PL235047B1 - Kompozyt renowacyjny, zwłaszcza wielowarstwowy kompozyt uszczelniający szybiki, studnie albo kanały - Google Patents

Description

Opis wynalazku

Przedmiotem wynalazku jest kompozyt renowacyjny, zwłaszcza wielowarstwowy kompozyt uszczelniający szybiki, studnie albo kanały, w szczególności nawierzchnie wewnętrznej skorodowanej powierzchni elementów betonowych pracujących w środowisku korozyjnym. Elementy betonowe lub żelbetowe poddawane są różnym warunkom eksploatacyjnym.

Najczęściej spotykanymi uszkodzeniami elementów betonowych są ubytki betonu. Mogą one powstawać na skutek korozji betonu bądź oddziaływań mechanicznych. Wszelkiego rodzaju ubytki i rysy stanowią potencjalne zagrożenie bezpieczeństwa eksploatacji konstrukcji i jej trwałości. Stopień zagrożenia zależy od przyczyn wywołujących zarysowania, rodzaju konstrukcji, jakości użytych materiałów i agresywności środowiska. Naprawa będzie skuteczna gdy nastąpi trwałe i pełne zespolenie starego betonu z nową warstwą.

Przy naprawach kanałów o stosunkowo niedużej średnicy najczęściej stosuje się rękawy wprowadzane do wnętrza kanału. Na początku należy ocenić stan techniczny kanału.

Przed przystąpieniem do właściwych robót należy przeprowadzić dokładne czyszczenie kanału metoda hydrodynamiczną. Po przeprowadzonym czyszczeniu do rurociągu wprowadza się zdalnie sterowaną kamerę. Zarejestrowaną inspekcję telewizyjną należy poddać analizie w celu wykonania raportu komputerowego. Na podstawie sporządzonego raportu określa się stan techniczny rurociągu.

Po przeanalizowaniu uszkodzeń kanału i określeniu stanu technicznego można dobrać optymalną metodę renowacji oraz przeprowadzić analizę danych geodezyjnych i geotechnicznych mających wpływ na parametry wykładziny CIPP, która będzie zastosowana. Na podstawie znanego modułu Younga projektant dobiera grubość rękawa.

Wykładziny utwardzane na placu budowy promieniami UV powinny być zgodne z PN-EN 13566-4. Wykładziny CIPP utwardzane promieniami UV wykonane są z włókna szklanego, nasączane są natomiast żywicami poliestrowymi lub winyloestrowymi.

Do instalacji wykładzin CIPP stosowane są urządzenia takie jak:

- urządzenie do czyszczenia kanałów (samochód ciśnieniowy),

- zdalnie sterowana kamera do inspekcji kanałów,

- zdalnie sterowane urządzenie do frezowania wnętrza kanałów,

- zestaw do utwardzania promieniami UV,

- urządzenie wciągające,

- urządzenie do kalibracji wykładziny rurowej,

- urządzenia do by-passu,

- urządzenia do prób.

Wykładzinę nasącza się żywicą w kontrolowanych warunkach z zastosowaniem podciśnienia. Gotowy materiał pakowany jest na paletę lub do skrzyni transportowej (zgodnie z normą ISO9001).

Po dostarczeniu na miejsce przeznaczenia materiał jest składowany w odizolowaniu od promieniowania UV przy czym wykładzina zabezpieczona jest dodatkowo zewnętrzną warstwą folii zatrzymującej promienie UV i zapobiegającej niepożądanemu utwardzeniu. Wykładzina nie wymaga schładzania.

Przed rozpoczęciem instalacji wykładziny CIPP kanał poddawany renowacji należy zakorkować powyżej odcinka naprawianego. W razie konieczności przed korkiem wstawiana jest pompa lub zespół pomp do przerzutu ścieków poza naprawiany odcinek - by-pass. Wykładzinę wciąga się do kanału stosując wciągarki elektryczne lub hydrauliczne umieszczone nad studnią docelową. Przeciąganie należy rozpocząć po dokładnym oczyszczeniu odnawianego przewodu.

Po wprowadzeniu do kanału instaluje się na końcach korki a do wnętrza wprowadzany jest samojezdny wózek z lampami UV oraz kamera, dzięki której możliwa jest ocena skalibrowania wykładziny w kanale oraz późniejsza wizualna kontrola procesu utwardzania. Proces kalibrowania wykładziny w kanale przeprowadza się z zastosowaniem sprężonego powietrza. Po zakończonej instalacji przy pomocy robota frezującego otwierane są boczne włączenia do kanału głównego.

Po instalacji wykonywana jest kontrola zgodnie z normami z PN-EN 13566-1 oraz PN-EN 13566-4. Ponadto po instalacji i otwarciu przykanalików wykonywana jest inspekcja TV odbiorowa z zapisem na CD.

Dokonywano porównania technologii renowacji kanałów z użyciem rękawów utwardzanych gorącą wodą lub parą do użycia rękawów utwardzanych UV technologią konkretnych producentów (P. Stawiński, „Inżynieria Bezwykopowa”, 01-03/2007).

PL 235 047 B1

Przeprowadzano proces renowacji kanałów o średnicach od 75 mm do 3000 mm technologią termoutwardzania żywicy, w której podstawowym elementem jest elastyczny rękaw wykonany z poliestrowej włókniny o strukturze filcowej absorbującej żywicę, pokryty elastyczną powłoką poliuretanową (PU), polietylenową (PE) lub polipropylenową (PP). Stosowano rękaw o grubości od 5 mm do 50 mm, a uzyskano ją poprzez zwiększanie liczby warstw włókniny o strukturze filcowej. Ilość stosowanych warstw wynosiła od 1 do 7.

