste obszary 193 o przepuszczal¬ nosci swiatla 80%, które wystepuja pomiedzy ob¬ szarami 194 zabarwionymi na szaro i majacymi przepuszczalnosc swiatla 65%.Pokazany na fig. 20 wzór jest bardziej zlozony i sklada sie z nakladajacych sie elementów wzo¬ ru wytworzonych przy czasie pomiedzy impulsa¬ mi skróconym do polowy. Wzór ten zawiera ob¬ szary 195 o zabarwieniu brazowym i przepusz¬ czalnosci swiatla 55%.Na fig. 21 pokazano zastosowanie sposobu we¬ dlug wynalazku przy uzyciu elektrody ksztaltowej z fig. 3 z okresami wlaczania pradu o jednako¬ wym czasie trwania i róznymi odstepami b i c pomiedzy tymi okresami. Ksztalt impulsu przela¬ czajacego jest oznaczony przez 190 a w wyni¬ ku uzyskuje sie wzór skladajacy sie z dwóch na¬ lozonych na siebie elementów, po których naste¬ puje obszar czystego szkla i nastepne nakladaja¬ ce sie elementy wzoru. Nakladanie sie elemen¬ tów wzoru daje w wyniku dwa obszary 194 i 195 o róznej przepuszczalnosci swiatla tak jak w przy¬ padku wzoru z fig. 17.Na fig. 22 pokazano ciagly wzór skladajacy sie z elementów naniesionych za pomoca elektrody 31 uksztaltowanej tak jak pokazano na fig. 6. Fig. 23 przedstawia ciagly wzór skladajacy sie z ele¬ mentów utworzonych przez elektrode o ksztalcie pokazanym na fig. 9. Czyste przestrzenie 193 wzo¬ ru maja ksztalt zblizony do ekranu telewizyjnego.W przykladzie pokazanym na fi|g. *24 zastosowa¬ no dwa ksztaltowe elementy ustalajace 31 oddalo¬ ne od siebie w kierunku ruchu wstegi. Dolne po¬ wierzchnie tych elementów maja odpowiednio 22 10 15 20 25 30 35 45 szony na szynie 35 przewodzacej prad elektrycz¬ ny a szyny te sa oddzielnie podlaczone do obwo¬ du zasilania. Prad rnoze byc doprowadzany do obu szyn 35 jednoczesnie dajac wzór, w którym ^dehe jego elementy wystepuja na przemian a indywi¬ dualne zasilanie obu elementów Ustalajacych pra¬ dem pozwala na uzyskanie innych kolejnosci i odstepów wlaczania w celu nanoszenia potrzebr nych kombinacji elementów wzoru—ciaglych, na¬ kladajacych sie na siebie lub przedzielonych od¬ stepami o ustalonej wielkosci.Inny uklad elementów ustalajacych jest poka¬ zany na fig. 25. Oba te elementy sa krótkie a ich ksztalt jest taki jak pokazano na fig. 4. Za¬ wieszone sa one na oddzielnych szynach 35 za posrednictwem wsporników 34 i usytuowane na¬ przeciw siebie nad powierzchnia kapieli metalowej.Kazdy z elementów ustalajacych 31 obejmuje polowe szerokosci wstegi szkla a odleglosc pomie- # dzy wewnetrznymi ich koncami jest wystarczaja¬ ca dla uzyskania izolacji elektrycznej miedzy nimi.Indywidualne podlaczenia 46 do przelaczanego obwodu zasilajacego umozliwiaja zgrane w , fa¬ zie lub przesuniete wlaczanie obu elementów 31 (fig. 26).Gdy stosuje sie wieksza ilosc mas stopionego metalu, jak to ma miejsce na przyklad na fig. 24 i 95, nieiegularne wlaczanie impulsów pelnookre- sowego, wyprostowanego pradu przemiennego da^ je w efekcie wzór skladajacy sie z elementów nie¬ regularnie rozmieszczonych na powierzchni szkla.Atmosfera redukcyjna znajdujaca sie w prze¬ strzeni ponad kapiela, z która 'to atmosfera styka sie powierzchnia szkla podczas jego przemieszcza¬ nia sie pod masami lub masa stopionego metalu 37, ulatwia zabarwienie powierzchni szkla. # Do wytwarzania barwnego wzoru na powierz¬ chni szkla mozna równiez stosowac inne stopione metale lub stopy. Na przyklad elektroda pretowa 31 oraz masa stopionego metalu 37 moga byc wy¬ konane z maiterialów wskazanych w ponizszej tabeli, która równiez wskazuje najkorzystniejsze temperatury szkla w obszarze znajdujacym sie pod stopiona masa oraz barwe (w odniesieniu do swiatla