Sposób wytwarzania szkla plaskiego oraz urzadzenie do stosowania tego sposobu Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarza¬ nia szkla plaskiego oraz urzadzenie do stosowania tego sposobu. Znane sa sposoby wytwarzania szkla, w których o jakosci ciagnionego szkla decyduja przede wszystkim warunki cieplne i przeplywowe w piecu w czasie realizacji procesu wyciagania. Na powierzchni szkla w warunkach procesu ustala sie zawsze w strefie wyciagania trwaly menisk. Je¬ dnak utworzenie i utrzymanie takiego menisku nie gwarantuje uzyskania dobrej jakosci ciagnionego szkla.Szklo jest wciagane do menisku z obszarów po¬ wierzchniowych roztopionego szkla, polozonych wo¬ kól menisku i róznica wartosci temperatury szkla, nieuchronnie wystepujaca miedzy obszarami po¬ wierzchniowymi, lezacymi na róznych odleglosciach od granicznych scinek pieca i skomplikowany sche¬ mat przeplywu utrudniaja powstawanie tasmy is¬ totnie plaskiej i posiadajacej równomierna grubosc na calej swej szerokosci. Niekorzystne warunki cieplne i przeplywowe w piecu sa ponadto przyczy¬ na wystepowania defektów optycznych, powodowa¬ nych mieszaniem sie smug szkla o róznych lepkos- ciach. Tendencje te wystepuja wyrazniej przy wiek¬ szych predkosciach wyciagania.Trudnosci te wystepuja we wszystkich sposo¬ bach wyciagania szkla, w których szklo ciagnione jest z powierzchni roztopionego szkla w piecu, w odróznieniu od procesów, polegajacych na wytla¬ czaniu tasmy szkla spod powierzchni roztopionego 2 szkla w piecu, jak to ma miejsce w znanym sposo¬ bie Fourcaulfa. W takich sposobach wytlaczania kierunek przeplywu szkla jest calkowicie rózny i trudnosci te nie wystepuja. 5 Sposoby których dotyczy niniejszy wynalazek od¬ nosza sie do dwóch grup, zaleznie od glebokosci pieca w strefie wyciagania. Pierwsza grupe stano¬ wi rozwiazanie zawierajace piec plytki, w którym szklo ciagnione z calej glebokosci roztopionego !0 szkla w strefie wyciagania, tak jak w znanym spo¬ sobie Colburna, w którym ciagniona ku górze tas¬ me szklana ugina sie na walkach zaginajacych i przenosi przez pozioma odprezarke tunelowa. Do drugiej grupy nalezy sposób, w którym stosuje sie 15 piec gleboki i w którym szklo plynace ku strefie wyciagania plynie ponad powrotnym strumieniem szkla docierajacego z krancowego obszaru szczyto¬ wego pieca, jak w znanym sposobie Pittsburgha, w którym tasme szklana ciagnie sie ku górze przez 20 pionowa komore wyciagowa.W dowolnym sposobie tasme szklana mozna wy¬ ciagac w kierunku odchylonym w stosunku do pio¬ nu, a tasme ciagniona z pieca glebokiego zagina sie na walcach odginajacych, zamiast przeciagania jej 25 przez pionowa komore wyciagowa.Znany jest sposób podgrzewania od zewnatrz dennych i bocznych czesci scian pieca do bardzo wysokich temperatur dla zmniejszenia tempa obni¬ zania predkosci przeplywu szkla wzdluz scian. 30 Wada tego sposobu jest to, ze nie daje on jednak 83 32483 324 3 4 pewnosci wytworzenia warunków, sprzyjajacych procesowi wytwarzania szkla plaskiego o wysokiej jakosci. W takich warunkach istotnemu zwiekszeniu ulega niebezpieczenstwo zanieczyszczenia szkla ciagnionego ziarnami materialów ogniotrwalych, oraz wystepowania pecherzy gazowych. Ze wzros¬ tem temperatury materialu zwiekszeniu ulega po¬ datnosc materialu ogniotrwalego na procesy korozji i erozji.Znane sa szkla plaskie, które charakteryzuja sie obecnoscia linii szczotkowych na co najmniej je¬ dnej stronie arkusza. Linie szczotkowe stanowia wade szkla i moga byc one wykrywane i rejestro¬ wane metodami interferomatrycznymi przy uzyciu znanych prazków Fizeau, badz tez .przy badaniu odbitego obrazu powierzchni szkla wytworzonego przez wiazke swiatla odbita od tej powierzchni i rzucona na rozpraszajacy swiatlo ekran.Szklo plaskie sklada sie z zachodzacych na siebie smug szklanych o róznych wspólczynnikach zala¬ mania swiatla. Jakosc optyczna szkla plaskiego za¬ lezy w wielkim stopniu od wzglednego rozmiesz¬ czenia tych warstewek o róznych wspólczynnikach zalamania swiatla w arkuszu. Jezeli stopien wza¬ jemnego przenikania tych warstewek jest znaczny, to szklo wykazuje tendencje do znieksztalcenia przedmiotów, ogladanych przez nie o róznych wa¬ runkach, nawet w przypadku, gdy glówne powierz¬ chnie arkusza sa optycznie plaskie i równolegle.Forma warstewki zalezy od przestrzennego rozkla¬ du pradów szkla o róznej lepkosci doprowadzane¬ go do wstegi w czasie procesu wyciagania. Obraz warstewek, wystepujacych w kazdej próbce cia¬ gnionego szkla moze byc ogladany na powiekszo¬ nych zdjeciach fotograficznych przekroju próbki, prostopadlego do kierunku wyciagania.Sposób badania i fotograficznego zapisu obrazów rozkladu warstewek szkla o róznych wartosciach wspólczynników zalamania swiatla w plaskim szkle ciagnionym jest w technologii szkla znany i byl juz powszechnie stosowany do badania próbek szkla plaskiego dotychczas dostepnego i ciagnione¬ go znanymi sposobami. Szklo plaskie wytwarzane znanymi sposobami wykazuje w takich badaniach uklad linii konturowych, krzyzujacych sie w je¬ dnym lub wielu miejscach i/lub nie tworzacych zadnego obrazu elips.Celem wynalazku jest opracowanie sposobu wy¬ twarzania szkla plaskiego, który nie ma niedogod¬ nosci i wad sposobów znanych ze stanu techniki.Dalszym celem wynalazku jest opracowanie kon¬ strukcji urzadzenia do wytwarzania szkla plaskie¬ go.Cel wynalazku zostal osiagniety przez to, ze od¬ dziela sie strumienie szkla zasilajace menisk od strumienia heterogenicznego lub czesciowo rekrys- talizowanego szkla w piecu przez miejscowe ogrze¬ wanie szkla i utworzenie strefy o podwyzszonej temperaturze powodujacej przeplyw do góry sto¬ pionego szkla tak, ze heterogenicznie i/lub czescio¬ wo rekrystalizowane szklo za strefa o podwyzszo¬ nej temperaturze nie wplywa do strumieni powierz¬ chniowych zasilajacych menisk.Cel wynalazku zostal osiagniety równiez przez to, ze urzadzenie ma elementy do miejscowego podgrzewania szkla w piecu dla utworzenia stra^ fy o podwyzszonej temperaturze i oddzielenie stru¬ mieni powierzchniowych szkla zasilajacych menisk od strumienia heterogenicznego i rekrystalizowa- 5 nego szkla.Sposób wedlug wynalazku pozwala na zwieksze¬ niu predkosci wyciagania i unikniecie typowego w takich warunkach zwiekszenia niebezpieczenstwa wystepowania procesów korozji i erozji materialu ogniotrwalego, co w znanych dotychczas rozwiaza¬ niach bylo nieuniknionym.W jednym z przykladów wykonania sposobu we¬ dlug wynalazku roztopione szklo tworzace na po¬ wierzchni strumien plynacy w przód, wprowadza sie iwprost do nasady tasmy, po jej stronie wierz- chniowej, zas roztopione szklo znajdujace sie poni¬ zej tego strumienia kieruje sie ku górze w miejscu, polozonym za strefa wyciagania, tworzac odwrotnie skierowany strumien powierzchniowy docierajacy do tasmy po jej drugiej stronie przy czym strefe3 o podwyzszonej temperaturze wytwarza sie w polo¬ zeniu, pokrywajacym sie z ta pozycja, w której roz¬ topione szklo plynie ku górze poza strefa wyciaga¬ nia. Znajdujaca sie w tym miejscu strefa wywiera szczególnie korzystny wplyw.W glównej czesci szerokosci tasmy oprócz jej kra¬ wedzi tylna strone tasmy calkowicie lub w prze¬ wazajacej mierze wyciaga sie z tego strumienia po¬ wierzchniowego o przeciwnym kierunku przeplywu.Jezeli szklo w tym odwrotnie skierowanym stru¬ mieniu powierzchniowym ma znacznie mniejsza plynnosc od szkla w tyim strumieniu powierzchnio¬ wym, który kieruje sie w przód, to jezeli jakosc ciagnionego szkla ma byc zadowalajaca, nalezy wte¬ dy zachowac mala predkosc wyciagania. Jezeli predkosc wyciagania przekroczy pewna wartosc, za¬ lezna w znacznym stopniu od oporów przeplywu szkla zasilajacego tylna strone tasmy, to tasma ta ulegnie znieksztalceniu lub utworzy szklo plaskie o bardzo zlych wlasciwosciach optycznych.Zwiekszenie predkosci wyciagania, mozna osia¬ gnac zgodnie ze sposobem wedlug wynalazku przez wytworzenie strefy o podwyzszonej temperaturze rozciagajacej sie w poprzek pieca, w takim poloze¬ niu, ze pewna ilosc ogrzanego szkla plynacego ku górze wykorzystuje sie do uformowania przeciwnie skierowanego powierzchniowego strumienia szkla, doplywajacego do szczytowej strony menisku. W takich przykladach realizacji wynalazku ta strefa moze byc oddalona od tylnej sciany szczytowej pie¬ ca. Nie jest to jednak istotne, gdyz czesc tej scia¬ ny, znajdujaca sie pod powierzchnia szkla moze byc uksztaltowana w ten sposób, aby dosiegac we¬ wnatrz do tej powierzchni lub do pozycji znajdu¬ jacej sie ponizej strefy wyciagania. W tym wiec przypadku bariera cieplna moze byc zlokalizowana ponad zanurzona czescia tej tylnej sciany szczyto¬ wej.Prady