W tej metodzie renowacja kanału polegała na utworzeniu na jego wewnętrznej powierzchni wykładziny wykonanej z rury nasączonej żywicą, dopasowanej do kształtu remontowanego kanału. Utwardzona wykładzina pełni rolę zastępczego przewodu, pokrywa pęknięcia, uszczelnia kanał oraz zapobiega infiltracji wód gruntowych oraz eksfiltracji ścieków. Kanał poddawano renowacji przy zastosowaniu metod mechanicznych lub hydrodynamicznych. Przy pomocy kamery TV wprowadzonej do oczyszczonego kanału dokonano inspekcji umożliwiającej ocenę stanu kanału tj. stopień oczyszczenia powierzchni kanału, rozmiar ubytków oraz pęknięć ścianek. Renowację kanału przeprowadzano rozpoczynając od wprowadzenia do oczyszczonego kanału, przy pomocy sprężonego powietrza lub wody pod ciśnieniem, cienkiej folii wykonanej z polietylenu, nylonu lub polies tru, o odpowiedniej średnicy, ażeby zapobiec napływowi wód gruntowych do remontowanego kanału. Kolejnym etapem było wprowadzenie do kanału odpowiedniej rury nasączonej żywicą. Rura była instalowana wewnątrz remontowanego kanału poprzez istniejący właz lub tymczasowo zainstalowany odcinek pionowy, w którym umieszczono pierścień pozwalający na wywrócenie rury na zewnątrz, czyli tak zwaną inwersję. Rura przymocowana do pierścienia, pod wypływem ciśnienia wody dostarczanej z hydrantu lub innego źródła, podlega odwróceniu przylegając stroną nasączoną żywicą do ścianki remontowanego kanału. Po przeprowadzeniu pełnej inwersji rękawa, woda znajdująca się w środku została podgrzana do temperatury około 80°C w celu wywołania termicznego utwardzenia żywicy, którą został nasączony rękaw.

Inwersja rury może odbyć się również przy użyciu sprężonego powietrza, wówczas utwardzanie dokonywane jest przy pomocy pary. W miejscach, w których zamknięte zostały uprzednio istniejące podłączenia, wycina się odpowiednie otwory, wykorzystując do tego celu roboty zdalnie sterowane, pracujące pod nadzorem kamery TV. Renowacja przyłączy może zostać wykonana poprzez wycięte otwory, przy użyciu krótkich rękawów lub kształtek kapeluszowych. Po wykonaniu badań kontrolnych stanu wewnętrznej powierzchni kanału przy użyciu kamery TV, kanał oddany został do eksploatacji.

Przy utwardzaniu radiacyjnym UV podstawowym elementem był elastyczny rękaw wykonany z mat z włókna szklanego typu EC nasączanych żywicą. Taki rękaw, od strony zarówno wewnętrznej jak i zewnętrznej, zabezpieczany jest foliami ochronnymi w celu uniknięcia wypływu żywic. Rękaw impregnowany był żywicami poliestrowymi lub winyloestrowymi (w przypadku bardzo agresywnych ścieków). Impregnacja odbywała się przy zastosowaniu vacuum w celu wyeliminowania pęcherzyków powietrza oraz wtłoczenia jak największej ilości żywic do materiału. W tym przypadku żywice w swoim składzie zawierają inicjatory pozwalające na ich utwardzania promieniami UV.

Rękawy w celach ochronnych pakowane są do szczelnych pojemników zabezpieczających je przed światłem słonecznym, w celu uniknięcia niekontrolowanej inicjacji utwardzania żywic. Zakres stosowanych rękawów wynosi od 150 mm do 800 mm. Ze względu na dużą sztywność włókna szklanego nie jest wymagana duża grubość rękawa, co jest zaletą.

W WO 2011/104357 A3 ujawniono element wykładzinowy, posiadający warstwę materiału absorbującego żywicę oraz folię z tworzywa sztucznego. Jako materiał absorbujący żywicę stosuje się materiał włóknisty, włókninę lub dzianinę dystansową. Folia z tworzywa sztucznego jest wykonana z PVC albo poliuretanu termoplastycznego.

Znane są rękawy wielowarstwowe z warstwami izolacyjnymi z folii. Takie rozwiązanie opisane jest w opisie DE202012104166U1. Element wykładzinowy jest zbudowany z warstwy podłożowej, z materiału absorbującego żywicę i z systemu powłok, przy czym system powłok jest utworzony przez kilka warstw szczelnego systemu izolacyjnego. W przypadku warstw chodzi zwłaszcza o pojedyncze, cienkie powłoki, a szczególnie o elastyczną lub wydłużalną warstwę podłożową. Po wykonaniu czyszczenia i przeprowadzeniu inspekcji TV rozpoczyna się wciągnięcie rękawa do kanału przy użyciu wyciągarki. Do przeciągniętego rękawa wtłacza się sprężone powietrze o ciśnieniu ok. 0,05 MPa powodując dociśnięcie rękawa do ścianek naprawianego przewodu.

Do napełnionego powietrzem rękawa wkładany jest zestaw lamp UV najczęściej zamontowanych na samojezdnych wózkach poruszając się z prędkością od 1-3 m/min. Lampy emitują promienie UV o długości fal od 565 do 420 nm. Po przejechaniu zestawu lamp rękaw zostaje utwardzony.

PL 235 047 Β1

Do głównych zalet technologii rękawa utwardzanego promieniami UV należy duża sztywność obwodowa utwardzonego materiału przy stosunkowo cienkiej ściance, co w przypadku rękawa poliestrowego utwardzanego wodą uzyskuje się poprzez zwiększenie grubości ścianki kosztem średnicy. Kolejną zaletą jest szybkość instalacji i utwardzania promieniami UV, w porównaniu z czasem potrzebnym na utwardzanie wodą. Wymagana jest stosunkowo niska wilgotność podczas instalacji rękawów.

Porównywane parametry zestawiono w tabeli z oceną według cytowanego wyżej źródła.

Kryteria	termoutwardzalne	plusy i minusy	fotoutwardzalne	plusy i minusy
Zakres średnic stosowania	Dn 75 - 3000	+	Dn 150 - 800	-
Rodzaj żywicy	DSM 1035T	-i-	DSM-BASF	-
Sposób utwardzenia	woda, para	+	promienie UV	+
Czas utwardzenia	kilka godzin	-	1 -3 m/min	+
Grubość ścianek	3-50 mm	-	2,8-16,8	+
Odporność na ciśnienie wewnętrzne	do 0,4 MPa	-1-	nie	-
Szczelność rękawra	całkowita	+	całkowita	+
Maks, długość instalowanych odcinków	do 800 m	-1-	do 180 m	-
Wilgotność w kanale	100,00%	+	> 60%	-
Sposób wprowadzenia	inwersja	-1-	przeciąganie	-
Sposób przechowywania	chłodnia do 3 tygodni	+	Pojemnik zabezpieczający przed promieniami UV	+
Możliwość kontroli procesu	brak	-	tak	+
Cena		-1-		-

Znane są różne rodzaje żywic o różnych właściwościach i zastosowaniach.

