PL197938B1 - Liposomowy preparat zawierający przeciwnowotworową substancję aktywną, sposób jego wytwarzania i zawierająca go kompozycja farmaceutyczna - Google Patents

Abstract

Liposomowy preparat zawierający przeciwnowotoworową substancję aktywną zamkniętą w pęcherzykach liposomowych stanowiących kompozycję składników lipidowych w proporcji 1 część wagowa substancji aktywnej na 10 do 30 części wagowych składników lipidowych, korzystnie 1 część wagowa substancji aktywnej na 10 do 20 części wagowych składników lipidowych, znamienny tym, że kompozycja składników lipidowych obejmuje co najmniej jedną pochodną fosfolipidu i co najmniej jedną pochodną alkilofenolu przedstawioną wzorem ogólnym 1, w którym: m stanowi liczbę całkowitą od 0 do 4; R1 oznacza C=O lub O; X stanowi grupę NR2R3; Y stanowi -H, -O-, -N-, -OR4, -NR4 lub grupę monosacharydową; przy czym (i) gdy R1 stanowi C=O, to X stanowi grupę NR2R3, w której R2 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C3, R3 oznacza grupę alkilową C1-C6 podstawioną co najmniej jedną grupą hydroksylową, a Y stanowi -H, -N- lub -NR4, gdzie R4 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C2; lub też Y stanowi -N-, a R1 i R2 razem z Y tworzą nasycony pierścień heterocykliczny; zaś (ii) gdy R1 stanowi O, to X stanowi grupę monosacharydową, a Y stanowi atom wodoru lub grupę monosacharydową połączoną z X poprzez atom tlenu. 6. Sposób wytwarzania liposomowego preparatu przeciwnowotworowej substancji aktywnej, znamienny tym, że a) roztwór substancji aktywnej w rozpuszczalniku, korzystnie alkanolu, łączy się z roztworem składników lipidowych w rozpuszczalniku organicznym, przy czym składniki lipidowe stanowią mieszaninę co najmniej jednej pochodnej fosfolipidu i co najmniej jednej pochodnej alkilofenolu przedstawionej wzorem ogólnym 1, w którym:.

Description

Opis wynalazku

Przedmiotem wynalazku jest liposomowy preparat zawierający przeciwnowotworową substancję aktywną, sposób jego wytwarzania i zawierająca go kompozycja farmaceutyczna.

Użyteczność liposomów w farmacji i medycynie, jako nośników substancji leczniczych, była postulowana od wczesnych lat sześćdziesiątych, kiedy poznano zjawisko zamykania niektórych związków chemicznych w mikropęcherzykach lipidowych. Jednak dopiero w ostatnich kilku latach uzyskano obiektywne dowody terapeutycznej skuteczności tego sposobu podawania substancji farmaceutycznych i wprowadzono do lecznictwa pierwsze liposomowe formy leków.

Korzystne skutki podawania substancji aktywnych farmakologicznie w postaci liposomów polegają na podwyższeniu biodostępności, obniżeniu toksyczności układowej i/lub narządowej, ukierunkowaniu działania do konkretnych obszarów, np. tkanki nowotworowej, wydłużeniu okresu półtrwania, czyli w sumie na polepszeniu selektywności działania i indeksu terapeutycznego.

Aktualny stan wiedzy na temat liposomów, szczególnie ich zastosowań farmaceutycznych, znany jest z opracowań literaturowych, m.in. D. D. Lasic, Liposomes: from physics to applications, Elsevier, Amsterdam 1995; D. D. Lasic, F. Martin Stealth liposomes CRC Press Boca Raton 1995, D. D. Lasic, D. Papahadjopoulos, „Medical applications of liposomes, Elsevier, Amsterdam 1998, Lian T., Ho R. J. Y. „Trends and developments in liposome drug delivery systems, J. Pharm. Sci. 90(6), 667-680, 2001.

Liposomy stanowią zamknięte struktury, jedno- lub wielowarstwowe, w których podwójna warstwa amfifilowego lipidu stanowi otoczkę mikrokropelki wody (liposomy jednowarstwowe) lub też błony lipidowe układają się koncentrycznie na przemian z warstwami wody (liposomy wielowarstwowe). Amfifilowe lipidy tworzące dwuwarstwę posiadają polarną grupę hydrofilową i jeden lub więcej hydrofobowych prostych łańcuchów wielowęglowych (>C8). Grupy polarne mogą stanowić pochodne fosforanów, siarczanów i związków azotu, ale najczęściej stosowane są fosfolipidy, zwłaszcza pochodzenia naturalnego, jak na przykład fosfatydylocholiny będące wynikiem rafinacji tłuszczów roślinnych, fosfolipidy syntetyczne, dostępne handlowo preparaty fosfolipidowe, w tym fosfolipidy modyfikowane chemicznie przy zastosowaniu pochodnych glikolu etylenowego i pochodne cholesterolu. Substancja lecznicza, zależnie od rozpuszczalności, umiejscowiona jest w warstwie wodnej lub w warstwie lipidowej liposomu.