szkla, zaleznie od -stosunku szerokosci ba¬ riery cieplnej do szerokosci pieca, moga przemiesz¬ czac sie od polozenia w poblizu srodkowej czesci szczytowej sciany tylnej pieca przez zakonczenie strefy io podwyzszonej temperaturze ku koncowym czesciom strefy wyciagania, z których ciagnione sa boki tasmy. Wtedy jednak wszelkie zanieczyszcze- 15 20 25 30 35 40 45 50 55 605 83 324 6 nia, wyciagane do wnetrza strefy wyciagania, sa wskutek tego skierowywane do tych czesci kran¬ cowych strefy wyciagania, nie zanieczyszczajac jej czesci srodkowej, z których ciagniona jest glówna, uzyteczna czesc tasmy.Strefa o podwyzszonej temperaturze, zlokalizo¬ wana z tylu strefy wyciagania lezy korzystnie na calej szerokosci lub przynajmniej czesci szerokosci pieca, równej co najmniej szerokosci tasmy. W ta¬ kim przypadku cala lub prawie cala masa roztopio¬ nego szkla, przylegajaca do tylnej sciany szczyto¬ wej pieca w poblizu linii przeplywu i która nor¬ malnie bylaby spychana do wnetrza strefy wycia¬ gania, jest skutecznie osloniona bariera cieplna.W korzystnym przykladzie wykonania strefy, o podwyzszonej temperaturze tworzy sie w miej¬ scu, usytuowanym na rzucie glównym poziomym pieca, przylegajacym do bocznej granicy powierz¬ chni roztopionego szkla w piecu oraz w miejscu, z którego powierzchniowy strumien roztopionego szkla przeplywa ku krawedzi lub brzegowi tasmy.Przy pomocy tak zlokalizowanej strefy poprawia sie przeplyw roztopionego szkla, zasilajacego odpo¬ wiednia krawedz lub brzeg tasmy, wskutek podgrze¬ wania takiego szkla i zmniejszenia oporów tarcia.Przeplyw szkla zasilajacego krawedz lub bok tas¬ my oslaniany jest od strumieni szkla o wiekszej lepkosci, oziebionego w zetknieciu z boczna sciana pieca w poblizu linii przeplywu. Dzieki temu szero¬ kosc odrzuconych przy cieciu bocznych czesci wste¬ gi ulega zmniejszeniu.W przypadku, gdy strefa o podwyzszonej tempe¬ raturze znajduje sie w poblizu granicy powierzchni szkla, jak przedstawiono wyzej, korzystnie utrzy¬ muje sie podobna strefe przylegajaca do drugiej strony granicy takiej powierzchni. Wyrównane dzie¬ ki temu warunki cieplne i przeplywowe determinu¬ ja proces formowania obu czesci krawedziowych lub bocznych tasmy.Korzystnie strefy o podwyzszonej temperaturze umieszcza sie przylegle do obu granic bocznych roztopionego szkla oraz do tylnej granicy strefy wyciagania. W tym przypadku szklo, doprowadzane do tylnej istirony tasmy utrzymywac mozna w sta¬ nie duzej plynnosci, zblizonym do stanu charakte¬ ryzujacego glówny powierzchniowy strumien zasi¬ lajacy bezposrednio czolowa strone tasmy, osiaga¬ jac w rezultacie wieksze predkosci wyciagania.W pewnych przykladach wykonania sposobu we¬ dlug wynalazku stosuje sie co najmniej jedna stre¬ fe o podwyzszonej temperaturze, która utrzymuje sie ponad progiem zanurzonym calkowicie w roz¬ topionym szkle. Dzieki lokalnemu podgrzewaniu próg spelnia wtedy korzystna role dla umiejsco¬ wienia pradów wstepujacych. Znajdujaca sie za progiem masa szkla ma tendencje do stalego ru¬ chu wokól osi poziomej, co równiez przyczynia sie do wyelimdinowania lub zmniejszenia tendencji na¬ gromadzania sie przekrystalizowanych ziarn, pow¬ stajacych w tej masie szkla. Próg stanowi ponadto mechaniczna przeslone, przeciwdzialajaca wewne¬ trznemu przemieszczaniu jakichkolwiek ziarn prze- krystalizowanego szkla lub ziarn, którymi moze byc zanieczyszczona ta masa szkla. Dzieki temu, ze próg jest zanurzony i nie styka sie z powietrzem ponad stopionym szklem, stopien narazenia jego na korozje pod wplywem strumieni roztopionego szkla jest mniejszy, niz dla materialu ogniotrwa¬ lych bloków, polozonych na linii przeplywu.Korzystnie jest, gdy wstepujacy strumien szkla tworzacego bariere cieplna zaczyna sie ponizej po¬ ziomu wierzcholka progu, w przypadku gdy stosu¬ je sie taki próg, a nastepnie plynie dalej ku górze ponad poziomem wierzchu progu. W takich wa¬ runkach próg stabilizuje lepiej przeplyw szkla ku górze.Powierzchnie boczne progu moga byc pionowe lub nachylone wzgledem pionu, badz tez jedna z powierzchni moze byc pionowa* a druga nachylona.Wysokosc i uksztaltowanie powierzchni wplywaja na kierunek dróg przeplywu ku górze szkla, two¬ rzacego bariere cieplna i na charakter przeplywu pradów szkla, zasilajacych tasme.Próg moze byc pusty w srodku i cieplo niezbed¬ ne dla wytworzenia bariery cieplnej wytwarza sie w przestrzeni wewnetrznej progu. Element grzej¬ ny jest dzieki temu oslaniany przez próg od bez¬ posredniego zetkniecia sie ze stopionym szklem.Wplywa to jednak ograniczajaco na zakres mozli¬ wosci wyboru elementu grzejnego. W charakterze elementu grzejnego moga byc zastosowane np. pal¬ niki gazowe lub olejowe, badz tez grzejniki elek¬ tryczne.W innym rozwiazaniu sposobu wedlug wynalaz¬ ku stosuje sie próg, utworzony z pojedynczej sta¬ lej scianki. W takim przypadku cieplo niezbedne dla wytworzenia bariery cieplnej mozna wytwa¬ rzac u spodu takiej scianki.W zanurzonym progu korzystnie stosuje sie ele¬ menty grzejne wbudowane lub stanowiace integral¬ na czesc sciany lub sciane tworzaca próg lub czesc progu. Taka sciana moze byc wykonana np. cze¬ sciowo z jednego lub wiekszej liczby bloków z materialu ogniotrwalego, przewodzacych prad elektryczny, przez które mozna przepuszczac prad elektryczny dla generacji ciepla Joule'a. Sposób ten sprzyja wytwarzaniu silnego efektu cieplnego tam, gdzie zapobiega on najbardziej skutecznie przeplywowi strumieni szkla ponad progiem.Dla utrzymywania bariery cieplnej, zlokalizowa¬ nej w poblizu progu równiez stosuje sie srodek grzejny, stykajacy sie z roztopionym szklem przy¬ legajacym do progu. Zastosowanie srodka grzejne¬ go, stykajacego sie z roztopionym szklem, lecz nie stanowiacego czesci progu jest korzystne dla gene¬ racji ciepla w konkretnie okreslonej strefie lub strefach, bez obciazania progu funkcja bezposred¬ niego ogrzewania. Tym sposobem poszerza sie za¬ kres mozliwosci wyboru jego konstrukcyjnych wa¬ runków technicznych. Mozna np. zastosowac ele¬ menty ogrzewcze, rozmieszczone na, powierzchni bocznej i/lub górnej progu.Mozna takze zastosowac elementy ogrzewcze, np» elektryczne grzejniki oporowe, umieszczone we¬ wnatrz masy tnoztopionego szkla, w pewnej odle¬ glosci od progu, dzieki czemu zmniejsza sie niebez¬ pieczenstwa korozji progu. Tam, gdzie trzeba zwiekszyc do pewnej wartosci temperature szkla w jakims okreslonym od progu obszarze, takie roz¬ wiazanie umozliwia prowadzenie ogrzewania 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6083 324 7 8 z mniejszym zuzyciem enengii, niz wtedy, gdy cie¬ plo (nalezy generowac w progu lub w bezposred¬ nim jego sasiedztwie.Jezeli w procesie, prowadzonym sposobem we¬ dlug wynalazku stosuje sie piec wyposazony w próg, to moze on byc przedluzony ku górze dla zwiekszenia wysokosci bariery mechanicznej zapo¬ biegajacej przeplywaniu do wewnatrz takich za¬ nieczyszczen, jak odszklony material lub pecherzy¬ ki. Plyta taka moze byc wykonana z metalu, np. molibdenu. Korzystnie, jesli wierzch plyty znajduje sie jak najblizej wolnej powierzchni roztopionego szkla w piecu.Strefe o podwyzszonej temperaturze mozna wy¬ twarzac w jednym lub w wielu miejscach pieca, przez generowanie ciepla w piecu przy pomocy elektrycznych grzejników oporowych lub innych srodków ogrzewczych, niezaleznie od tego, czy w tym miejscu lub miejscach znajduje sie próg, czy tez nie. Jednakowoz wyposazenie pieca w taki próg jest szczególnie korzystne.Korzystnie strefe o podwyzszonej temperaturze wytwarza sie przez przepuszczanie pradu elektrycz¬ nego poprzez roztopione szklo miedzy odpowiednio rozmieszczonymi dwiema lub wieksza liczba elek¬ trod. System ogrzewczy tego rodzaju wytwarza za¬ dana ilosc ciepla bezposrednio w samym szkle, dzieki czemu mozna utrzymywac odpowiednio wy¬ soka temperature szkla, gdy tymczasem temperatu¬ ra elektrod jest nizsza, co pozwala unikac niebez¬ pieczenstwa korozji elektrod przez roztopione szklo.Elektrody przeznaczone do stosowania w ukla¬ dzie ogrzewczym wykorzystujacym przewodnictwo elektryczne roztopionego szkla moga miec forme plyt lub pretów. Korzystnie stosuje sie elektrody utworzone z roztopionego metalu lub roztopionych soM metali. Elektrody z roztopionego metalu lub soli metali moga miec wielka powierzchnie, dzieki czemu osiaga sie dodatkowy zysk w postaci bardzo malego oporu tarcia przy przeplywie roztopionego szkla w zetknieciu z elektrodami. Najkorzystniej stosuje sie elektrody, z których co najmniej jedna umieszczona jest ponad progiem zanurzonym calko¬ wicie w roztopionym szkle.W innym korzystnym rozwiazaniu elektrody roz¬ mieszcza sie po obu przeciwleglych stronach pro¬ gu. Przy takim rozmieszczeniu elektrod mozliwe jest ogrzewanie stosunkowo duzej objetosci rozto¬ pionego szkla pokrywajacego próg^ przy stosunkowo malym zuzyciu energii. W takim przypadku ko¬ rzystnie stosuje sie elektrody o duzej powierzchni zetkniecia ze szklem dzieki czemu dany efekt ogrzewczy mozna osiagac przy malej gestosci pra¬ du, co jest korzystne z uwagi na unikanie powsta¬ wania pecherzyków w szkle.W przypadku, gdy dla zwiekszenia wysokosci bariery mechanicznej, utworzonej przez próg sto¬ suje sie plyte metalowa a ogrzewania dokonuje przez przepuszczanie pradu elektrycznego przez warstwe szkla miedzy jedna lub wieloma parami elektrod rozmieszczonych po przeciwleglych stro¬ nach progu, to plyta okresla ekwipotencjalna po- wierzchnde w polu elektrycznym. Plyta ta moze miec odpowiednio dobrany ksztalt dla stworzenia zadanego korzystnego kierunku przeplywu) pradu elektrycznego. :I .