Nienasycone żywice poliestrowe (NŻP) składają się z poliestru nienasyconego i monomeru sieciującego, w którym rozpuszcza się poliester. Najczęściej stosowanym monomerem do chwili obecnej jest styren, stosowany w ilości 25-50%. Sieciowanie - utwardzanie następuje w wyniku kopolimeryzacji rodnikowej monomeru z ugrupowaniem fumarowym w poliestrze nienasyconym. Polimeryzację inicjuje się za pomocą utwardzaczy (inicjatorów) nadtlekowych.

Poliuretany wytwarzane są w specyficznej reakcji addycji pomiędzy grupami izocyjanianowymi i grupą hydroksylową dając poliuretan. Podstawowymi surowcami do wyrobu poliuretanów są diizocyjaniany (aromatyczne i alifatyczne), oraz oligoetery lub oligoestry, zakończone co najmniej dwiema grupami hydroksylowymi. Poliuretany (PUR) są obecnie piątym co do wielkości produkcji rodzajem polimerów na świecie, przy czym należą do najbardziej wszechstronnych. Stosuje się je jako elastomery, tworzywa piankowe, powłoki, kleje, włókna, tworzywa skóropodobne, tworzywa konstrukcyjne. Proces

PL 235 047 B1 otrzymywania PU jest jednoetapowy. Utwardzona powłoka poliuretanowej posiada dobrą przyczepność do podłoża, dobrą wytrzymałość mechaniczną, dobrą elastyczność i dużą odporność na działanie czynników chemicznych.

Utwardzone kompozycje epoksydowe charakteryzują się bardzo dużą wytrzymałością na ściskanie, zginanie, ścieranie, odpornością na uderzenie i szoki termiczne oraz wysoką odpornością chemiczną.

Żywice epoksydowe otrzymuje się głównie z bisfenolu A i epichlorohydryny w procesie dwuetapowym. Wspólną cechą wszystkich żywic epoksydowych jest to, że występuje w nich polarny, silnie naprężony trójczłonowy pierścień heterocykliczny, który łatwo ulega różnym przekształceniom chemicznym: przyłącza grupy z aktywnym atomem wodoru (aminowe, karboksylowe, alkoholowe, i in.) i polimeryzuje według mechanizmu kationowego lub anionowego. Łatwość, z jaką reagują żywice epoksydowe - w temperaturze podwyższonej lub pokojowej, a nawet poniżej temperatury pokojowej jest istotnym elementem ich wartości użytkowej. Z żywic epoksydowych (ciekłych, stałych, rozpuszczalnych) otrzymuje się w wyniku usieciowania polimer o dużej wytrzymałości mechanicznej, znacznej adhezji do tworzyw polarnych i dobrych właściwościach elektroizolacyjnych. Żywice epoksydowe sieciują w wyniku reakcji ze środkiem sieciującym utwardzaczem na zimno i na gorąco.

Znane są różne składy żywic epoksydowych, na przykład żywica epoksydowa serii LP infuzyjna o niskiej lepkości oparta na bis fenolu A i epichlorohydrynie, o lepkości 700-1100 mPas/25°C. Żywica nie zawiera rozpuszczalników organicznych, nie wydziela toksycznych oparów i jest bezbarwna. Żywica utwardza się całkowicie w temp. pokojowej i tworzy sprężyste i sztywne laminaty. Stosuje się do nich cykloalifatyczne utwardzacze serii HP o niskiej lepkości z dodatkami dotwardzającymi, które umożliwiają utwardzanie do 25-30 minut.

Tworzywa chemoutwardzalne pod wpływem środków chemicznych, tzn. utwardzaczy przekształcają się w materiał usieciowany i nietopliwy. Proces ten dokonuje się w temperaturze pokojowej lub podwyższonej. Do polimerów chemoutwardzalnych należą żywice poliestrowe i epoksydowe.

Żywice epoksydowe, jako tworzywa chemoutwardzalne (duroplasty), otrzymywane w wyniku polikondensacji epichlorohydryny lub dichlorohydryny gliceryny z fenolami dwuwodorotlenowymi. Żywice epoksydowe charakteryzują się m.in. doskonałą przyczepnością niemalże do wszystkich tworzyw, zwłaszcza do metali, dobrymi własnościami mechanicznymi i elektrycznymi, odpornością na działanie czynników atmosferycznych i chemicznych.

Niekiedy żywice epoksydowe przed utwardzeniem są rozpuszczane w rozpuszczalnikach organicznych (np. acetonie, dioksanie, ketonie etylowo-metylowym). Żywice epoksydowe mogą być stosowane z napełniaczami, np. kaolinem, talkiem, grafitem, sproszkowanymi metalami.

Przez przyłączenie kwasu akrylowego lub metakrylowego do żywic epoksydowych otrzymuje się chemoutwardzalne żywice epoksyakrylowe (estrowo-winylowe), stosowane jako kleje i lakiery.

Znane są akrylowo-poliuretanowe dyspersje utwardzalne promieniami UV. Czas utwardzania klejów UV zależy od natężenia i długości fal światła UV. Prawidłowa polimeryzacja wymaga zawsze doboru źródła promieniowania UV do danego produktu.

Przy użyciu nieodpowiednich rodzajów lamp UV, powierzchnia pozostanie lepka. Aby temu zapobiec, źródło promieniowania UV powinno emitować fale o wysokim natężeniu w zakresie długości fal poniżej 280 nm (światło UVC).

Ważnym kryterium doboru najwłaściwszego tworzywa jest stopień przenikalności różnych materiałów dla światła UV. Do łączenia części wykonanych z PC (poliwęglan), PVC (polichlorek winylu) czy podobnych materiałów, przeznaczone są „kleje utwardzane światłem widzialnym”. Kleje te można utwardzać światłem UVA, lecz znacznie lepszy efekt uzyskuje się, gdy podda się je działaniu światła o dużym natężeniu i długości fali około 420 nm (światło widzialne).

Dla przykładu podano poniżej właściwości wybranych klejów akrylowych.