Znanych jest szereg sposobów otrzymywania liposomów. Klasyczna metoda wytwarzania liposomów wielowarstwowych polega na odparowaniu roztworu lipid - rozpuszczalnik organiczny i rehydratacji filmu lipidowego wodnym roztworem substancji leczniczej (J. Mol. Biol. 13 (1965), 238-252). Inne techniki obejmują emulgowanie lipidu w dwufazowej mieszaninie fazy wodnej i organicznej zawierającej lipid, przy jednoczesnym odparowywaniu rozpuszczalnika organicznego (np. opisy patentowe US 4,522,803, 5,030,453 i 5,169,637), tworzenie emulsji woda w oleju, z której odparowywana jest faza organiczna do uzyskania żelu, następnie mieszanego do otrzymania liposomów oligowarstwowych (US 4,235,871) oraz wielokrotnie powtarzanych cykli zamrażania i rozmrażania (US 5,008,050). Liposomy jednowarstwowe otrzymuje się z liposomów wielowarstwowych działaniem ultradźwięków, metodą ekstruzji (np. US 4,975,282), homogenizacji, jak również wstrzykiwania eterowych lub etanolowych roztworów lipidów do fazy wodnej (Deamer R., Uster, P. „Liposome preparation; Methods and Mechanisms, w: „Liposomes, wyd. M.Ostro, Marcel Dekker, New York, 1987).

W przypadku wielu grup terapeutyków zarówno wydajność zamykania substancji czynnej w pęcherzykach jak i trwałość liposomów (in vitro i in vivo) stanowią poważny problem techniczny. W szczególności klasyczne preparaty liposomowe trudno rozpuszczalnych w wodzie taksoidów na bazie lecytyny sojowej lub syntetycznego analogu fosfolipidowego (Bartoli i in. J. Microencapsulation 7, 1990, 191-197, Riondel i in. In Vivo 6, 1992, 23-28), wykazują tendencję do agregowania, a także niestabilność, powodującą „wyciekanie substancji aktywnej z liposomu i jej krystalizację.

W wielu przypadkach sporządzenie liposomowych preparatów substancji przeciwnowotworowych o efektywnym stosunku lipid/lek wymaga stosowania specjalnych zabiegów, takich jak na przykład opisany w publikacji WO 9202208 i zgłoszeniu patentowym EP 546951 A1 dodatek ujemnie naładowanych fosfolipidów lub ujawnione w japońskim opisie patentowym JP 06254379 dodawanie alkoholu wielowodorotlenowego i czwartorzędowych soli amoniowych.

Udoskonalone postaci liposomowe, zapewniające większą trwałość poprzez steryczną stabilizację powierzchni sfery lipidowej, stanowią tzw. liposomy Stealth (D. D. Lasic, F. Martin „Stealth liposomes, CRC Press Boca Raton, 1995). Jedną z metod zmierzających do opracowania bardziej

PL 197 938 B1 trwałych form liposomowych stało się użycie do opłaszczania liposomów hydrofilowego glikolu polietylenowego, opisane m.in. w publikacji zgłoszenia międzynarodowego WO 9422429. Do lecznictwa została wprowadzona liposomowa postać doksorubicyny powlekanej glikolem polietylenowym pod nazwą handlową Doxil®. Preparat Doxil® zawiera doksorubicynę zamkniętą w liposomowych nośnikach Stealth, składających się z trzech składników lipidowych - uwodornionej lecytyny z soi, cholesterolu i karbaminianowego konjugatu distearynylo-fosfatydyloetanoloaminy z metoksylową pochodną glikolu polietylenowego 2000 w odpowiednim stosunku molowym.

Długi czas półtrwania liposomów Stealth, związany także z niskim wyciekiem leku, uzyskuje się stosując unikalne metody ładowania, które zapewniają wysoką wydajność ładowania i utrzymywanie leku we wnętrzu przez dłuższy czas. Metody te obejmują ładowanie gradientem elektrolitu (zgłoszenie EP 361894 A1) lub gradientem pH (publikacja WO 8806442).

W publikacji WO 8806442 składniki warstwy lipidowej stanowią klasyczne związki lipidowe, takie jak fosfatydylocholiny naturalne i syntetyczne, z ewentualnym dodatkiem cholesterolu, a w procesie enkapsulacji wykorzystuje się gradient pH. Zgodnie z opisem, ograniczona szybkość wyciekania zamkniętego składnika biologicznie aktywnego jest wynikiem różnic pH po dwu stronach błony lipidowej.