¦•" W pewnych przykladach realizacji sposobuiowe- dlug wynalazku roztopione szklo w piecu im%j£W- wo ogrzewa sie dla utworzenia bariery cieplnej przez przepuszczanie pradu elektrycznego przez roztopione szklo miedzy elektrodami, z których.vjez¬ dna umieszczona jest pod miejscem, w którym ta& ^ me poddaje sie d^gnfóniu z powierzchni roztopien nego szkla w piecu. Tym sposobem mozna utrzy¬ mywac strefe o podwyzszonej temperaturze bardzo blisko od strefy wyciagania. Najkorzystniej stosuje sie pret sciagajacy pod tym miejscem wyciagania, utrzymujac wewnatrz elektrode w postaci masy roztopionego metalu lub roztopionej soli metalu.Obecnosc roztopionego metalu lub soli metalu w tym miejscu jest korzystna z uwagi na maly opór tarcia wywierany na roztopione szklo wply¬ wajace do menisku.Zgodnie ze sposobem wedlug wynalazku wytwa¬ rza sie powierzchniowy strumien roztopionego szkla plynacego ponad strefa o podwyzszonej temperatu¬ rze w kierunku od strefy wyciagania oraz usuwa nadmierna ilosc szkla z obszaru poza ta strefa.Zewnetrzna powierzchnia strumienia przeciwdziala jakimkolwiek tendencjom porywania zanieczysz¬ czen do wewnatrz strefy wyciagania. Taka zewne¬ trzna powierzchnia strumienia moze byc formowana przez usuwanie szkla przez co najmniej jeden otwór przelewowy do usuwania zanieczyszczen, wy¬ konany w scianie granicznej pieca, w okolicy po¬ za strefa o podwyzszonej temperaturze.Urzadzenie dó wytwarzania szkla plaskiego za¬ wiera piec, posiadajacy koncówke zasilajaca, przez¬ naczona do doprowadzania do pieca w sposób cia¬ gly roztopionego szkla, oraz elementy wyciagajace do ciaglego wyciagania tasmy szkla z powierzchni roztopionego szkla ku górze w strefie wyciagania w piecu, srodki do miejscowego podgrzewania roz¬ topionego szkla w piecu w co najmniej jednym miejscu, które na rzucie glównym poziomym pieca lezy po wewnetrznej stronie od granicy tej powierz¬ chni roztopionego szkla, dla utrzymywania w tym miejscu strefy o podwyzszonej temperaturze i utwo¬ rzenie strumienia wstepujacego szkla wznoszacego sie ku tej powierzchni od miejsca polozonego w po¬ blizu czesci sciennej: pieca lub w czesci sciennej, dzieki czemu ta czesc scienna uniemozliwia prze*-; plyw roztopionego szkla zza strefy pod ta streia.Zastosowanie lokalnych srodków ogrzewczych wedlug wynalazku umozliwia wytwarzanie strefy, której dzialanie zwieksza plynnosc szkla zasilaja¬ cego tasma z co najmniej jednej strefy, rozlozonej wokól menisku i zapobiega wplywaniu chlodniej¬ szego szkla do tasmy z czesci przysciennej pieca, polozonej za strefa.W korzystnym przykladzie urzadzenie wedlug wynalazku strefa wyciagania znajduje sie w pew¬ nej odleglosci od tej granicy powierzchni roztopio¬ nego szkla w'piecu, która lezy naprzeciw koncówki zasilajacej pieca, a elementy grzewcze sa przysto¬ sowane do utrzymywania przeplywu szkla ku gó¬ rze, w miejscu polozonym na rzucie glównym po¬ ziomym pieca pomiedzy strefa Wyciagania i ta prze¬ ciwlegla granica, do której siega powierzchnia róz- 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 609 83 324 10 topionego szkla w piecu, w czasie pracy urzadze¬ nia.Urzadzenie wedlug innego przykladu wykonania wyposazone jest w srodki do utrzymywania prze¬ plywu szkla ku górze pomiedzy strefa wyciagania i przeciwlegla granica powierzchni szkla, przy czym przeplyw ten odbywa sie na calej lub co naj¬ mniej na czesci szerokosci pieca, równej w przy¬ blizeniu szerokosci wstegi okreslonej polozeniem zwyklych walców naroznych, miedzy którymi wy¬ ciagane sa brzegi ciagnionej tasmy.Urzadzenie wedlug wynalazku korzystnie zawie¬ ra srodki do utrzymywania wstepujacego przeply¬ wu roztopionego szkla w co najmniej jednym miejscu, które na rzucie poziomym pieca przylega do bocznej granicy, do której siega powierzchnia roztopionego szkla w piecu, gdy urzadzenie pracu¬ je. Korzystnie urzadzenie jest zaopatrzone w srodki do utrzymywania takiego przeplywu pradu wste¬ pujacego szkla, przylegajacego do kazdej z bocz¬ nych granic tej powierzchni roztopionego szkla. Po¬ nadto niekiedy urzadzenie wedlug wynalazku oprócz elementów grzewczych do powodowania przeplywu pradu wstepujacego w tych miejscach, zawiera równiez takie srodki do wytwarzania stre¬ fy o podwyzszonej temperaturze bezposrednio za strefa wyciagania. W tym przypadku sprzyja to przeplywowi roztopionego szkla do tylnej strony tasmy i do jej krawedzi lub boków, umozliwiajac osiaganie bardzo duzych predkosci wyciagania.Urzadzenie wedlug wynalazku moze byc typu pieca plytkiego, w którym srodki wyciagowe sa przystosowane do wyciagania szkla z calej glebo¬ kosci roztopionego szkla w piecu. W tym przypad¬ ku elementy grzewcze sa rozmieszczone tak, ze za¬ pewniaja przeplyw roztopionego szkla ku górze w tej strefie na calej glebokosci roztopionego szkla w ;oiecu.Urzadzenie do stosowania sposobu wedlug wy¬ nalazku moze równiez zawierac gleboki piec i ele¬ menty wyciagajace do ciagnienia szkla z górnej czesci roztopionego szkla w piecu. W takim przy¬ padku elementy grzejne maja taka konstrukcje, ze skutecznie utrzymuja przeplyw roztopionego szkla w tej strefie ku górze, co najmniej w gór¬ nej czesci roztopionego szkla w piecu. W urzadze¬ niu tym wstepujacy strumien roztopionego szkla w strefie goracej plynie od miejsca, polozonego w sasiedztwie co najmniej jednej czesci sciennej, dzieki czemu zapobiega sie przeplywowi roztopio¬ nego szkla pod bariera cieplna.Urzadzenie w jednym z przykladów wykonania zawiera próg zanurzony calkowicie w roztopionym szkle w czasie pracy urzadzenia i tak rozmieszczo¬ ny, ze dzieki temu element grzewczy zapewnia wspomniany przeplyw roztopionego szkla ponad progiem. Urzadzenie zawiera korzystnie elementy grzewcze do utrzymywania wstepujacego strumie¬ nia roztopionego szkla od miejsca, w którym stru¬ mien natrafia na próg i przeplywu dalej ponad jego wierzchem.Czesc spodu pieca, polozona z tylu, wzglednie próg, moze byc korzystnie wyzszy od czesci, polo¬ zonej po czolowej stronie progu. W tym przypadku glebokosc niewykorzystanego za progiem szkla ule¬ ga zmniejszeniu. Korzystne jest prowadzenie pro¬ cesu w piecu, wyposazonym w ustalacz, gdyz dzieki temu roztopione szklo na nizszych pozio¬ mach pieca po czolowej stronie progu jest skutecz- 5 niej schladzane, co sprzyja intensywniejszemu przeplywowi szkla ku dolowi, z wytworzeniem pra¬ du zwrotnego w zanurzonej warstwie.Korzystnie próg, znajdujacy sie w urzadzeniu wedlug wynalazku jest wewnatrz pusty i wyposa- io zony w srodek do wytwarzania w nim ciepla, nie¬ zbednego do uzyskania w tym miejscu, miejscowej strefy goracej. W innym korzystnym przykladzie wykonania urzadzenia wedlug wynalazku zawiera próg, utworzony z pojedynczej stalej scianki, 15 a srodek do wytwarzania miejscowej strefy gora¬ cej przystosowany jest do wytwarzania ciepla na spodzie takiej scianki.Urzadzenie wedlug wynalazku wyposazone jest korzystnie w elementy grzewcze dla wytwarzania 20 strefy o podwyzszonej temperaturze, kt6re sa wbu¬ dowane lub stanowia czesc scianki tworzacej taki próg lub czesc progu. Scianka ta moze byc czescio¬ wo utworzona z jednej lub wiekszej liczby ele¬ mentów ogniotrwalych, przewodzacych elektrycz- 25 nosc, np. z jednej lub wielu cegiel z tlenku cyno¬ wego, przez które mozna przepuszczac prad elek¬ tryczny. Powierzchnia takiego elementu grzewcze¬ go znajduje sie w tej samej plaszczyznie, lub tez jest wpuszczona lub wysunieta ponad przylegla 30 czesc powierzchniprogu. ;, Urzadzenie wedlug wynalazku zawiera Korzystnie elementy grzewcze do utrzymywania lokalnej stre¬ fy .goracej oraz próg zlokalizowany w tej strefie, przy czym te elementy umieszczone sa wewnatrz 35 pieca tak,5 ze stykaja sie z roztopionym szklem, przylegajacym do progu lub