PL 235 047 Β1

Dane techniczne klejów akrylowych UV LOXEAL:

Numer	T, , Lepkość Szczelina K0l0r 25°C [mPa.s] (mm)	Czas naświetlania promieniami UV */ [s]	Wytrzymałość na rozciąganie DIN53283[N/mm2]
30-20	bezbarwny 12000 - 3000 | 0,03 - 1,5	6- 10	10 - 14
30-2J 30-22	bezbarwny 350 - 600 0,03 - 0,5 bezbarwny | 5000	8-15 6- 10	10- 14 10 - 14
30-23	bezbarwny | 80- 150 [0,03 - 0,20	8 - 15	10-14
30-24	bezbarwny 12500 - 4000 | 0,03 - 1,5	8 - 15	12 - 16
30-37	bezbarwny 12000 - 3000 | 0,03 - 1,5	8 - 15	8 - 12

*/ czasy naświetlania promieniami UVpodano dla lampy o mocy 5-7mW/cm²

Własności żywic chemoutwardzalnych są dostępne na stronie www:http://www.grm-systems.ez/pl/epoxy#epoxidove_gelcoaty_tuzidla P. Jankowski, G. Rokicki („Bezstyrenowe wodorozcieńczalne nienasycone żywice poliestrowe zawierające hydrofitowe ugrupowania sulfonianowe do zastosowań powtokotwórczych. Cz. II Syntezy prowadzone metodą kopolimeryzacji, Polimery 2010, nr1,12) metodą kopolimeryzacji otrzymali nowe, bezstyrenowe, wodorozcieńczalne - zawierające hydrofilowe ugrupowania sulfonianowe - żywice poliestrowe utwardzane promieniami UV. Do syntezy zastosowano sól sodową kwasu 3-hydroksy-1-propenosulfonowego lub sól sodową kwasu 2,3-dihydroksypropanosulfonowego, monomer sieciujący z ugrupowaniem allilowym a także tradycyjnie wykorzystywane do otrzymywania nienasyconych żywic poliestrowych diole oraz bezwodniki kwasowe. Pochodne sulfonianowe były otrzymywane w łagodnych warunkach i z użyciem relatywnie tanich i łatwo dostępnych reagentów. Syntezy poliestrów realizowano jednoetapowo. Na podstawie wytworzonych żywic sporządzano wodne emulsje, które następnie utwardzano promieniowaniem UV. W zależności od rodzaju użytego monomeru sulfonianowego, jego zawartości w poliestrze oraz składu emulsji wodnej uzyskiwano elastyczne powłoki o twardościach 125-312.

Znane są metody polimeryzacji i metody fizykochemicznych badań polimerów z wielu publikacji, między innymi z: J.F. Rabek, „Podstawy fizykochemii polimerów”, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1977; Praca zbiorowa [red] Z. Florjańczyk i S. Penczek, „Chemia polimerów”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 1995; T. Broniewski i in., „Metody i ocena właściwości tworzyw sztucznych, WNT, 2000; W. Przygocki, „Metody fizyczne badań polimerów”, PWN, 1990.

Z oferty handlowej znane są różne metalizowane włókniny, jak na przykład jednostronnie metalizowana włóknina Tyvek. Jest to uniwersalny, wodoodporny i oddychający produkt do zastosowań zarówno we wnętrzach jak i na zewnątrz, który daje tłumienie ~60 dB promieniowania elektromagnetycznego. Jednostronnie metalizowana włóknina poliestrowa daje tłumienie ~80 dB, a metalizowana włóknina nylonowa, jako profesjonalny materiał ekranujący do zastosowań we wnętrzach, daje tłumienie ~87 dB promieniowania elektromagnetycznego.

Włóknina HNG80 jest cienką, metalizowaną, poliestrową tkaniną służącą do ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym wysokich częstotliwości (HF) oraz polami elektrycznymi niskich częstotliwości (LF). Typowo wykorzystywana do wyklejania ścian, sufitów i podłóg. Ten produkt jest stosowany między innymi w obronności, pomieszczeniach bankowych, laboratoriach itp. Typowe zastosowanie we wnętrzach budynków w ścianach, podłogach, sufitach, jako warstwa pośrednia, na zasłony itp.

Znane są tkaniny szklane metalizowane tkane z jedwabiu szklanego (włókno szklane typu E), po czym laminuje się je jednostronnie folią poliestrową metalizowaną o grubości 0,1 mm. W zależności od splotu, grubości i gęstości liniowej tkaniny, do przesycenia żywicą różna będzie ilość zużywanej żywicy.

Przykładowo wymieniono poniżej tkaniny pokryte aluminium:

1) Gramatura: 290 g/m², splot: twill, skośny; zastosowane włókna: typ E 9-204 tex pokryte aluminium; szerokość tkaniny: 100 cm; grubość tkaniny: 0,28 mm; ilość żywicy potrzebnej do przesycenia: ok. 125 g/m².

PL 235 047 Β1

2) Tkanina o drobnym splocie pokryta aluminium, gramatura: 200 g/m²; splot: twill, skośny; zastosowane włókna: typ E 6-68 tex pokryte aluminium; Szerokość tkaniny: 127 cm; grubość tkaniny: 0,23 mm; ilość żywicy potrzebnej do przesycenia: ok. 90 g/m².

Przy wytwarzaniu tkanin hybrydowych stosowane są różne włókna: carbon, aramid, vectran, diolen, szklane, ale dostępne są również różne kombinacje - połączenia 2 lub 3 wybranych włókien: dioleno-aramidowa, węglowo-aramidowa, węglowo-vectranova (vectran to włókno polimerowe, które posiada wytrzymałość kevlaru, a dodatkowo większą elastyczność i sztywność po zalaminowaniu). Tkanina do zadań specjalnych, gdzie wymagamy dużej odporności na złamania, a jednocześnie wymagana jest sztywność konstrukcji. Gramatury tych tkanin mają od 65 do 780 g/m². Stosowane są też połączenia:

- diolen-poliamid (D/P) oparty na włóknach poliestrowo-szklanych,

- diolen-kevlar (D/K) oparty na włóknach poliestrowo-kevlarowych,

- carbon-kevlar (C/K) - oparty na włóknach kevlarowo-węglowych.

Poniżej przywołano przykładowe pokrycia tkanin:

Standardowe gramatury tkaniny [g/m2]	410, 650, 950,1000,1250,1300, 2000
	Folia aluminiowa	Odporne na ścieranie i wyboczenia Wysoka zdolność odbicia promieniowania termicznego Maks, temperatura promieniowania: 1000°C Maks, temperatura kontaktu: ok.. 180°C
Aluminium natryskiwane	Wysoka zdolność odbicia promieniowana termicznego
Alufix	Ognioodporne powłoka PU z pigmentacji aluminium o dużej siły nacisku, na jednej lub obu stronach. Brak rozpuszczalników. Brak rozkładu termicznego do ok. 200°C. Zwiększona odporność na przetarcia

Ze względu na cenę najczęściej używane są tkaniny z przędzy szklanej. Przędza wykonywana jest z włókien szklanych. Dzięki zastosowaniu technologii teksturowania oraz skręcania parametry włókien mają doskonałe właściwości termo- i elektroizolacyjne. Zastosowanie włókien o średnicy 6 mikrometrów, skutkuje brakiem stwierdzonych zagrożeń dla zdrowia.