Metoda ładowania gradientem pH ograniczona jest jednak tylko do leków rozpuszczających się w fazie wodnej, będących słabymi kwasami lub zasadami.

Preparaty liposomowe zawierające topotekan i lipidy w proporcji 0,05:0,2, ładowane metodą gradientu pH lub jonoforetyczną, opisane są w publikacji WO 0202078. W skład warstwy lipidowej wchodzą sfingomielina i cholesterol.

W opisie zgłoszenia międzynarodowego WO 9915153 ujawnione są m.in. liposomy taksolu, charakteryzujące się stężeniem substancji aktywnej w liposomie nie wyższym niż 5 mg/ml i zawierające jako lipid syntetyczną lecytynę dilauroilofosfatydylocholinę. Autorzy deklarują, że stosunek lek : lipid mieści się w zakresie od 1:1 do 1:2000, korzystnie 1 : 30, nie przedstawiają jednak informacji na temat trwałości tych preparatów liposomowych, przeznaczonych do podawania substancji przeciwnowotworowych drogą wziewną.

Stabilne preparaty liposomowe uzyskiwano dotychczas głównie dzięki stosowaniu specjalnych zabiegów bądź modyfikacji cząsteczek substancji aktywnej, np. przez dołączanie łańcuchów węglowodorowych, polimerycznych lub peptydowych.

W polskich patentach nr 190077 i 190078 wysoki poziom enkapsulacji doksorubicyny lub mitoksantronu przy korzystnym stosunku lek : lipid w preparacie liposomowym uzyskano w wyniku modyfikacji składu warstwy lipidowej, która zawiera oprócz klasycznych składników, lecytyny jajecznej i uwodornionej lecytyny jajecznej, wodorosiarczanową pochodną acylową rezorcyny.

Stabilne preparaty liposomowe paklitakselu uzyskano przez dodatek do kompozycji lipidowej kardiolipiny (opisy patentowe Stanów Zjednoczonych nr 5,424,073, 5,648,090, 5,939,567 i 6,146,659). Z opisu patentowego US 6,146,659 wynika, że w tym przypadku wydajność zamykania paklitakselu w pęcherzykach liposomowych przekracza 90%, przy stosunku wagowym substancji aktywnej do nośnika lipidowego około 7%.

Generalnie, możliwość inkorporowania paklitakselu do liposomów, wskutek jego wysokiej hydrofobowości, ograniczona jest do 1-10% (w/w), najczęściej 2-8% (w/w) w stosunku do nośnika lipidowego. Współczynnik ten tylko nieznacznie udaje się poprawić (do 12-14% w/w) w wyniku modyfikacji cząsteczki paklitakselu, np. przez dołączenie łańcuchów węglowodorowych (opisy patentowe Stanów Zjednoczonych nr 5,919,815, 5,939,567, 6,118,011).

W dalszym ciągu istnieje zatem potrzeba opracowania liposomowych preparatów farmaceutycznych, zwłaszcza liposomowych preparatów zawierających hydrofobowe substancje przeciwnowotworowe, o korzystnym stosunku lipid/ substancja aktywna, czyli umożliwiających przenoszenie takiej samej ilości substancji aktywnej przez mniejszą ilość lipidowego nośnika.

Liposomowe preparaty substancji przeć iwnowotworowych charakteryzujące się wysoką wydajnością zamykania (stopniem enkapsulacji) substancji aktywnej i odpowiednią trwałością uzyskano ostatnio w wyniku modyfikacji składu klasycznego nośnika lipidowego, polegającej na wprowadzeniu do kompozycji fosfolipidu modyfikowanych pochodnych naturalnych fitolipidów zawierających w cząsteczce nasycone łańcuchy węglowodorowe i grupy karboksylowe (zgłoszenie patentowe nr 364657).

Obecnie stwierdzono, że równie wysoką wydajność zamykania substancji aktywnych zapewnia zastosowanie w kompozycji nośnika lipidowego polihydroksylowych pochodnych naturalnych alkilofenoli.

PL 197 938 B1

Istotę wynalazku stanowi liposomowy preparat zawierający substancję aktywną zamkniętą w pęcherzykach liposomowych stanowiących kompozycję składników lipidowych w proporcji 1 część wagowa substancji aktywnej na 10 do 30 części wagowych składników lipidowych, korzystnie 1 część wagowa substancji aktywnej na 20 części wagowych składników lipidowych, charakteryzujący się tym, że kompozycja składników lipidowych obejmuje co najmniej jedną pochodną fosfolipidu i co najmniej jedną pochodną alkilofenolu przedstawioną wzorem ogólnym 1, w którym:

m stanowi liczbę całkowitą od 0 do 4 ;

R1 oznacza C=O lub O;

X stanowi grupę NR2R3;

Y stanowi -H, -O-, -N-, -OR4, -NR4 lub grupę monosacharydową; przy czym (i) gdy R1 stanowi C=O, to X stanowi grupę NR2R3, w której R2 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C3, R3 oznacza grupę alkilową C_rC₆ podstawioną co najmniej jedną grupą hydroksylową, a Y stanowi -H, -N- lub -NR4, gdzie R4 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C2; lub też

Y stanowi -N-, a R1 i R2 razem z Y tworzą nasycony pierścień heterocykliczny; zaś (ii) gdy R1 stanowi O, to X stanowi grupę monosacharydową, a Y stanowi atom wodoru lub grupę monosacharydową połączoną z X poprzez atom tlenu.