od niego oddalonym.Elementy ogrzewcze moga np. byc tak, umieszczo¬ ne ponad progiem, ze ogrzewanie szkla w tym obszarze moze byc bardziej intensywne, albo gra- 40 dient temperatury w tym obszarze moze byc róz¬ ny od gradientu mozliwego do zrealizowania w przypadku, gdy elementy grzewcze umieszczone byly pod progiem lub w progu. Elementy grzew*- - cze moga byc równiez zamontowane na nizszym 45 poziomie, dla przekazywania szklu, przylegajacemu do progu impulsu wstepujacego.W najkorzystniejszym rozwiazaniu urzadzenie wedlug wynalazku zawiera element grzewczy do ogrzewania roztopionego szkla w piecu dla spowo- 50 dowania wstepujacego pradu roztopionego szkla, wytwarzajacy cieplo bezposrednio wewnatrz pieca.W najkorzystniejszych przykladach wykonania urzadzenia wedlug wynalazku element grzewczy do utrzymywania strefy p podwyzszonej tempera- 55 turze zawiera elektrody, miedzy którymi mozna przepuszczac prad elektryczny przez roztopione szklo w piecu. Elektrody takie sa w postaci plyt lub pretów, lecz korzystnie sa one uksztaltowane w postaci zbiorników roztopionego metalu lub 60 roztopionej soli metalu, w jednym urzadzeniu po¬ nad progiem umieszcza sie co najmniej jedna elek¬ trode, lecz korzystnie jest, gdy element grzewczy zawiera elektrody rozmieszczone po przeciwle¬ glych stronach progu. 85 Korzystne jest umieszczenie elektrody pod miej-11 83 324 12 scem, w którym tasma szklana ciagniona jest z powierzchni roztopionego szkla w piecu w cza¬ sie pracy? urzadzenia. Pret wyciagowy moze byc np. umieszczony w tym miejscu, a elektroda mo¬ ze byc zabudowana do tego preta lub byc przezen utrzymywana. Elektroda umieszczona pod miej¬ scem wyciagania moze byc zawsze wbudowana w pret lub utrzymywana przez element, stanowiacy integralna czesc lub polaczony z tylna sciana szczy¬ towa pieca. W niektórych przypadkach brak swo¬ bodnej drogi poza taka elektrode, wzdluz której roztopione szklo moze wplywac ku górze, droga przeplywu elektrycznego pradu ogrzewczego z dol¬ nego poziomu w piecu, stwarza korzystniejsze cie¬ plne i dynamiczne warunki przeplywu wewnatrz pieca.Zastosowanie elektrod, rozmieszczonych po prze¬ ciwleglych stronach progu umozliwia podgrzewa¬ nie duzych objetosci szkla w tej strefie, powodu¬ jac formowanie sie bardzo wyraznego pradu wste¬ pujacego. Elektrody o duzej powierzchni mozna dogodnie rozmieszczac w takich polozeniach, jakie sa korzystne dla unikania duzych gestosci pradu oraz powstawania pecherzy. Korzystne jest, aby wierzch progu znajdowal sie w mozliwie malej od¬ leglosci od poziomu powierzchni roztopionego szkla, dla Uzyskania stosunkowo duzej gestosci pradu p&iad progiem i wytworzenia z takiego progu mo- z&wie jak najskuteczniejszej bariery, przeciwdzia¬ lajacej ruchowi zanieczyszczen do wewnatrz stre¬ fy wyciagania.Jezeli stosuje sie elektrody, rozmieszczone po przeciwleglych stronach progu i na spodzie pieca, to korzystnie Jesti aby spód pieca poza progiem znajdowal sie na wyzszym poziomie, niz na stronie przedniej progu, gdyz wtedy oprócz korzysci wy¬ plywajacych z istnienia takiej róznicy poziomów, osiaga sie korzysc w postaci mozliwosci rozmiesz¬ czenia elektrod w mniejszym odstepie.W przypadku stosowania elektrod, co najmniej jedna elektroda musi byc wykonana ze stalego metalu lub z materialu ogniotrwalego przewodza¬ cego prad elektryczny. Nadaja sie szczególnie do tego ogniotrwale metale szlachetne, takie jak mo¬ libden, wolfram i SnCfe, z wprowadzonymi w przy¬ padku potrzeby czynnikami uszlachetniajacymi.Materialy te zachowuja sie w roztopionym szkle w zwiekszonej temperaturze zadowalajaco, nawet wówczas, gdy przez powierzchnie materialu styka¬ jacego sie ze szklem przeplywa prad elektryczny.Elektrody stale moga ponadto miec odpowiednio dobrany ksztalt, zapewniajacy uzyskanie zalozone¬ go rozdzialu gestosci pradu.Szczególnie korzystne jest zastosowanie elektrod, zlozonych z roztopionego metalu lub roztopionych soli metali. Jezeli gestosc roztopionego metalu lub soli jest wieksza od gestosci roztopionego szkla, to elektrody znajduja sie pod roztopionym szklem i pomagaja zmniejszac opory tarcia utrudniajace przeplyw roztopionego szkla w piecu. Moga byc zastosowane elektrody, zlozone ze stopionego me¬ talu lub soli metalu o nizszej gestosci, niz gestosc roztopionego szkla. Takie elektrody nie przeszka¬ dzaja w ogóle powierzchniowym pradom roztopio¬ nego szkla. Elektrody takie moga byc zmieniane w toku pracy, a ich grubosci moga byc zmieniane w miare potrzeby. Mozliwe sa równiez zmiany ich parametrów elektrycznych przeprowadzane droga zmian ich skladu chemicznego, bez koniecznosci 5 przerywania procesu produkcji szkla plaskiego.Ciezszymi od szkla metalami, nadajacymi sie do stosowania na elektrody ciekle jest cyna i olów.Metale te wykazuja wysokie przewodnictwo elek¬ tryczne.Szczególnie korzystne wykonanie urzadzenia we¬ dlug wynalazku zawiera zbiornik do utrzymywa¬ nia elektrody, zlozonej z roztopionego metalu lub roztopionej soli metalu, stykajacej sie z roztopio¬ nym szklem w piecu, przy czym taki zbiornik po¬ siada przedluzenie prowadzace do chlodniejszej czesci, gdzie metal lub sól metalu, wypelniajace takie przedluzenie moga byc podlaczone do prze¬ wodu, doprowadzajacego prad elektryczny. W ten sposób rozwiazuje sie zagadnienie utrzymania do¬ brego polaczenia przewodu elektrycznego z elek¬ troda w obszarze o bardzo wysokiej temperaturze, np. w strefie wyciagania obok progu.Elektroda z roztopionej cyny moze byc np. utrzy¬ mywana w zbiorniku o kanale przedluzajacym, prowadzacym do strefy o nizszej temperaturze, to tez cyna wypelniajaca ten kanal znajduje sie w stanie stalym, a co najmniej w stanie roztopionym, lecz posiadajacym nizsza temperature, a kabel mo¬ ze byc podlaczony do stalej lub chlodniejszej cy¬ ny. Elektroda ze stopionej soli metalu moze rów¬ niez stykac sie z masa takiej samej soli lub soli innego metalu stalej lub cieklej, lecz posiadajacej nieco nizsza temperature, pod warunkiem, ze chlod¬ niejsza sól wykazuje dostateczne przewodnictwo elektryczne.Piec, stanowiacy czesc urzadzenia do stosowania spcsób wedlug wynalazku moze byc wyposazo¬ ny w có najmniej jeden otwór do usuwania zanie¬ czyszczen, wykonany w scianie granicznej naprze¬ ciw miejsca, gdzie znajduje sie srodek do tworze¬ nia miejscowej strefy goracej. W czasie pracy urza¬ dzenia otwór taki sluzy do usuwania w sposób cia¬ gly lub przerywany niewielkiej ilosci szkla z po¬ wierzchni roztopionego szkla. Usuwanie ta droga z powierzchni powoduje tworzenia sie strumienia powierzchniowego ponad wierzchem bariery cie¬ plnej, spelniajacego role dodatkowego czynnika przeciwdzialajacego splywaniu zanieczyszczen do wewnatrz.Przedmiot wynalazku jest uwidoczniony w przy¬ kladzie wykonania na rysunku, na którym fig.l przedstawia urzadzenie typu Pittsburgha, w prze¬ kroju wzdluz linii I—I na fig. 2; fig. 2 — urza¬ dzenie z fig.l w rzucie poziomym; fig.3 — urzadze¬ nie typu Colburna, przekroju wzdluznym; fig.4 — inne urzadzenie typu Colburna, w przekroju wzdluz linii IV — IV na fig.5; fig.5 — fragment urzadze¬ nia z fig.4 w rzucie poziomym; fig.6 — jeszcze in¬ ne urzadzenie typu Pittsburgha w przekroju wzdluznym; fig.7 — jeszcze inne urzadzenie typu Pittsburgha w przekroju wzdluznym: fig. 8 — urza¬ dzenie z fig.7 w przekroju wzdluz linii VIII — VIII na fig.7; fig.9 — jeszcze inne urzadzenie typu Col¬ burna w przekroju wzdluznym; fig.10. *— jeszcze inne urzadzenie typu Colburna w przekroju wzdluz- 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6013 83 324 14 nym; fig.ll — jeszcze inne urzadzenie typu Col- burna w przekroju wzdluznym; fig. 12 — 17 — fra¬ gmenty pieców szesciu róznych urzadzen do wy¬ ciagania szkla w przekroju poprowadzonym rów¬ nolegle do osi podluznych pieców; fig.18 — jeszcze inne urzadzenie typu Pittsburgha w przekroju wzdluznym; fig.19 — jeszcze inne urzadzenie typu Pittsburgha w przekroju wzdluznym; fig.20 — fra¬ gment obrazu konturowego otrzymywanego na fo¬ tografii anamorfotycznej próbki szkla plaskiego wedlug wynalazku; fig.21 — prazki interferencyj¬ ne promieni swiatla, przechodzacego przez próbke szkla plaskiego, pokazanego na fig.20 w czasie ba¬ dania takiej próbki w znanym interferencyjnym mikrorefraktometrze; fig.22 — fragment obrazu konturowego uzyskiwanego na zdjeciu smugowym próbki szkla plaskiego ciagnionym w znanym pro¬ cesie Pittsburgha; fig.23 — prazki interferencyjne promieni swiatla, przechodzacego przez próbke szkla plaskiego ciagnionego w znanym procesie Pitts¬ burgha w czasie badania takiej próbki w znanym interferencyjnym mikrorefraktometrze, sposobem Nomarskiego; fig.24 — obraz typowy linii szczot¬ kowych, odtworzony metoda fotograficzna na po¬ wierzchni próbki szkla plaskiego ciagnionego zna¬ nym sposobem Libbey-Oyens^; fig.25 — schemat aparatu straskopowego, sluzacego do fotograficzne¬ go rejestrowania niejednorodnosci szkla na prze¬ kroju arkusza szklanego; a fig.26 — schemat optycznego ukladu interferencyjnego mikrorefrak- tometru sposobem Nomarskiego.Jak przedstawiono na fig.l i 2, urzadzenie za¬ wiera piec 1, w którym znajduje sie masa rozto¬ pionego szkla. Dolna czesc pieca zawiera podstawe 2, dolna tylna sciane 3 i dolne boczne sciany 4, 5.Gzesc górna ma sciany poziome 6, 7 i 8, które wy¬ suniete sa na zewnatrz ze scian 3, 4 i 5 i na któ¬ rych usytuowane sa górna sciana szczytowa 9 i gór¬ ne sciany boczne 10 i 11. W czasie pracy urzadze¬ nia roztopione szklo doprowadzane jest w sposób ciagly do pieca po stronie odleglej od szczytowych scian 3, 9 (nie przedstawionej na rysunku) tak, aby powierzchnia 12 roztopionego szkla utrzymywana byla w piecu na wskazanym poziomie podczas cia¬ gnienia szkla z takiej powierzchni ku górze w po¬ staci nieprzerwanej tasmy 13 o krawedziach bocz¬ nych 14, 15.Wewnatrz pieca znajduja sie trzy poziome elek¬ trody 16, rozmieszczone jedna nad druga, równo¬ legle, od górnego konca sciany 9 pieca. Podobne trzy poziome elektrody 17 sa rozmieszczone równo¬ legle, w pewnej odleglosci od górnej bocznej scia¬ ny 10. W pewnej odleglosci od górnej bocznej scia¬ ny 11 umieszczone sa równolegle podobne trzy elektrody poziome 18. Elektrody 17 polaczone sa ze zródlem 19 pradu elektrycznego, przy czym elek¬ troda centralna 17 podlaczona jest do jednego bie¬ guna zródla, a górne i dolna sa podlaczone do je¬ go drugiego bieguna. Elektrody 16 i 18 sa podla¬ czone podobnie do zródel pradu elektrycznego. Ze¬ spól wyciagajacy zawiera ponad piecem komore wyciagowa oraz sekcje wiezowa, przez która cia¬ gniona jest na rolkach tasma szkla.Napiecie elektryczne, przylozone do elektrod 16, 17 i 18 jest takie, ze prad elektryczny przeplywa przez roztopione szklo w piecu miedzy elektrodami, przy róznym napieciu. Dobiera sie taka wartosc, ze w danym miejscu gestosc pradu w roztopionym szkle nie przekracza 0,4 A/cm*. Wskutek przeplywu 5 pradu elektrycznego przez roztopione szklo tem¬ peratura szkla w sasiedztwie elektrod jest okolo 40°C wyzsza od wartosci, która ustalalaby sie bez przeplywu pradu.W tym miejscu roztopione szklo przeplywa w n sposób ciagly ku górze, wznoszac sie od miejsca, polozonego w poblizu scian 6, 7 lub 8. Pewna czesc roztopionego szkla plynacego ku górze, przeplywa do wnetrza wzdluz powierzchni roztopionego szkla w piecu ku meniskowi u podstawy tasmy 13, zas is reszta tego wstepujacego strumienia roztopionego szkla, plynie na zewnatrz ku scianom 8, 10 lub 11.Za kazda taka strefa znajduje sie stosunkowo zim¬ niejsza strefa roztopionego szkla, a ksztalt szczyto¬ wej i bocznych scian pieca 6, 7 i 8, lezacych poni- 20 zej elektrod, przeciwdziala przeplywowi szkla z tych stosunkowo zimnych stref do wnetrza pod tymi elektrodami. Konsekwencja tego jest mniej¬ sze niebezpieczenstwo wystepowania ziarn przekry- stalizowanego szkla, oraz przedostawania sie do 25 wnetrza strumieni szkla, doprowadzonych do me- nisku w czesci dolnej tasmy 13 ziarn skorodowa¬ nego materialu ogniotrwalego, które moga oddzie¬ lac sie od scian 9, 10 i 11 polozonych wzdluz linii przeplywu. 30 Masy szkla w tych stosunkowo chlodnych stre¬ fach za elektrodami obracaja sie wokól osi pozio¬ mych co powoduje zmniejszenie niebezpieczenstwa rekrystalizacji i powstawania pecherzy w roztopio¬ nym szkle na nizszych poziomach takich stref. Pod- 35 grzewanie szkla w miejscach, gdzie znajduja sie elektrody zmniejsza ponadto lepkosc szkla, wply¬ wajacego do tylnej strony i bocznych obrzezy tas¬ my, totez szerokosc czesci brzegowych tasmy prze¬ wyzszajaca maksymalna wartosc dopuszczalna ule- 40 ga zmniejszeniu przy dowolnej predkosci wyciaga¬ nia. Przy zastosowaniu rozwiazania wedlug wyna¬ lazku mozna zwiekszyc uzyteczna szerokosc tasmy ciagnionego szkla o okolo 10 cm.W przykladzie przedstawionym na fig. 1 i 2, za- 45 stosowane sa tylko elektrody 16. W tym przypadku maksymalna predkosc wyciagania jest nieco mniej¬ sza wskutek oporu, wywieranego przez roztopione szklo o nieco wiekszej lepkosci, które doprowadza¬ ne jest do brzegowych czesci tasmy szklanej, a sze- 50 rokosc brzegowych czesci krawedziowych tasmy, które musza byc odrzucane jako odpady jest wiek¬ sza, wskutek zanieczyszczenia szkla w tych obsza¬ rach przekrystalizowanymi ziarnami. Jakosc plas¬ kiego szkla przy roboczej predkosci wyciagania jest 55 jednak znacznie lepsza, niz w przypadku, gdy urza¬ dzenie pracuje bez elektrod 16.W innym przykladzie wykonania wynalazku za¬ stosowane sa tylko elektrody 17 i 18. W tym przy¬ padku maksymalna predkosc wyciagania, jaka mo- 60 zna stosowac przy ciagnieniu tasmy o danym stan¬ dardzie plaskosci i równomiernosci grubosci, jest wieksza, niz w znanym rozwiazaniu, zas szerokosc brzegowych czesci o grubosci, przekraczajacej ma¬ ksymalna wartosc dopuszczalna, jest normalna. W 65 takich przypadkach jednak w srodkowej czesci83 324 15 16 ciagnionej tasmy wystepuje znacznie wiecej wad, wskutek obecnosci przekrystalizowanych ziaren i pecherzy niz w przypadku zastosowania elektrod 16.Urzadzenie do ciagnienia szkla typu Colburna, wyposazone w elementy umozliwiajace stosowanie sposobu wedlug wynalazku przedstawione na fig.3, zawiera piec do wyciagania lub kadz 20. Kadz 20 ma podstawe 21, tylna sciane szczytowa 22 i sciany boczne, z których tylko sciana 23 przedstawiona sjest na rysunku. Piec oparty jest na filarach 24 i 25. Roztopione szklo doprowadzane jest w sposób ciagly z pieca do wytopu szkla, ku tylnej scianie szczytowej pieca, a tasma szkla 26 wyciagana jest w sposób ciagly z powierzchni 27 szkla w piecu i przechodzi wokól walka wyginajacego 28 do od- prezarki tunelowej.Odprezarka tunelowa, rolki do podnoszenia tas¬ my szklanej przez odprezarke, plytki koncówkowe i inne czesci urzadzenia, jako znane, nie sa przed¬ stawione na rysunku. Piec 20 jest plytki i szklo w postaci tasmy 26 wyciagane jest z calej glebo¬ kosci roztopionego szkla w piecu. Wewnatrz pieca 20, pomiedzy strefa wyciagania i tylna sciana szczytowa 22 znajduja sie dwa elektryczne grzejni¬ ki oporowe 29 i 30, ulozone poprzecznie na calej szerokosci pieca, równolegle do strefy wyciagania i tylnej sciany szczytowej 22.W czasie trwania procesu wyciagania szkla przez oporowe grzejniki 29 i 30 przepuszcza sie nieprzer¬ wanie prad elektryczny, podgrzewajac miejscowo roztopione szklo w odpowiednim miejscu. Grzejni¬ ki podwyzszaja temperature szkla o okolo 50°C.Nastepstwem tego jest ciagly przeplyw roztopione¬ go szkla ku górze do powierzchni 27 w poblizu grzejników. Taki strumien wstepujacy roztopione¬ go szkla przeplywa od miejsca zlokalizowanego w poblizu polozonej nizej dolnej czesci sciany 21 pieca. Schemat przeplywu roztopionego szkla w piecu w pionowej plaszczyznie oznaczony jest strzalkami. Schemat przeplywu jest rózny od sche¬ matów dla procesów, prowadzonych w znanych piecach plytkich. Róznica polega na tym, ze prze¬ plyw szkla do tylnej strony tasmy nie odbywa sie od tylnej sciany szczytowej pieca, lecz od miejsca, znajdujacego sie po stronie wewnetrznej, w pew¬ nej odleglosci od tej sciany, wzdluz powierzchni roztopionego szkla, przy czym miejsce to jest okre¬ slone polozeniem grzejników 29, 30.Roztopione szklo znajdujace sie za pionowa plaszczyzna poprzeczna, w której umieszczone sa grzejniki, jest w zasadzie odpychane od strumie¬ nia szkla wplywajacego do menisku. Roztopione szklo nie moze przeplywac na skutek tego ze wste¬ pujacy strumien roztopionego szkla ma punkt wyjs¬ cia na spodzie pieca. Roztopione szklo utrzymywa¬ ne "jest w ruchu ciaglymi krazacymi pradami kon¬ wekcyjnymi. Jakiekolwiek ziarna przekrystalizo- wanego szkla, które moga tworzyc sie w sasiedzi twie tylnej sciany szczytowej i/lub jakiekolwiek ziarna skorodowanego materialu ogniotrwalego, które moga oddzielac sie od ogniotrwalej sciany w tej strefie, nie maja dostepu-do strefy wyciaga¬ nia: W wyniku tegcy oraz na. skutek? malej ilepkosci szkla doprowadzonego do tylnej sciany strony tas¬ my, maksymalna predkosc ciagnienia szkla, przy jakiej mozna wytwarzac szklo plaskie o dobrej ja¬ kosci, ulega zwiekszeniu o okolo 30%.Fig.4 przedstawia piec 31 do którego doprowa- 5 dzane jest w sposób ciagly roztopione szklo z pieca do wytopu szkla. Piec 31 oparty jest na filaraeh 33, 34. Obszar 35 ponad piecem jest w rzeczywis¬ tosci zamkniety i stanowi obszar wewnatrz znanej komory wyciagania. Komora wyciagania oraz od¬ prezarka tunelowa, walki przenoszace, na których wsparta i przenoszona przez odprezarke jest tasma szklana oraz inne czesci znane dla tego rodzaju maszyn nie sa przedstawione na rysunku. Ponad piecem jest umieszczony walek-wyginajacy 36, wo¬ kól którego przebiega tasma szklana przed wej¬ sciem do odprezarki tunelowej.Piec 31 ma tylna sciane szczytowa 37 oraz spód, zawierajacy odcinki 38, 39 ulozone obok progu 40, rozciagajacego sie w poprzek pieca i utworzonego przez scianki 41, 42 i 43. Próg rozdziela nizsza czesc pieca na pomieszczenie tylne 44 i pomieszcze¬ nie czolowe 45. Szereg elektrycznych grzejników oporowych 46 rozciaga sie ku górze poprzez próg tak, ze wystaja one do masy roztopionego szkla w piecu. Grzejniki sa podlaczone do zródla pradu elektrycznego (nie przedstawionego na rysunku).Nizej polozone czesci 47 tych grzejników umiesz¬ czone na zewnatrz pieca oslonione sa materialem ogniotrwalym. Szklo jest ciagnione ku górze z po¬ wierzchni roztopionego szkla w piecu tak, ze me- nisk 48 oraz przednia i tylna strona, 49 i 50, ustala sie na tej powierzchni szkla, przechodzac w tasme szklana 51 o czolowej i tylnej stronie 52 i 53.W innym przykladzie wykonania wynalazku elektrody 46 rozmieszczone sa w odstepach 25 cm na szerokosci pieca i polaczone sa zródlem pradu o takiej wartosci napiecia, ze calkowity wydatek mocy potrzebnej do podgrzewania roztopionego szkla nad progiem 40 wynosi 30 KW. Przy takim zuzyciu mocy temperatura szkla w obszarze, polo¬ zonym nad progiem utrzymywana jest na pozio¬ mie przewyzszajacym o 30°C temperature, jaka pa¬ nowalaby tam bez tego dodatkowego ogrzewania.To lokalne ogrzewanie roztopionego szkla powodu¬ je powstanie trwalego pradu wstepujacego rozto¬ pionego szkla wzdluz scian 41, 43 progu i dalej ku powierzchni roztopionego szkla w piecu. Wstepu¬ jace prady roztopionego szkla wzdluz sciany 41 plyna na zewnatrz ku tylnej scianie szczytowej 37 pieca i zstepuja wzdluz tej sciany tak, ze masa szkla zajmujaca pomieszczenie 44 utrzymywana jest w ruchu obiegowym i jest skutecznie odgra¬ dzana od powierzchniowego strumienia szkla do¬ plywajacego do tylnej strony menisku 48. Ten stru¬ mien powierzchniowy szkla doplywajacego do tyl¬ nej strony menisku pochodzi calkowicie lub cze¬ sciowo od wstepujacego strumienia roztopionego szkla wzdluz sciany czolowej 43 progu.Ziarna skorodowanego materialu ogniotrwalego lub przekrystalizówanego szkla, powstajace w po¬ mieszczeniu 44 sa calkowicie lub prawie calkowi¬ cie odpychane i nie przedostaja, sie do strefy wy¬ ciagania,: a wiec do obszaru w którym, powstaje menisk: 4$. Temu ostatniemu zjawisku sprzyja po-r nadto to, ze predkosc liniowa doprowadzania rozto- 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 Cfl17 83 324 18 pionego szkla z pieca do wytapiania jest wieksza o okolo 1% od predkosci odbierania roztopionego szkla w postaci tasmy 51 z pieca do wyciagania szkla. Nadmiar szkla usuwa sie w sposób ciagly przez szereg otworów przelewowych, usytuowa¬ nych w scianie szczytowej na poziomie powierz¬ chni roztopionego szkla i prowadzacych do kana¬ lów przeplywowych 55. Otwory 54 moga byc rów¬ niez usytuowane w szczytowej scianie 37 na niz¬ szej wysokosci. Niezaleznie od poziomu otworów przelewowych, odprowadzanie szkla przez te otwo¬ ry odbywac moze sie w sposób nieciagly, a takze sposobem ciaglym.Na fig.6 przedstawiono piec 60 nalezacy do urza¬ dzenia typu Pittsburgha, który posiada podstawe 61, tylna sciane szczytowa 62 oraz sciany boczne, z których przedstawiona jest tylko jedna sciana 63. Sciana szczytowa 62 korzystnie sklada sie z wiekszej liczby elementów ogniotrwalych o róz¬ nym skladzie chemicznym, dla ulatwienia kontro¬ lowania temperatury masy roztopionego szkla w piecu. Piec, wypelniony jest roztopionym szklem do poziomu 64, jaki wystarcza dla podtrzymania ciaglego usuwania nadmiaru roztopionego szkla przez przelew 65 na wierzcholku sciany szczytowej 62. Sciana szczytowa uksztaltowana jest tak, ze tworzy próg 66, calkowicie zanurzony w roztopio¬ nym szkle i rozciagajacy sie na calej szerokosci pieca. Górne powierzchnie sciany 62 zanurzone w roztopionym szkle maja wolframowe elektrody 67, 68.Piec 60 otoczony jest komora wyciagowa, ogra¬ niczona od tylu i przodu tylnymi i czolowymi blo¬ kami 69, 70 w ksztalcie litery L, przez które w spo¬ sób ciagly ciagnione jest roztopione szklo w posta¬ ci tasmy 71. Komora wyciagowa zmontowana jest pod odcinkiem wiezowym, przez który przeciagana jest tasma ku górze przy pomocy rolek przenosza¬ cych. Te oraz inne czesci urzadzenia, takie jak ele¬ menty chlodzace, umieszczone wewnatrz komory wyciagania oraz walki narozne, miedzy którymi trzymane sa krawedzie tasmy na niewielkiej od¬ leglosci ponad powierzchnia roztopionego szkla w piecu, jako znane nie sa przedstawione na ry¬ sunku.Elektrody 67, 68 rozciagajace sie na calej szero¬ kosci pieca 60 przylaczone" sa do zródla pradu elek¬ trycznego. Wskutek tego miedzy tymi elektrodami przez roztopione szklo przeplywa prad elektryczny.Napiecie elektryczne ma taka wartosc, ze gestosc pradu w szkle nie przekracza 0,6 A/cm2.Tasma szklana zasilana jest doplywajacym stru¬ mieniem szkla. Roztopione szklo w obszarze po¬ wierzchniowym tego strumienia doplywa bezposred¬ nio do czolowej strony tasmy tak, jak zaznaczone jest strzalka 72, natomiast czesc szkla w dolnej warstwie postepujacego do przodu strumienia oply¬ wa dalej strefe wyciagania, a nastepnie plynie ku górze do powierzchni szkla w sasiedztwie progu 66, jak zaznaczono strzalka 73, po czym zawraca do menisku wzdluz obszaru powierzchniowego rozto¬ pionej szklanej masy. Czesc roztopionego szkla ply¬ nacego ku obszarowi tylnej sciany szczytowej 62 zstepujac wzdluz tej sciany tworzy w dolnej war¬ stwie prad zwrotny 74.Lepkosc szkla przeplywajacego powierzchniowo do tylnej strony menisku utrzymywana jest na stosunkowo niskim poziomie wskutek ciaglego lo¬ kalnego podgrzewania szkla w sasiedztwie progu 5 66. W konsekwencji tego polepsza sie uwarstwie¬ nie szkla w tasmie, a predkosc wyciagania szkla moze byc wieksza, niz w przypadku prowadzenia procesu znanym sposobem. Predkosc wyciagania szkla w procesie prowadzonym sposobem wedlug wynalazku moze byc zwiekszona o 20 — 30 i wie¬ cej procent. Masa szkla znajdujaca sie za progiem 66 jest skutecznie oddzielona od strumienia rozto¬ pionego szkla doplywajacego do menisku.Ogrzewanie szkla w poblizu progu powoduje cyrkulacje szkla za progiem, tak jak zaznaczono strzalka 75, przedstawiajaca kierunek przeplywu 75. Ulatwia to zmniejszanie niebezpieczenstwa wprowadzania do strumienia szkla 73 takich za¬ nieczyszczen, jak ziarna przekrystalizowanego szkla i skorodowanego materialu ogniotrwalego. Próg pograzony calkowicie w roztopionym szkle ulega korozji jedynie w niewielkim stopniu. Opór prze¬ ciwdzialajacy przeplywowi zanieczyszczen do wne¬ trza strefy wyciagania ulega zwiekszeniu na skutek oddzialywania powierzchniowego, skierowanego na zewnatrz pradu, powodowanego odrzuceniem czesci roztopionego szkla w postaci pradu przelewowego 76 przez przelew 65. Odstep dzielacy strefe wycia¬ gania od tylnej sciany szczytowej 62 pieca jest znacznie mniejszy, niz w znanych urzadzeniach.Masa szkla utrzymywana z tylu za pionowa plasz¬ czyzna zawierajaca menisk moze byc zmniejszona do okolo 50%, w porównaniu ze znanymi sposoba¬ mi prowadzonymi metoda Pittsburgha.Urzadzenia typu Pittsburgha przedstawione na fig.7 i 8 zawieraja piec 80, posiadajacy tylna scia¬ ne szczytowa 81, sciany boczne 82 oraz spód 84.Tasma szkla 85 powierzchni czolowej 86 i tylnej 87 ciagniona jest z roztopionego szkla przy czym roz¬ topione szklo wchodzi do tasmy poprzez menisk 88 o powierzchni czolowej 89 i tylnej 90, wytworzo¬ nej na powierzchni 91 roztopionego szkla. Poloze¬ nie menisku 88 stabilizowane jest pretem ciagna¬ cym 92.Znana nadbudowa zawierajaca komore wyciago¬ wa oraz przynalezne do niej czesci, jak równiez sekcje wiezowa, przez która ciagniona jest tasma szklana, nie sa przedstawione na rysunku, ponie¬ waz sa znane.Boczne obrzeza tasmy 85 maja wieksza grubosc niz glówna, srodkowa czesc tasmy, podobnie jak boczne obrzeza tasmy, przedstawionej na rzucie po¬ ziomym na fig.2, jednakowoz wieksza grubosc od¬ dalonego obrzeza bocznego. tasmy, przedstawionej na fig.7 nie jest przedstawiona-na rysunku. Góra tylnej czesci szczytowej pieca jest rozszerzona.Uksztaltowanie jednego boku pieca w tylnej czesci szczytowej przedstawione jest na fig.8, przy czym inny bok pieca ma identyczny ksztalt,.a lokalne rozszerzenie pieca jest symetryczne wzgledem jego srodkowej pionowej plaszczyzny podluznej.Wysokosc sciany bocznej 