przepuszczanego) uzyskana przy zastoso¬ waniu odpowiedniego metalu stopionego.Gdy stosuje sie dwie stopione masy to moga byc one, jak równiez ich elektrody, wykonane z Elektroda pretowa Miedz Srebro Kobalt Nikiel Ruten Zelazo (miekka stal) Stopiona masa miedz-bizmut srebro-bizmut kobalt-bizmut nikiel bizmut olów ind Temperatura °C 700 650 850 800 750 650—750 Sklad masj stopionej 8% Cu 92% Bi 62% Ag 38% Bi 3% Co 9% Ni 91% Bi 100% Pb 100% In Barwa swiatla przepuszczanego rózowy zólty niebieski (barwa jonowa) brazowy szary bursztynowy ksztalt pokazany na fig. 3 i 4.Kazdy z elementów ustalajacych 31 jest zawie- róznych materialów dajac dodatkowe zróznicowa- 65 nie efektu dekoracyjnego.83 574 23 24 Ostatnim przykladem podanym w tej tabeli jest ind, który daje mozliwosc uzyskania róznych barw swiatla przepuszczanego, innych niz bursztynowa, jesli czas doprowadzania pradu anodowego wyno¬ si ponizej 100 m/sek. a przepuszczalnosc swiatla bialego jest wieksza niz okolo 50%. Ma to miej¬ sce ze wzgledu na wystepujacy efekt interferen¬ cji i wysokie wspólczynniki odbicia w pewnych czesciach widma widzialnego.Przy zastosowaniu indu mozna uzyskac dla swiatla przepuszczanego barwy rózowa, zielona i zólta a dla swiatla odbitejgo barwy niebieska, ró¬ zowa, zólta i zielona. Wszystkie te kolory moga wystepowac jednoczesnie we wzorze przez zróz¬ nicowanie gestosci pradu na elektrodzie i róznych stopni intensywnosci obróbki.Prad elektryczny podlaczony do stopionej masy lub mas moze zawierac pewna wartosc podstawo- • wa wynikajaca z pradu istniejacego w masie szkla, na które nanoszony jest wzór, na która to wartosc nakladane sa impulsy pochodzace ze zród¬ la pradu przemiennego wlaczanego od tej wartos¬ ci podstawowej.Jako zródlo zasilania moze byc stosowany prad przemienny, prad staly lub pelnookresowy wypros¬ towany prad przemienny. Prad zasilania moze miec stala lub zmienna amplitude a zmiana am¬ plitudy moze byc dokonywana przez wlaczanie róznych zródel zasilania. Przelaczanie moze byc sterowane automatycznie. Na przyklad dla wytwa¬ rzania skomplikowanego wzoru przelaczenie moze byc zaprogramowane przy uzyciu komputera ogól¬ nego przeznaczenia badz komputera specjalnejgo jak równiez za pomoca elektrycznego urzadzenia przelaczajacego wedlug okreslonego programu na •przyklad programu zapisanego na tasmie magne¬ tycznej.Przy zastosowaniu sposobu wytwarzania wzorzy¬ stego szkla przy duzych predkosciach, wiekszych od wymienionej i wynoszacych na przyklad 200 lub 300 m/godz. wyrazistosc wzoru nanoszonego na szklo jak równiez jego dokladnosc moze nie byc tak dobra jak w przykladach pokazanych dla mniejszej predkosci.Ma to miejsce dlatego, ze dla uzyskania wystar¬ czajacej wymiany jonów powierzchnia szkla po¬ winna sie stykac z powierzchnia stopionej masy a przy wiekszych predkosciach szklo moze sie przemieszczac przez pewien okres czasu w pewnej odleglosci ponizej stopionej masy. Jednakze za¬ wsze uzyskiwac sie bedzie przyjemny efekt de¬ koracyjny na powierzchni szkla, gdzie utworzony wzór bedzie zawsze mial ksztalt odpowiadajacy w mniejszym lub wiekszym stopniu ksztaltowi sto¬ pionej masy.Wynalazek moze znalezc zastosowanie przy wy¬ twarzaniu wzorzystych wyrobów ze szkla na przy¬ klad wzorzystych tafli szklanych obrabianych od¬ dzielnie sposobem wedlug wynalazku badz tez ele¬ mentów ksztaltowych ze szkla majacych na przy¬ klad profil ceowy. Ponadto wynalazek moze zna¬ lezc zastosowanie od ozdabiania powierzchni in¬ nych wyrobów szklanych w celach dekoracyjnych przy zastosowaniu ruchu wzglednego pomiedzy szklem i ksztaltowa masa stopionego metalu. PL PL