Przykłady odpowiednich grup sacharydowych stanowią cukry proste: pentozy, heksozy i heptozy, korzystnie 2-deoksyheksozy w formie piranozowej o konfiguracji D- lub L-, np. D-glukoza, D-galaktoza, D-mannoza, L-ramnoza lub L-fukoza bądź aminocukry w formie piranozowej, zwłaszcza L-akozamina lub L-daunozamina.

Ze względu na obecność w grupie R3 jednego lub kilku centrów asymetrii, pochodne zgodne z wynalazkiem mogą występować w postaci enancjomerów, diastereoizomerów lub mieszanin racemicznych.

Pochodne alkilofenoli o wzorze 1 otrzymać można w wyniku modyfikacji grupy hydroksylowej naturalnych alkilofenoli, na przykład przez O-alkilowanie za pomocą estrów odpowiednich halogenków alkilowych wobec wodorku sodu, a następnie reakcję otrzymanych fenoksykwasów z odpowiednimi pochodnymi hydroksyamin lub amin cyklicznych do amidów. Pochodne o wzorze 1, w wyniku derywatyzacji naturalnych struktur, mogą różnić się charakterem chemicznym, jak również właściwościami fizykochemicznymi, na przykład rozpuszczalnością i lipofilowością.

Korzystnie fosfolipid i pochodna fitoplipidu o wzorze 1 występują w kompozycji składników lipidowych w stosunku molowym około 9:1.

Substancję aktywną wchodzącą w skład preparatu liposomowego według wynalazku może stanowić dowolna substancja terapeutyczna wykazująca skuteczność i bezpieczeństwo przy podaniu ssakom, zwłaszcza ludziom. W szczególności należy rozważyć możliwość użycia trudno rozpuszczalnych substancji o aktywności przeciwnowotworowej, wybranych spośród antybiotyków antracyklinowych takich jak mitoksantron, daunomycyna, doksorubicyna, epirubicyna czy idarubicyna, związków alkilujących, pochodnych kamptotecyny takich jak irinotekan i kamptotekan, lignanów takich jak etopozyd oraz taksoidów takich jak paklitaksel i docetaksel, przy czym wymienione przykłady nie stanowią w żadnym stopniu ograniczenia wynalazku.

Preparat liposomowy według wynalazku oprócz substancji aktywnej i składników lipidowych może zawierać dodatkowe stabilizatory struktury pęcherzyka i ewentualnie inne dopuszczalne farmaceutycznie środki pomocnicze, wpływające na zwiększenie jego trwałości.

Kompozycja składników lipidowych według wynalazku zapewnia wysoki stopień zamykania substancji aktywnej w pęcherzykach lipidowych. Szczególnie korzystne rezultaty uzyskuje się w przypadku paklitakselu, gdzie stopień enkapsulacji wynosi ponad 95%.

Wynalazek obejmuje ponadto sposób wytwarzania preparatu liposomowego substancji przeciwnowotworowej o wysokim stopniu zamykania substancji aktywnej.

Zgodnie z tym sposobem:

a) rozzwór substancjj aktywnej w rozpuszczalniku, korzystnie alkanolu, łączy się z roztworem składników lipidowych w rozpuszczalniku organicznym, przy czym składniki lipidowe stanowią mieszaninę co najmniej jednej pochodnej fosfolipidu i co najmniej jednej pochodnej alkilofenolu przedstawionej wzorem ogólnym 1, w którym:

m stanowi liczbę całkowitą od 0 do 4;

PL 197 938 B1

R-ι oznacza C=O lub O;

X stanowi grupę NR2R3,Y stanowi -H, -O-, -N-, -OR4 -NR4 lub grupę monosacharydową; przy czym (i) gdy R₁ stanowi C=O, to X stanowi grupę NR2R3, w której R2 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C3, R3 oznacza grupę alkilową C_rC₆ podstawioną co najmniej jedną grupą hydroksylową, a Y stanowi -H, -N- lub -NR4, gdzie R4 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C2; lub też