Z aprobaty technicznej Niemieckiego Instytutu Techniki Budowlanej nr Z-42.3-475 znana jest „Metoda renowacji rękawem z włókna szklanego podziemnych przewodów kanalizacyjnych o przekroju kołowym w zakresie średnic nominalnych Dn 150 do Dn 1200 oraz profili jajowych w zakresie średnic nominalnych od 250 mm / 375 mm do 950 mm /1425 mm”.

Aprobata obowiązuje dla przewodów kanalizacyjnych do odprowadzania ścieków zgodnie z DIN1986-3. Renowację rękawem można stosować do renowacji przewodów kanalizacyjnych o przekrojach kołowych z betonu, żelbetu, kamionki, cementu włóknistego, tworzywa sztucznego wzmacnianego włóknem szklanym, PVC-U, PE-HD i żeliwa, pod warunkiem że przekrój przewodu do renowacji spełnia wymogi związane z technologią oraz wymagania statyczne. Do wnętrza uszkodzonego przewodu wprowadza się folię ślizgową z PE. Rękaw z włókna szklanego nasączony żywicą , pokryty od zewnątrz folą PE/PA/PE zabezpieczającą przed promieniami UV oraz od wewnątrz folią ochronną z PA/PE, zostaje wciągnięty na tej folii ślizgowej do uszkodzonego przewodu i rozłożony poprzez wypełnienie sprężonym powietrzem. Utwardzanie rękawa z włókien szklanych nasączonego żywicą odbywa się za pomocą naświetlania promieniami UV.

Według aprobaty do impregnacji rękawów z włókna szklanego używa się nienasyconych żywic poliestrowych UP na bazie kwasu izoftalowego i glikolu neopentylowego (Iso-Npg) oraz kwasu ortoftalowego i glikolu neopentylowego (Ortho-Npg) według DIN-18820-1 tabela 1 grupa 3, typu 1440 według DIN 16946-2 lub według DIN EN 13121-1 tabela 2 grupa 4.

PL 235 047 B1

Po wciągnięciu i utwardzeniu rękaw kompozytowy musi cechować się wielowarstwową strukturą ścianki. Powinny na nią składać się: folia UVPE/PA/PE chroniąca przed promieniami, warstwa włókien szklanych, opcjonalnie warstwa włókniny poliestrowej (PES) oraz wewnętrzna folia PA/PE. Do renowacji należy stosować rękawy nasączone żywicą, które po inwersji i utwardzeniu wykazują minimalną grubość ścianki 3 mm. W aprobacie technicznej przedstawione są wymagane parametry fizyczne utwardzonego związku włókna szklane - żywica zgłoszone do aprobaty.

W celu impregnacji żywicą rękaw prowadzi się przez stół impregnacyjny. Nasączanie żywicą odbywa się etapami poprzez wpompowanie żywicy pomiędzy poszczególne warstwy rękawa z włókna szklanego. Impregnację żywicą wspomaga podciśnienie 0,2-0,5 bar wytworzonego w rękawie. Żywicę należy rozprowadzić na całej długości stołu impregnacyjnego za pomocą wałków. Następnie należy przeprowadzić rękaw przez walce aby osiągnąć równomierną impregnację żywicą. Rękaw powinien być wzdłużnie ułożony w światłoszczelnych pojemnikach transportowych.

Z opisów KR2007011076 i JP2003033970 znany jest kompozyt wielowarstwowy składający się z co najmniej dwóch warstw żywicy, posiadający co najmniej jedną warstwę nośną z tkaniny syntetycznej pokrytą warstwą utwardzalnego tworzywa, nasyconą fotoutwardzalną radiacyjnie UV żywicą polimerową, gdzie po drugiej stronie warstwy nośnej, niż warstwa fotoutwardzalna radiacyjnie UV jest warstwa odbijająca promieniowanie świetlne, gdzie warstwą odbijającą promieniowanie świetlne jest warstwa żywicy z dodatkami metali, przy czym poszczególne warstwy żywicy mogą być nakładane przy użyciu natrysku.

Przy utwardzaniu promieniami UV stosuje się spoiwa UV, które posiadają w składzie fotoinicjatory, czyli związki które pod wpływem promieni UV ulegają rozpadowi. Skutkiem rozpadu fotoinicjatora jest powstanie rodników. One z kolei wchodzą w reakcję sieciowania ze spoiwem tworząc twardą powłokę polimerową. Reakcja ta nazywana jest fotopolimeryzacją. Kluczowe znaczenie dla procesu utwardzania ma zakres promieniowania UV emitowanego przez jego źródło oraz moc, jaką niesie ze sobą to promieniowanie. Producenci preparatów utwardzanych UV często podają moc promieniowania, wyrażoną w mW/cm² niezbędną do jego utwardzenia. Moc pobierana przez źródło lampę UV lub LED UV nie określa precyzyjnie ilości energii emitowanej przez urządzenie, ponieważ ta wartość jest zależna od sprawności.

Zarówno zakres całego ultrafioletu, jak i podziały na podzakresy, mają charakter umowny. Do celów spektroskopii stosuje się podział na ultrafiolet:

skrajny - długość fali: 10-121 nm, daleki - długość fali: 122-200 nm, pośredni - długość fali: 200-300 nm, bliski - długość fali: 300-400 nm.

Ze względu na skutki działania promieniowania ultrafioletowego na organizmy żywe wyróżnia się: UV-C - długość fali: 100-280 nm, UV-B - długość fali: 280-315 nm, UV-A - długość fali: 315-400 nm.

Ogólnie można przyjąć, że UV-C zapewni jedynie powierzchniowe utwardzenie, UV-B wnika w głębsze warstwy i zapewni zadowalające rezultaty, natomiast UV-A może wnikać dużo głębiej i utwardza również farby i lakiery wysokopigmentowe.