82 w tylnej czesci szczytowej pieca jest mniejsza i siega do poziomu 94. W okolicy górnego poziomu tej czesci sciany bocznej znajduje sie pozioma czesc sciany 95, prze^ 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6019 83 324 20 dluzona na zewnatrz w stosunku do spodu górnej czesci sciany bocznej 96. Próg 97 wznosi sie z po¬ ziomej czesci sciany 95 i rozciaga sie na calej od¬ leglosci miedzy tylna sciana szczytowa 81 pieca oraz sciana 98, tworzaca czolowa sciane ograniczajaca poprzeczne przedluzenie pieca. Na poziomej czesci sciany 95 umieszczone sa plyty wolframowe 99 i 100, rozmieszczone po przeciwleglych stronach progu 97.Plyty wolframowe 99 i 100 polaczone sa do zród¬ la 101 pradu zmiennego. W czasie pracy urzadze¬ nia zródlo 101 pradu wytwarza zmienny prad elek¬ tryczny, przeplywajacy przez roztopione szklo mie¬ dzy plytami 99, 100, a wiec i ponad progiem 97.Dzieki temu utrzymywana jest tutaj podwyzszona temperatura powodujaca ciagly przeplyw roztopio¬ nego szkla wzdluz boków progu ku górze, do po¬ wierzchni roztopionego szkla w piecu. Plyty 99, 100 maja dlugosc mniejsza niz calkowita odleglosc miedzy scianami 81 i 98. W razie potrzeby plyty moga miec szerokosc równa tej odleglosci. Wymiary plyt sa w rzeczywistosci dobrane odpowiednio dla uzyskania zadanej, przewidzianej gestosci pradu, przeplywajacego przez roztopione szklo.Prady elektryczne, przeplywajace przez roztopio¬ ne szklo zawarte w poprzecznych przedluzeniach pieca podgrzewaja strumienie szkla, plynace z tyl¬ nego szczytu do koncowych czesci menisku 88, z którego ciagnione sa boczne obrzeza tasmy szkla¬ nej. W procesach, prowadzonych znanymi sposo¬ bami, roztopione szklo plynace z powrotem do krancowych stref menisku od scian bocznych pie¬ ca, w poblizu jego szczytu tylnego, wykazuja ten¬ dencje osiagania znacznie nizszej temperatury, a tym samym i wiekszej lepkosci. Stanowi to Je¬ den z parametrów, ograniczajacych maksymalna dopuszczalna predkosc wyciagania. Ogrzewajac strumienie roztopionego szkla mozna zwiekszyc predkosc wyciagania i/lub zwiekszac szerokosc uzytecznej czesci tasmy, na której grubosc nie przekracza dopuszczalnej wartosci maksymalnej.W innym rozwiazaniu urzadzenia wedlug wyna¬ lazku elektrody plytowe zastapic mozna jeziorka¬ mi roztopionego metalu, takiego jak roztopiona cy¬ na lub jeziorkami roztopionych soli metalu. Jest to korzystne dzieki temu, ze opór tarcia w czasie przeplywu roztopionego szkla doprowadzonego do kranców menisku po jego tylnej stronie ulega dal¬ szemu zmniejszeniu.Przy zastosowaniu pieca z fig.7 i 8 mozna osia¬ gnac predkosc ciagnienia okolo 1,8 — 2,0 razy wie¬ ksza od maksymalnej predkosci, osiagalnej w pro¬ cesach prowadzonych znanymi sposobami.Z pieca 102 nalezacego do urzadzenia typu Col- burna, ciagnione jest roztopione szklo. Urzadzenie zawiera walek uginajacy, wokól którego przecho¬ dzi ciagniona tasma szklana przed przejsciem przez odprezarke tunelowa. Komora wyciagowa oraz od- prezarka tunelowa i rózne inne znane czesci, ty¬ powe dla tego rodzaju urzadzen nie zostaly przed¬ stawione na rysunku. Piec 102 zawiera szczytowa sciane tylna 104 i podstawe zawierajaca sekcje 105, 106, odpowiednio rozmieszczone po tylnej i czolo¬ wej stronie progu 107, rozciagajacego sie w poprzek pieca. Próg 107 rozdziela nizsza czesc pieca na po¬ mieszczenie tylne 108 oraz pomieszczenie czolowe 109. Sekcje 105, 106 zawieraja warstwy 110 i 111 roztopionej cyny, która równiez rozciaga sie na ca¬ lej szerokosci pieca.Warstwa 111 utrzymywana jest przez próg 112. 5 Sciana boczna lub piec zamiast jednego z bloków ogniotrwalych zawiera blok 119 z tlenku cyny. Blok 114 z tlenku cyny wbudowany jest w sciane bocz¬ na 113. Druga sciana boczna zawiera identyc -my blok z tlenku cyny, umieszczony dokladnie naprze¬ ciw bloku 114. Warstwy 110, 111 roztopionej cyny na spodzie pieca podlaczone sa do przeciwleglych biegunów zródla pradu elektrycznego.Biegun zródla pradu elektrycznego, podlaczany do warstwy 110 przylaczony jest równiez do kaz¬ dego bloku z tlenku cyny, które wmontowane sa w sciany boczne pieca. Na skutek tego po trzech drogach w masie roztopionego szkla zawartego w piecu utrzymywany jest przeplyw pradu elektrycz¬ nego. Jedna z dróg przeplywu pradu elektrycznego lezy pomiedzy warstwami roztopionej cyny 110, 111 na spodzie pieca a wiec i ponad progiem 107. Dru¬ ga droga przeplywu pradu elektrycznego laczy warstwe 111 roztopionej cyny z blokiem z tlenku cyny. Natomiast trzecia droga przeplywu pradu elektrycznego przebiega miedzy ta sama warstwa 111 roztopionej cyny, a przeciwleglym blokiem z tlenku cyny, w drugiej scianie bocznej pieca.Drogi przeplywu pradu elektrycznego miedzy war¬ stwa 111 z blokami z tlenku cyny przebiegaja przez masy roztopionego szkla przylegajace do wewne¬ trznych powierzchni scian bocznych pieca.Powierzchnia zewnetrzna warstw 110, 111 rozto¬ pionej cyny jest tak dobrana, ze gestosc pradu przeplywajacego pierwsza z tych dróg nie przewyz¬ sza 0,5 A/cm2, natomiast gestosc pradu, plynacego druga i trzecia droga nie przekracza 0,2 A/cm2.Przy tak niskich gestosciach pradu niebezpieczen¬ stwo powstawania pecherzyków w roztopionym szkle jest male.Ogrzewanie szkla pradem elektrycznym, prze¬ plywajacym pierwsza droga powoduje powstawa¬ nie pradu wstepujacego roztopionego szkla wzdluz czolowych i tylnych powierzchni progu 107 i cia¬ gly przeplyw ku powierzchni roztopionego szkla.Gestosc pradu wzdluz tej drogi jest najwieksza w obszarze lezacym ponad progiem i wskutek tego szklo w tym miejscu ulega najsilniejszemu pod¬ grzewaniu. Wszelkie zanieczyszczenia tego rodzaju, jak ziarna przekrystalizowanego szkla lub skoro¬ dowanego materialu ogniotrwalego porwane przez strumien roztopionego szkla po tylnej stronie pro¬ gu 107 nie zostaja wciagniete do strumienia szkla docierajacego do strefy wyciagania, lecz sa zawra¬ cane z powrotem do pomieszczenia 108 ku tylnej scianie szczytowej 104. W pomieszczeniu 108 rozto¬ pione szklo utrzymywane jest w stalym ruchu w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu wska¬ zówek zegara.W pomieszczeniu 108 roztopione szklo, przeply¬ wajace wzdluz warstwy 111 roztopionej cyny ply¬ nie ku górze wzdluz czolowej strony progu 107, do¬ cierajac do obszaru powierzchniowego do menisku, przez który szklo wchodzi do tasmy 115. Ciagle ogrzewanie szkla w obszarach lezacych wzdluz bocznych scian pieca, miedzy warstwa 111 rozto- 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6021 83 324 22 pionej cyny i blokami z tlenku cyny, takimi jak np. blok 114, wmontowanymi w sciane, stabilizuje równoczesnie strumienie szkla przeplywajace wzdluz takich scian, zmniejszajac przeplyw roztopionego szkla silami tarcia wzdluz scian tych i ulatwiajac swobodny przeplyw roztopionego szkla do menisku.Przy zastosowaniu takiego rozwiazania mozna uzys¬ kac tasme szkla o zasadniczo stalej grubosci, z predkoscia okolo 1,5 — 1,7 — lub wiecej razy przewyzszajaca maksymalna predkosc wyciagania, osiagalna w procesach prowadzonych znanymi spo¬ sobami.Inny przyklad wykonania urzadzenia wedlug wy¬ nalazku przedstawiony jest na fig. 10. Urzadzenie ma górny element przedluzajacy zamocowany na progu 107. Element przedluzajacy zawiera czesc podstawowa 116 podpierajaca zakrzywiona plyte 117 wydluzona ku górze i zakonczona na niewiel¬ kiej odleglosci pod powierzchnia roztopionego szkla.Element przedluzajacy wykonany jest z molibdenu i plyta 117 tworzy plaszczyzne ekwipotencjalna na drodze przeplywu pradu elektrycznego miedzy war¬ stwami 110 i 111 roztopionej cyny. Od ksztaltu i wymiarów plyty 117 zalezy rozklad linii pola elektrycznego, a w nastepstwie tego i gestosc pra¬ du. Plyta 117 zapobiega ponadto ruchowi zanie¬ czyszczonych strumieni szkla ponad progiem z po¬ mieszczenia 108 do pomieszczenia 109.Fig, 11 przedstawia czesc urzadzenia o plytkim piecu Colburna, w której roztopione szklo 120 znaj¬ dujace sie w piecu plywa na roztopionym metalu, utrzymywanym na spodzie pieca. W nizszej czesci pieca znajduja sie tylne i czolowe pomieszczenia 121, 122, zawierajace na spodzie pieca odpowiednio warstwy roztopionej cyny 123, 124. Pomieszczenia 121, 122 i roztopiona cyna przedzielona jest pro¬ giem 125. Pomieszczenia roztopionej cyny sa pod¬ laczone do przeciwnych biegunów zródla 126 pradu zmiennego. Roztopione szklo ciagnione jest z po¬ wierzchni roztopionego szkla w piecu, przez menisk 127 na tasme 128.Sciany ogniotrwale pieca maja kanaly i wneki, przy czym kanaly wypelnione sa topiona cyna, a wneki 129, 130 zawieraja cyne w postaci stalej, przy czym wymiary wglebien sa tak dobrane, aby gestosc pradu przeplywajacego przez metal w