Y stanowi -N-, a R1 i R2 razem z Y tworzą nasycony pierścień heterocykliczny; zaś (ii) gdy R1 stanowi O, to X stanowi grupę monosacharydową, a Y stanowi atom wodoru lub grupę monosacharydową połączoną z X poprzez atom tlenu,

b) odpędza się rozpuszczalniki,

c) fiim Ilpidowy otrzymany w etapie b) rozprowadza się w rozpuszczalniku oi^c^i^rnc^c^rn^rm korzystnie alkanolu, i poddaje liofilizacji,

d) li^fiii:^c^t z eeaau c) hydratyyuje się wodą, corzzmując pierwconypreepratwielowarstwowyyhliposomów,

e) praeprat pieer/otny ppOddje się PoOdtaowom praocsom Cizzycun^,m, ptrazmując pzwiesiny hklibrowanych liposomów dwuwarstwowych o wielkości 50-200 nm, korzystnie 100 nm, a następnie

f) zawiesinę ilposomową z ewentualnym dodatkiem substanchi pomocniczych, takich jak substancje krioochronne, poddaje się liofilizacji.

Zawiesinę w etapie c) zamraża się przez zanurzenie kolby z zawiesiną, ewentualnie z dodatkiem substancji krioochronnych, w ciekłym azocie, a następnie rozmrażanie w temperaturze 40°C. Czynności te powtarza się 7 do 10 razy. Badania przy użyciu elektronowego mikroskopu transmisyjnego Jeol 100C, przy powiększeniach 5.000-100.000x wykazują, że wielokrotne zamrażanie i rozmrażanie zawiesiny liposomowej powoduje dwie istotne z punktu widzenia zastosowań farmaceutycznych zmiany: zmniejszenie warstwowości liposomów oraz ujednolicenie ich rozmiarów.

Podobne zadanie spełnia poddawanie zawiesiny liposomów krótkotrwałemu działaniu ultradźwięków, czyli sonikacja.

Właściwy liposomowy preparat substancji aktywnej otrzymuje się przez hydratację preparatu pierwotnego, polegającą na wytrząsaniu, mieszaniu mechanicznym, lub poddaniu preparatu działaniu ultradźwięków (sonikacji) w obecności wody, roztworu soli fizjologicznej, buforu i ewentualnie roztworu innych farmaceutycznie dopuszczalnych substancji.

Otrzymany w etapie d) hydratyzowany preparat liposomowy składa się z liposomów wielo- i jednowarstwowych o średniej wielkości 80-1500 nm. Dwuwarstwowe liposomy o korzystnej wielkości 100-200 nm można uzyskać poddając zawiesinę liposomową odpowiednim procesom fizycznym, takim jak wymrażanie, ekstruzja, homogenizacja wysokociśnieniowa lub sonikacja.

Odpowiednią metodę ujednolicania wielkości liposomów stanowi kilkukrotna ekstruzja zawiesiny przez membranę poliwęglanową o średnicy porów 50-200 nm, korzystnie o średnicy 100 nm. Przeprowadzona kilkukrotnie ekstruzja pozwala na przeprowadzenie w jednej operacji jednostkowej trzech procesów wytwarzania preparatu liposomowego: ładowania pęcherzyków substancją aktywną, kalibracji liposomów i sterylizacji preparatu.

Hydratacja liofilizatu substancji przeciwnowotworowej o ujawnionym składzie nawet w najprostszych warunkach, przez wytrząsanie składników lipidowych z wodnym roztworem substancji czynnej, zapewnia uzyskanie liposomowego preparatu o wysokim stopniu enkapsulacji, przekraczającym 95%.

Wynalazek stanowi ponadto kompozycja farmaceutyczna do podawania pozajelitowego charakteryzująca się tym, że zawiera liposomowy preparat substancji aktywnej zamkniętej w pęcherzykach liposomowych stanowiących kompozycję składników lipidowych w proporcji 1 część wagowa substancji aktywnej na 10 do 30 części wagowych składników lipidowych, korzystnie 1 część wagowa substancji aktywnej na 10 do 20 części wagowych składników lipidowych, przy czym kompozycja składników lipidowych obejmuje co najmniej jedną pochodną fosfolipidu i co najmniej jedną pochodną alkilofenolu przedstawioną wzorem ogólnym 1, w którym:

m stanowi liczbę całkowitą od 0 do 4;

R1 oznacza C=O lub O;

X stanowi grupę NR2R3;

Y stanowi -H, -O-, -N-, -OR4, -NR4 lub grupę monosacharydową; przy czym

PL 197 938 B1 (i) gdy R₁ stanowi C=O, to X stanowi grupę NR2R3, w której R₂ oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C3, R3 oznacza grupę alkilową C_rC₆ podstawioną co najmniej jedną grupą hydroksylową, a Y stanowi -H, -N- lub -NR4, gdzie R4 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C2; lub też

Y stanowi -N-, a R1 i R2 razem z Y tworzą nasycony pierścień heterocykliczny; zaś (ii) gdy R1 stanowi O, to X stanowi grupę monosacharydową, a Y stanowi atom wodoru lub grupę monosacharydową połączoną z X poprzez atom tlenu; oraz farmaceutycznie dopuszczalne nośniki i/lub substancje pomocnicze.