Z tego względu różnica pomiędzy lampą UV, a diodami LED UV jest największa. Lampa UV emituje promieniowanie o szerokim zakresie, to znaczy emituje promieniowanie UV-A, UV-B oraz UV-C. Inaczej wygląda to w przypadku LED UV. Diody UV emitują promieniowanie o bardzo wąskim zakresie np. fale o długości 388-390 nm lub 265-275 nm. Może to być zaletą lub wadą, ale dla promieniowania o określonej długości fali diody sprawdzają się najlepiej. Lampa UV jest pod tym względem uniwersalna ale bardziej energochłonna. Jest ważnym parametrem ponieważ od mocy zależy czy fotoinicjatory zostaną rozbite i wydzielą rodniki. Moc światła wyrażona w mW/cm² musi osiągać przynajmniej wartość określoną przez producenta preparatu. Jeśli moc źródła UV będzie zbyt mała reakcja nie nastąpi nawet przy długotrwałym naświetlaniu. Trzeba zwrócić uwagę że moc potrzebna do zainicjowania procesu podawana jest na jednostkę powierzchni, a więc promienie UV powinno być skupione na powierzchni którą chcemy utwardzić.

Moc nominalna lampy UV jest zwykle duża, diody LED UV posiadają mniejszą moc jednostkową, ale można to zrekompensować ich ilością. Diody posiadają istotny atut, promieniowanie jest emitowane w jednym kierunku, jest skupione i nie potrzebuje ekranowania.

Celem wynalazku jest rozwiązanie sposobu wzmacniania rur wielowarstwowym kompozytem, który w tym celu powinien być opracowany. Wymaga to zarówno określenia zamierzonego składu warstw kompozytu, jego budowy jak i sposobu jego zastosowania przy wykorzystaniu emiterów do radiacyjnego naświetlania UV.

PL 235 047 B1

W kompozycie renowacyjnym według wynalazku, który po drugiej stronie warstwy nośnej, niż warstwa fotoutwardzalna radiacyjnie UV, ma warstwę odbijającą promieniowanie świetlne w kierunku warstwy fotoutwardzalnej i/lub warstwę chemoutwardzalną, korzystnie z rozproszonymi w objętości warstwy chemoutwardzalnej cząsteczkami metalu lub innymi błyszczącymi pigmentami, którymi są minerały z grupy glinokrzemianów, przy czym najkorzystniej cząsteczki te są w warstewce sąsiadującej z warstwą nośną połączoną z warstwą odbijającą promieniowanie świetlne istotą jest znana tkanina lub włóknina metalizowana napyleniem co najmniej cząsteczkami jednego metalu.

Nieoczekiwanie w trakcie przeprowadzanych doświadczeń okazało się, że przy krótszym czasie naświetlania UV żywica w całym przekroju w podobnym stopniu polimeryzuje, zarówno w bliskiej emiterowi UV warstwie wystawionej na mocniejsze promieniowanie, jak i w głębszych warstwach włókniny szklanej, gdzie przytłumione przenikaniem przez warstwy włókniny promieniowanie UV jest zwiększone odbiciem od warstwy odbijającej 2 promieniowanie w kierunku warstwy fotoutwardzalnej 4. Skrócono dzięki temu czas potrzebny do utrzymywania ciśnienia powietrza rozdymającego rękaw, a tym samym czas realizacji procesu naprawczego, przy czym należy sobie zdawać sprawę, że utwardzanie zewnętrznej warstwy żywicy chemoutwardzalnej przebiega znacznie wolniej i niezależnie od utwardzania żywicy fotoutwardzalnej radiacyjnie UV.

Przeprowadzono badania wycinków z rury kanalizacyjnej o średnicy zewnętrznej/wewnętrznej 450/300 mm o długości 400 mm w Laboratorium Budowlanym LBT i na ich podstawie stwierdzono, iż rura betonowa wzmocniona rękawem poliestrowo-szklanym nasyconym żywicą fotoutwardzalną radiacyjnie UV pokrytą folią zewnętrzną charakteryzuje się wyższą wytrzymałością na ściskanie o 23,3% od rury betonowej nie wzmacnianej. Do badania wykorzystano maszynę wytrzymałościową do 100 kN typu WDW-100E z płaskimi płytami ściskającymi, z siłą od 62 do 86,7 kN.

Dzięki warstwom włókniny (lub tkaniny) w płatach zachodzących pasami brzegowymi na siebie zakładkami uzyskano dodatkowo możliwość, której dotychczasowe szyte na brzegach lub nawijane taśmą szklaną rękawy nie miały, a mianowicie zdolność do zwiększenia do 20% przekroju, w zależności od zniekształceń powierzchni naprawianej.

Pod wpływem wewnętrznego ciśnienia roboczego powietrza rozdymającego rękaw w trakcie renowacji kanału, warstwy włókniny (lub tkaniny) ułożone na zakładkę mają możliwość przesunięcia się względem siebie i dopasowania do naprawianej powierzchni kanału, która czasem posiada ubytki lub jest zdeformowana. Równocześnie warstwy nośne warstwowego kompozytu nasączone żywicą fotoutwardzalną radiacyjnie UV wciskają warstwę chemoutwardzalną w nierówności powierzchni kanału poddanej renowacji. Tym samym tworzą jednolitą zespoloną strukturę z materiałem kanału, czego przy dotychczas stosowanych rękawach nie uzyskiwano.

Jak wykazały przeprowadzone badania, dzięki ujawnionemu rozwiązaniu uzyskano nieoczekiwane efekty techniczne.

Na rysunku Fig. 1 ukazuje warstwowy układ kompozytu w uszczelnianej studni, Fig. 2 - warstwy włókniny ułożone na zakładkę do złożenia rękawa, Fig. 3 - warstwę nośną złożoną do rękawa.