Farmaceutycznie dopuszczalny nośnik stanowi dowolna znana z praktyki farmaceutycznej substancja lub mieszanina substancji nośnikowych nie wywierających własnego działania farmakologicznego, rozcieńczalnik lub substancja pomocnicza, przeznaczone do podawania substancji biologicznie czynnych. Korzystne do stosowania w związku z wynalazkiem nośniki odpowiednie do podawania kompozycji drogą dożylną obejmują na przykład wyjałowione roztwory wodne, takie jak roztwór soli fizjologicznej, roztwory węglowodanów, np. glukozy, mannitolu, dekstrozy, laktozy i roztwory wodne buforów, na przykład buforu fosforanowego. Ponadto kompozycja może zawierać inne substancje pomocnicze, tradycyjnie stosowane w celu zapewnienia izoosmotyczności, przeciwutleniacze, substancje konserwujące i inne, nie wykazujące niezgodności z substancją aktywną i ze składnikami dwuwarstwy lipidowej.

W korzystnej postaci wykonania wynalazku, do kompozycji farmaceutycznej dodaje się glukozę, w ilości około 5:1 (w/w) w stosunku do składników lipidowych.

Glukoza pełni w kompozycji funkcję substancji wypełniającej i krioochronnej. Stosuje się ilość glukozy zapewniającą odpowiednią izoosmotyczność i izochydryczność kompozycji, tak że preparat przed użyciem można odtwarzać wyłącznie wodą do iniekcji, uzyskując roztwór o odpowiednim stężeniu glukozy (5%), bez konieczności stosowania dodatkowych rozcieńczalników substancji pomocniczych.

Kompozycja farmaceutyczna może mieć postać zawiesiny liposomowego preparatu substancji przeciwnowotworowej gotowej do podania, postać liofilizatu do odtwarzania ex temperę bądź też koncentratu do sporządzania wlewów dożylnych. Liofilizat występuje w jednostkowej postaci dawkowania, korzystnie w ampułce, zawierającej terapeutycznie skuteczną ilość substancji aktywnej. Kompozycję w jednostkowych postaciach dawkowania otrzymuje się przez rozdysponowanie jałowej zawiesiny w sterylnych warunkach do ampułek, liofilizację i szczelne zamknięcie. Liofilizat odtwarza się wodą do iniekcji lub innym farmaceutycznie dopuszczalnym rozcieńczalnikiem bezpośrednio przed użyciem.

Skład warstwy lipidowej według wynalazku umożliwia uzyskanie liposomowego preparatu przeciwnowotworowych substancji aktywnych o korzystnym stosunku lipid/substancja aktywna, charakteryzującego się wysoką wydajnością zamykania substancji aktywnej i odpowiednią trwałością. Preparat liposomowy znajduje zastosowanie do wytwarzania liofilizowanych kompozycji do podawania pozajelitowego, zawierających terapeutycznie skuteczną ilość substancji aktywnej. Liofilizowane kompozycje według wynalazku charakteryzują się wysoką trwałością przy przechowywaniu w temperaturach od 4°C do 30°.

Sposób według wynalazku ilustrują, nie ograniczając jego zakresu, następujące przykłady.

P r z y k ł a d 1

Do zakręcanej probówki szklanej o pojemności 30 ml dodano 114 mg lecytyny jajecznej (PC) w chlorofomie (10 mg/ml), 6 mg N-(2-hydroksyetylo)-2-(3-pentadecylofenoksy) acetamidu w chloroformie (10 mg/ml) oraz 4 mg paklitakselu w postaci roztworu metanolowego (5 mg/ml), po czym rozpuszczalniki organiczne odpędzono strumieniem czystego azotu, ogrzewając jednocześnie probówkę do temperatury 35°C. Mazistą pozostałość rozpuszczono następnie w 5 ml alkoholu tert-butylowego, zamrażano i liofilizowano przez noc.

Suchą pozostałość uwodniono, energicznie wytrząsając z 2 ml sterylnej soli fizjologicznej. Otrzymane wielowarstwowe liposomy zawierające paklitaksel poddano 10 cyklom ekstruzji przy użyciu ciśnieniowego ekstrudera zaopatrzonego w filtry poliwęglanowe 100 nm. Po ekstruzji pobrano 50 μΙ próbkę liposomów i oznaczono w niej metodą analizy HPLC zawartość paklitakselu i składników lipidowych. Wydajność zamykania substancji aktywnej w liposomach > 95%.