Kompozyt renowacyjny według ujawnienia, posiada co najmniej jedną warstwę nośną 3 z tkaniny lub włókniny syntetycznej lub ceramicznej, pokrytą warstwą utwardzalnego tworzywa, korzystnie nasyconą fotoutwardzalną radiacyjnie UV lub chemoutwardzalną żywicą, powłokę z folii na powierzchni warstwy tworzywa utwardzalnego, przy czym jest w postaci rękawa lub płatów. Kompozyt po drugiej stronie warstwy nośnej 3, nasyconej żywicą fotoutwardzalną z warstwą fotoutwardzalną 4 na jej powierzchni, niż warstwa fotoutwardzalna 4 radiacyjnie UV, ma warstwę odbijającą 2 promieniowanie świetlne w kierunku warstwy fotoutwardzalnej 4 i/lub warstwę chemoutwardzalną 1. Korzystnie w objętości warstwy chemoutwardzalnej 1 rozproszone są cząsteczki metalu lub inne błyszczące pigmenty. Korzystnie są one z minerałów z grupy glinokrzemianów. Korzystnie jeśli cząsteczki te są w warstewce 1a sąsiadującej z warstwą nośną 3. Warstwą nośną 3 połączoną z warstwą odbijającą 2 promieniowanie świetlne jest znana tkanina lub włóknina metalizowana, korzystnie włóknina metalizowana napyleniem co najmniej cząsteczkami jednego metalu. Korzystnie warstwa odbijająca 2 promieniowanie świetlne ma przelotowe kanały lub otwory 2a. Warstwą taką będzie perforowana folia metalizowana, której otwory 2a umożliwiają bezpośrednie połączenie warstwy nośnej 3 z warstwą chemoutwardzalną 1 dla mocniejszego powiązania warstw. Korzystnie warstwa nośna 3 w przekroju poprzecznym rękawa 5 ma co najmniej dwa płaty 6a, 6b włókniny i/lub tkaniny nie połączone ze sobą trwale, przy czym ich pasy brzegowe zachodzą na siebie zakładkami 7 o szerokości z od 5 do 50 cm. Na wewnętrznej powierzchni warstwy fotoutwardzalnej 4 jest rękaw z folii 4a PA/PE.

PL 235 047 B1

Rozwiązania objęte ujawnieniami zostaną poniżej omówione w przykładach wykonania, w których jako żywicę fotoutwardzalną radiacyjnie UV stosowano żywicę DSM-BASF.

P r z y k ł a d I

Rękaw kompozytowy O wykonany został z kilku warstw włókniny szklanej, przy czym najniższa - ułożona jako pierwsza spośród 6-ciu - warstwa włókniny została wcześniej metalizowana proszkowo aluminium na dolnej powierzchni, stanowiących warstwę nośną 3. Krawędzie warstw w przekroju poprzecznym rękawa 5 nie są połączone ze sobą trwale, zaś warstwy wykonane są z płatów 6a, 6b. Warstwy te zostały ułożone na mocnej folii PE/PA/PE. Pasy brzegowe włókniny ułożono na płasko jedna na drugą i przesunięte względem siebie z zakładkami 7 o szerokości z 20 cm. Następnie, na wierzchu płatów warstwy nośnej 3 z włókniny szklanej natryskiem naniesiono warstwę fotoutwardzalną radiacyjnie UV 4, po czym ułożono na wierzchu rękaw z folii PA/PE, na który założono zewnętrzne pasy brzegowe włókniny warstwy nośnej tak, aby zaszły na siebie zakładkami 7. Następnie zgrzano krawędzie folii PE/PA/PE stanowiącej zabezpieczenie dla żywicy fotoutwardzalnej przed samorzutnym procesem utwardzania. Na stole montażowym podłączono wielowarstwowy rękaw z jednej strony do dozownik a żywicy fotoutwardzalnej radiacyjnie UV a z drugiej strony do pompy podciśnieniowej, wymuszającej przepływ żywicy fotoutwardzalnej przez pory w warstwie włókniny aż do stanu nasycenia. Rękaw kompozytowy przepuszczono pomiędzy walcami w celu uzyskania równej warstwy żywicy fotoutwardzalnej we włókninie szklanej i na jej powierzchni. Końce rękawa z folii PE/PA/PE zgrzano na długości 20 m.

W miejscu realizowania procesu renowacji studni, w znany sposób przygotowano elementy betonowe do renowacji, a następnie naniesiono natryskowo na powierzchnię P poddawaną renowacji warstwę 1 chemoutwardzalnej żywicy. Po rozcięciu zewnętrznej folii PE/PA/PE zabezpieczającej warstwę nośną 3 i warstwę fotoutwardzalną 4 rękawa przed fotoutwardzaniem, naniesiono natryskowo na powierzchnię P pokrytą warstwą chemoutwardzalną 1 warstewkę 1a w postaci koloidu żywicy chemoutwardzalnej z cząsteczkami aluminium w ilości 60% wagowo w stosunku do żywicy chemoutwardzalnej.

P r z y k ł a d II

Rękaw kompozytowy O wykonany został z pięciu warstw włókniny szklanej i tkaniny szklanokewlarowej stanowiących warstwę nośną 3, przy czym najniższa - ułożona jako pierwsza - warstwa tkaniny szklano-kewlarowej została wcześniej metalizowana proszkowo nanosrebrem na dolnej powierzchni. Warstwy wykonane zostały z płatów 6a, 6b, zaś krawędzie warstw w przekroju poprzecznym rękawa 5 nie są połączone ze sobą trwale. Warstwy te zostały ułożone na mocnej folii PE/PA/PE. Pasy brzegowe włókniny szklanej i tkaniny szklano-kewlarowej ułożono na płasko jedna na drugą i przesunięto względem siebie z zakładkami 7 o szerokości z 15 cm. Następnie, na wierzchu płatów warstwy nośnej 3 z włókniny szklanej natryskiem z żywicy fotoutwardzalnej naniesiono warstwę fotoutwardzalną 4 radiacyjnie UV, po czym ułożono na wierzchu rękaw z folii PA/PE, na który założono zewnętrzne pasy brzegowe włókniny warstwy nośnej 3 tak, aby zaszły na siebie zakładkami 7. Następnie zgrzano krawędzie folii PE/PA/PE stanowiącej zabezpieczenie dla żywicy fotoutwardzalnej przed samorzutnym procesem utwardzania. Wielowarstwowy rękaw nasączono żywicą fotoutwardzalną radiacyjnie UV. Rękaw kompozytowy przepuszczono pomiędzy walcami w celu uzyskania równej warstwy żywicy fotoutwardzalnej we włókninie szklanej i na jej powierzchni. Naniesiono natryskowo na powierzchnię P pokrytą warstwą chemoutwardzalną 1 warstewkę 1a w postaci koloidu żywicy chemoutwardzalnej z cząsteczkami aluminium w ilości 65% wagowo w stosunku do żywicy chemoutwardzalnej.