P r z y k ł a d 2

Do zakręcanej probówki odważono: 113,3 mg dimirystylofosfatydylocholiny (DMPC), 6,72 mg N-(3S,4S,5S,2R)-2,3,4,5,6-pentahydroksyetylo)-N-metylo-2-(3-pentadecylofenoksy)acetamidu oraz 4 mg paklitakselu. Do odważonych substancji dodano następnie 5 ml alkoholu tert-butylowego. Całość wyPL 197 938 B1 trząsano na mikrowytrząsarce, aż do rozpuszczenia wszystkich składników. Następnie klarowny roztwór zamrożono i poddawano liofilizacji przez okres 24 godzin. Otrzymany suchy liofilizat uwodniono 2 ml sterylnej soli fizjologicznej wytrząsając energicznie probówką (10 min) przy pomocy miniwytrząsarki. Mleczną zawiesinę wielowarstwowych liposomów poddano 10 cyklom ekstruzji i oznaczono wydajność zamykania paklitakselu jak w przykładzie 1. Wydajność zamykania > 94%. Liposomowy preparat paklitakselu poddano badaniu trwałości dodając do 1 mililitra zawiesiny kalibrowanych liposomów otrzymanych w przykładzie 1,300 mg glukozy. Po rozpuszczeniu glukozy próbkę zamrożono i liofilizowano przez 12 godzin. Do pozostałego suchego liofilizatu dodano następnie 1 ml wody destylowanej i preparat odtworzono. Oznaczona średnia wielkość liposomów była identyczna jak w preparacie wyjściowym i wynosiła 110 nm (+/-4 nm). W okresie 5 dni po rekonstytucj i preparatu przechowywanego w temperaturze 25°C nie zaobserwowano tworzenia się kryształów paklitakselu. Ocenę stabilności zawiesiny liposomowej przeprowadzono na podstawie obserwacji tworzenia się kryształów paklitakselu w zawiesinie liposomowej w wyniku uwalniania wolnego związku do roztworu.

Zawiesinę liposomów przygotowanych w przykładzie 1 i 2 przechowywano w temp. 4°C. Próbki preparatu oglądano codziennie pod mikroskopem świetlnym, poszukując zaczątków krystalizacji paklitakselu. Okres dwu dni przed pojawieniem się pierwszych niewielkich igłowatych kryształów substancji uznawano za maksymalny okres przechowywania zawiesiny liposomowej. Okres ten wynosi co najmniej 10 dni. Analiza wielkości liposomów nie wykazuje procesów degradacji zawiesiny liposomów w przeciągu 1 miesiąca.

Claims (11)

1. Zastrzeżenia patentowe

   1. Liposomowy preparat zawierający przeciwnowotoworową substancję aktywną zamkniętą w pęcherzykach liposomowych stanowiących kompozycję składników lipidowych w proporcji 1 część wagowa substancji aktywnej na 10 do 30 części wagowych składników lipidowych, korzystnie 1 część wagowa substancji aktywnej na 10 do 20 części wagowych składników lipidowych, znamienny tym, że kompozycja składników lipidowych obejmuje co najmniej jedną pochodną fosfolipidu i co najmniej jedną pochodną alkilofenolu przedstawioną wzorem ogólnym l, w którym:

   m stanowi liczbę całkowitą od 0 do 4;

   R1 oznacza C=O lub O;

   X stanowi grupę NR2R3,Y stanowi -H, -O-, -N-, -OR4, -NR4 lub grupę monosacharydową; przy czym (i) gdy R1 stanowi C=O, to X stanowi grupę NR2R3, w której R2 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C3, R3 oznacza grupę alkilową C_rC₆ podstawioną co najmniej jedną grupą hydroksylową, a Y stanowi -H, -N- lub -NR4, gdzie R4 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C2; lub też

   Y stanowi -N-, a R1 i R2 razem z Y tworzą nasycony pierścień heterocykliczny; zaś (ii) gdy R1 stanowi O, to X stanowi grupę monosacharydową, a Y stanowi atom wodoru lub grupę monosacharydową połączoną z X poprzez atom tlenu.
2. 2. Liposomowy preparat według zastrz. 1, tym, że składników Ilpidowych obejmuje pochodną fosfolipidu i pochodną alkilofenolu o wzorze 1 w stosunku molowym około 9:1.
3. 3. Liposomowypreparaa według zastrz. 1, znamienny tym, że j akosubstancję aktywnązawiera pochodną taksoidu.
4. 4. Liposomowy preparat według zastrz. 3, znamienny tym, że pochodną taksoidu stanowi paklitaksel.
5. 5. Liposomowy preparat według zastrz. 3, znamienny tym, że pochodną taksoidu stanowi docetaksel.
6. 6. Sposób wytwarzania liposomowego preparatu przeciwnowotworowej substancji aktywnej, znamienny tym, że a) roztwór substancji aktywnej w rozpuszczalniku, korzystnie alkanolu, łączy się z roztworem składników lipidowych w rozpuszczalniku organicznym, przy czym składniki lipidowe stanowią mieszaninę co najmniej jednej pochodnej fosfolipidu i co najmniej jednej pochodnej alkilofenolu przedstawionej wzorem ogólnym 1, w którym:

   m stanowi liczbę całkowitą od 0 do 4;