P r z y k ł a d III

Zakupiony został sześciowarstwowy rękaw poliestrowo-szklany nasycony żywicą fotoutwardzalną dostępny w ofercie handlowej do renowacji kanałów. Potraktowany został jako warstwa nośna 3 nasączona żywicą fotoutwardzalną. Nie dawał on możliwości zwiększenia średnicy, ale w tym przypadku powierzchnie betonowego szybiku były w stosunkowo dobrym stanie, a średnica rękawa odpowiadała wewnętrznej średnicy studni. Wewnętrzna powierzchnia zabezpieczona była rękawem z folii PA/PE, a na zewnątrz była folia PE/PA/PE stanowiąca zabezpieczenie dla żywicy fotoutwardzalnej przed samorzutnym procesem utwardzania.

W miejscu realizowania procesu renowacji szybiku, w znany sposób przygotowano elementy betonowe do renowacji, a następnie naniesiono natryskowo na powierzchnię P poddawaną renowacji warstwę chemoutwardzalną 1 z chemoutwardzalnej żywicy. W następnym przebiegu naniesiono natryskowo na powierzchnię P pokrytą warstwą chemoutwardzalną 1 warstewkę 1a w postaci koloidu żywicy chemoutwardzalnej z cząsteczkami aluminium w ilości 65% wagowo w stosunku do żywicy chemoutwardzalnej. Po rozcięciu zewnętrznej folii PE/PA/PE zabezpieczającej kompozytowy rękaw O, wsunięto go do przestrzeni studni ograniczonej powierzchniami P poddanymi renowacji. Na dole kompozytowego

PL 235 047 B1 rękawa O zamocowano obciążniki, aby zapobiec przypadkowemu kontaktowi powierzchni kompozytowego rękawa O z powierzchniami P poddanymi renowacji, na które wcześniej naniesiona była natryskowo warstwa chemoutwardzalna 1 z chemoutwardzalnej żywicy. Po uszczelnieniu wlotu kompozytowego rękawa O w znany sposób rozdęto rękaw ciśnieniem podawanego sprężonego powietrza, a następnie opuszczono na linie urządzenie do fotoutwardzania żywicy fotoutwardzalnej radiacyjnie UV.

P r z y k ł a d IV

Zakupiony został czterowarstwowy rękaw poliestrowo-szklany nasycony żywicą fotoutwardzalną dostępny w ofercie handlowej do renowacji kanałów. Potraktowany został jako warstwa nośna 3 nasączona żywicą fotoutwardzalną. Nie dawał on możliwości zwiększenia średnicy, ale w tym przypadku powierzchnie betonowego szybiku były w stosunkowo dobrym stanie, a średnica rękawa odpowiadała wewnętrznej średnicy studni. Wewnętrzna powierzchnia zabezpieczona była rękawem z folii PA/PE, a na zewnątrz była folia PE/PA/PE stanowiąca zabezpieczenie dla żywicy fotoutwardzalnej przed samorzutnym procesem utwardzania.

W miejscu realizowania procesu renowacji szybiku, w znany sposób przygotowano elementy betonowe do renowacji, a następnie naniesiono natryskowo na powierzchnię P poddawaną renowacji warstwę chemoutwardzalną 1 z chemoutwardzalnej żywicy. Po rozcięciu zewnętrznej folii PE/PA/PE zabezpieczającej kompozytowy rękaw O, wykonano nowy zewnętrzny rękaw z perforowanej folii metalizowanej aluminium jako warstwę odbijającą 2 promieniowanie świetlne, na którą w trakcie wsuwania do przestrzeni studni ograniczonej powierzchniami P poddanymi renowacji natryskiwano warstewkę 1a żywicy chemoutwardzalnej z cząsteczkami miki. Na dole kompozytowego rękawa O zamocowano obciążniki, aby zapobiec przypadkowemu kontaktowi powierzchni kompozytowego rękawa O z powierzchniami P poddanymi renowacji, na które wcześniej naniesiona była natryskowo warstwa chemoutwardzalna 1 z chemoutwardzalnej żywicy. Po uszczelnieniu wlotu kompozytowego rękawa O w sposób wyżej opisany rozdęto rękaw ciśnieniem podawanego sprężonego powietrza, a następnie opuszczono na linie wyżej opisane urządzenie do fotoutwardzania żywicy fotoutwardzalnej radiacyjnie UV.

W dopuszczanych przykładach rozwiązań, z których nie wszystkie zostały omówione, warstwa nośna 3 jest jednolita z warstwą fotoutwardzalną 4, podobnie warstwa odbijająca 2 światło w zakresie UV może być obok albo wymiennie stosowana z warstewką 1a.

Zastosowanie rozwiązań według omówionych ujawnień pozwala uzyskać lepszej jakości wielowarstwowe kompozyty renowacyjne z rękawami w warstwie nośnej 3 posiadającymi możliwość dopasowania się do średnicy przekroju studni, szybiku lub kanału.

Dzięki ujawnionym rozwiązaniom wyeliminowano również napływ i zastój wód powierzchniowych pomiędzy betonowymi elementami kanału i kompozytowym rękawem, który to kompozytowy rękaw w przypadku głębokich studni musiał być wytrzymały na duże zewnętrzne ciśnienie słupa hydraulicznego wody.

Claims (1)

1. Kompozyt renowacyjny, zwłaszcza wielowarstwowy kompozyt uszczelniający szybiki, studnie albo kanały, posiada co najmniej jedną warstwę nośną z tkaniny lub włókniny syntetycznej i/lub ceramicznej, pokrytą warstwą utwardzalnego tworzywa, korzystnie nasyconą fotoutwardzalną radiacyjnie UV lub chemoutwardzalną żywicą, powłokę z folii na powierzchni warstwy tworzywa utwardzalnego, przy czym jest w postaci rękawa lub płatów, korzystnie po drugiej stronie warstwy nośnej, niż warstwa fotoutwardzalna radiacyjnie UV, jest warstwa odbijająca promieniowanie świetlne w kierunku warstwy fotoutwardzalnej i/lub warstwa chemoutwardzalną, korzystnie z rozproszonymi w objętości warstwy chemoutwardzalnej cząsteczkami metalu lub innymi błyszczącymi pigmentami, korzystnie minerałów z grupy glinokrzemianów, przy czym najkorzystniej cząsteczki te są w warstewce sąsiadującej z warstwą nośną połączoną z warstwą odbijającą promieniowanie świetlne, znamienny tym, że warstwą nośną (3) jest znana tkanina lub włóknina metalizowana napyleniem co najmniej cząsteczkami jednego metalu.