   R1 oznacza C=O lub O;

   X stanowi grupę NR2R3;

   Y stanowi -H, -O-, -N-, -OR4, -NR4 lub grupę monosacharydową; przy czym

   PL 197 938 B1 (i) gdy Ri stanowi C=O, to X stanowi grupę NR2R3, w której R2 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C3, R3 oznacza grupę alkilową C1-C6 podstawioną co najmniej jedną grupą hydroksylową, a Y stanowi -H, -N- lub -NR4, gdzie R4 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C2; lub też

   Y stanowi -N-, a R1 i R2 razem z Y tworzą nasycony pierścień heterocykliczny; zaś (ii) gdy R1 stanowi O, to X stanowi grupę monosacharydową, a Y stanowi atom wodoru lub grupę monosacharydową połączoną z X poprzez atom tlenu,

   b) odpędza się rozpuszczalniki,

   c) film I ipidowy otrzzmany w etaaie b) roozrowaadz się w roozuszzczlnikk orggniccnym, korzystnie alkanolu, i poddaje liofilizacji,

   d) liofilizztz etaauc) hyyootyyujesięwyOo,otrzzmając pieer/ytny preepratwielowyrstwywyyh liposomów,

   e) preePtatpienzytny ppoddń;s ięddOdtkkwym proocszm fizzycnym,otrzzmając zzwiesinn kk librowanych liposomów dwuwarstwowych o wielkości 50-200 nm, korzystnie 100 nm, a następnie

   f) zzwiesiny I Ippszmawy z ewystuslnym do0dtaiem szSbtanyji ppmaonicczyh,tanich j aa ssustancje krioochronne, poddaje się liofilizacji.
7. 7. Sposób według zastrz. 6, znamienny tym, że w etapie

   e) preparat liposomowy poddaje się ekstruzji przez membrany o średnicy porów 50-200 nm, korzystnie o średnicy 100 nm.
8. 8. Kompozncja farmaceutaccna do podawynia pozatelltowego obeśmująca farmace tSaccnie dopuszczalne nośniki i/lub substancje pomocnicze i terapeutycznie skuteczną ilość przeciwnowotworowej substancji aktywnej, znamienna tym, że zawiera liposomowy preparat substancji aktywnej zamkniętej w pęcherzykach liposomowych stanowiących kompozycję składników lipidowych w proporcji 1 część wagowa substancji aktywnej na 10 do 30 części wagowych składników lipidowych, korzystnie 1 część wagowa substancji aktywnej na 10 do 20 części wagowych składników lipidowych, przy czym kompozycja składników lipidowych obejmuje co najmniej jedną pochodną fosfolipidu i co najmniej jedną pochodną alkilofenolu przedstawioną wzorem ogólnym 1, w którym:

   m stanowi liczbę całkowitą od 0 do 4;

   R1 oznacza C=O lub O;

   X stanowi grupę NR2R3;

   Y stanowi -H, -O-, -N-, -OR4, -NR4 lub grupę monosacharydową; przy czym (i) gdy R1 stanowi C=O, to X stanowi grupę NR2R3, w której R2 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C3, R3 oznacza grupę alkilową C1-C6 podstawioną co najmniej jedną grupą hydroksylową, a Y stanowi -H, -N- lub -NR4, gdzie R4 oznacza atom wodoru lub grupę alkilową C1-C2; lub też

   Y stanowi -N-, a R1 i R2 razem z Y tworzą nasycony pierścień heterocykliczny; zaś (ii) gdy R1 stanowi O, to X stanowi grupę monosacharydową, a Y stanowi atom wodoru lub grupę monosacharydową połączoną z X poprzez atom tlenu.
9. 9. Kompozycja farmaceutyczna według zastrz. 8, znamienna tym, że substancję pomocniczą stanowi glukoza.
10. 10. Komapozyjatam^aacsjyycnywyełus zzwsz^ albb9,zznmieenn tym, żż glukoz i s Słaaoiki lipidowe występują w stosunku wagowym 5:1.
11. 11. Komapozyjafatmaacsjyycnywyełuszzntrz.8, zzaa^h^enatyy^, żż wystęęujaw jeeoysZrot wej postaci dawkowania.