tych wglebieniach byla za mala dla spowodowania roz¬ topienia cyny. Dzieki temu uzyskuje sie latwosc podlaczenia tych stalych mas cyny do zródla pradu zmiennego, z uniknieciem licznych znanych trud¬ nosci, zwiazanych z podlaczeniem przewodów elek¬ trycznych do metalowych elektrod, utrzymywanych w bardzo wysokiej temperaturze.Próg i elementy grzewcze moga miec rózne ksztalty (fig. 12—17). Kazdy z nich nadaje sie do zastosowania w procesie typu Pittsburgha i Col¬ burna, a wiec i nadaje sie do urzadzen przedsta¬ wionych na fig. 1—11. Przy procesie typu Pittsbur¬ gha lub dowolnym procesie, prowadzonym w piecu glebokim, w którym roztopione szklo nie jest cia¬ gnione z pelnej glebokosci roztopionego szkla w piecu, jest oczywiste, ze próg musi byc wysu¬ niety ponad górny poziom powrotnego strumienia szkla plynacego w zanurzeniu z powrotem wzdluz pieca ku jego koncówce zasilajacej. Próg 131 przed¬ stawiony na fig. 12 — 17 jest pusty i zawiera szczy¬ towa sciane 132 oraz sciany tylne i czolowe.Jak przedstawiono na fig. 12, próg podgrzewany jest plomieniami 140 palnika gazowego 141 roz- 5 mieszczonego tak wzdluz wnetrza pieca, ze plomie¬ nie dotykaja szczytowej sciany 132 oraz górnych czesci scian tylnych i czolowych 133, 134. Wydlu¬ zony ksztalt tych scian sprzyja intensywnej i rów¬ nomiernej wymianie ciepla miedzy progiem i roz¬ topionym szklem przebywajacym przy tym progu.Szczytowa sciana 132 progu utworzona jest z przewodzacej elektrycznosc plyty z tlenku cy¬ ny (fig. 13). Dolna plaszczyzna tej plyty styka sie z atmosfera nieutleniajaca. Plyta z tlenku cyny podlaczona jest do zródla pradu elektrycznego (nie przedstawionego na rysunku). Przez plyte przeply¬ wa prad elektryczny, skutkiem czego uzyskuje sie calkowicie równomierny rozklad ciepla w roztopio¬ nym szkle, stykajacym sie z powierzchnia plyty.Na fig. 14 przedstawiony jest próg, utworzony ze zwyklego materialu ogniotrwalego. Na szczytowej scianie 132 umieszczona jest plyta molibdenowa 142 o grubosci nieco mniejszej od grubosci szczytowej sciany 132 progu. Plyta molibdenowa podlaczona jest do zródla pradu elektrycznego. Gestosc pradu przeplywajacego przez plyte jest równomierna na calej jej powierzchni, co zapewnia równomierny rozklad ciepla. Cieplo to skupia sie w kolumnie roztopionego szkla o stosunkowo niewielkim prze¬ kroju poziomym nad plyta 142. Nie ma koniecz¬ nosci utrzymywania specjalnej atmosfery w miej¬ scu styku plyty metalowej ze spodem.Na fig. 15 szczytowa sciana 132 progu utworzona jest z przewodzacej elektrycznosc plyty z tlenku cyny. W katownikach naroznych miedzy sekcja dol¬ na 143 i tylna sciana 133 progu z jednej strony i pomiedzy sekcja dolna 144 i sciana czolowa 134 progu z drugiej strony, znajduja sie listwy 145, 146 z tlenku cyny, rozciagajace sie wzdluz calej dlugosci progu. Listwy 145, 146 podlaczone sa do przeciwnych biegunów zródla 147 pradu zmienne¬ go. Przekrój listew zalezy od zadanego rozkladu gestosci pradu wewnatrz roztopionego szkla, przy uwzglednieniu jego wlasciwosci Teologicznych w poblizu progu. W czasie trwania procesu prad elektryczny przeplywa przez roztopione szklo mie¬ dzy elektrodami 132 i 145 z jednej strony oraz mie¬ dzy elektrodami 132 i 146 z drugiej strony, przy czym takie prady elektryczne powoduja powsta¬ wanie strefy o podwyzszonej temperaturze otacza¬ jacej próg. Urzadzenie przedstawione na fig. 15 umozliwia przeciwdzialanie wszelkim tendencjom nadmiernego obnizania sie temperatury roztopio¬ nego szkla wzdluz scian 132, 134 progu lub unieru¬ chomienie roztopionego szkla przylegajacego do tych scian czego nastepstwem jest powstawanie przekrystalizowanych ziarn.Urzadzenie przedstawione na fig. 16 zawiera dwie elektrody 148, 149 rozmieszczone na calej dlugosci progu. Elektroda 148, podlaczona do jednego biegu¬ na zródla 150 pradu elektrycznego stanowi piyte platynowa oparta na tylnej scianie 133 progu. Dru¬ ga elektroda 149, przylaczona do drugiego bieguna zródla pradu elektrycznego zawiera tygieT molibde¬ nowy z roztopiona cyna. Urzadzenie to stosowac 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6083 324 23 24 mozna w tych przypadkach, gdy w warunkach na¬ turalnych wzdluz czolowej sciany 134 progu plynie bardzo goracy i intensywny prad wstepujacy roz¬ topionego szkla.Przeplyw pradu elektrycznego miedzy elektro¬ dami 148 i 149 przeciwdziala wszelkim tendencjom wprowadzania przez silny strumien roztopionego szkla, plynacy po czolowej stronie progu, zanie¬ czyszczen, tworzacych sie w pomieszczeniu 151 na tyle progu, do pomieszczenia 152. Ksztalt elektrody 148 moze byc odpowiednio dobrany, dla uzyskania zadanego, okreslonego z góry rozkladu pradu elek¬ trycznego wzdluz tylnej sciany progu. Masa roz¬ topionej cyny w elektrodzie 149 moze byc latwo usuwana z tygla i zastepowana innym metalem lub odpowiednia sola metalu, bez przerywania pra¬ cy urzadzenia.W urzadzeniu z fig. 17 ogrzewanie prowadzi sie przy pomocy trzech elektrycznych grzejników opo¬ rowych 153, umieszczonych nad progiem. Straty ciepla poprzez sciane szczytowa progu sa bardzo male. Czynna czesc grzejników oporowych moze pokrywac sie z pelna szerokoscia pieca lub stano¬ wic jej czesc. Cieplo, wydzielane w grzejnikach oporowych powoduje powstanie wstepujacego pra¬ du roztopionego szkla w miejscu progu 131. Plyna¬ cy ku górze strumien szkla kieruje sie do obszaru powierzchniowego roztopionego szkla w piecu i przeciwdziala tendencji przeplywania strumieni roztopionego szkla ponad progiem z pomieszczenia 151 do pomieszczenia 152.Przy zastosowaniu elementów grzewczych wy¬ tworzenie w piecu/strefy o podwyzszonej tempera¬ turze równoleglej do plaszczyzny w której lezy dolna czesc ciagnionej tasmy szklanej nie przed¬ stawia zadnej trudnosci. Jezeli element grzewczy rozciaga sie jedynie na czesci szerokosci pieca, to strumienie roztopionego szkla, plynace z powrotem od tylnej sciany szczytowej pieca moga przeply¬ wac w kierunku poprzecznym na zewnatrz, prze¬ noszac zanieczyszczenia do krawedziowych czesci tasmy, Jednak strefa o podwyzszonej temperatu¬ rze oslania glównie srodkowa czesc tasmy od za¬ nieczyszczenia. Poniewaz jednak krawedziowe cze¬ sci, wstegi sa kazdorazowo odrzucane jako odpady, wiec takie zanieczyszczenia nie stanowia powaznej wady...... ..-• Urzadzenie typu Pittsburgha przedstawione na fig. 18 zawiera piec 159 o podstawie-160 i tylnej scianie szczytowej 161, której integralna czesc sta¬ nowi próg 162 i szczytowa czesc tylna 163, lezaca nieco ponizej poziomu 164 roztopionego szkla dla umozliwienia ciaglego przelewania sie roztopionego szkla- z tylnej czesci pieca. W korycie pomiedzy progiem i tylna: czescia, szczytowa 163 znajduje sie plyta wolframowa 165 o grubosci 1 cm stanowiaca elektrode. Ponad piecem znajduje sie zwykla ko¬ mora wyciagowa 166 ograniczona od tylu i przodu blokami 167, 168 w ksztalcie litery L, a glówne ele¬ menty chlodzace 16£ i pomocnicze elementy chlo¬ dzace 170 umieszczone sa wewnatrz komory wy¬ ciagowej po przeciwleglych stronach drogi wzdluz której ciagniona jest tasma szklana. Wewnatrz ko¬ mory usytuowana jest takze sekcja wiezowa 171 przez która wyciagana jest ku górze tasma szkla¬ na, podlegajac równoczesnie ochladzaniu. Tasma szklana 172 o stronie czolowej 174 i 175 ciagniona jest z powierzchni roztopionego szkla w piecu po¬ przez menisk 173.Zamiast preta wyciagowego o znanym ksztalcie, urzadzenie zawiera pret 176 posiadajacy na prawej calej swej dlugosci wglebienie 177, w którym znaj¬ duje sie roztopiony olów 178 stanowiacy elektrode.Wolframowa plyta 165 i olów 178 podlaczone sa do przeciwnych biegunów zródla 179 pradu zmienne¬ go. Wielkosci powierzchni zewnetrznej plyty 1S5 i olowiu 178 stanowia istotne parametry i sa tak dobrane, aby gestosc pradu w zadnym miejscu tej powierzchni nie przekraczala 0,5 A/cm2, dzieki cze¬ mu niebezpieczenstwo powstawania pecherzyków w roztopionym szkle jest minimalne. Równoczesnie jednak gestosc pradu jest wystarczajaca dla spo¬ wodowania tego aby temperatura szkla nad pro¬ giem przewyzszala o okolo 60°C temperature, któ¬ ra ustalalaby sie bez stosowania pradu elektrycz¬ nego. Obecnosc progu 162 i ciagle wydzielanie cie¬ pla w piecu w poblizu tego progu powoduje to, ze roztopione szklo stykajace sie z progiem i znajdu¬ jace sie nad plyta 165 utrzymywane jest w usta¬ wicznym ruchu wokól osi poziomej w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. W wyniku tego, zanieczyszczenia, które moglyby przeniknac do roztopionego szkla sa odpychane od strefy wy¬ ciagania.Strumien powierzchniowy szkla doprowadzanego od strony 174 tasmy szklanej 172 utrzymywany jest w zasadzie w stanie wolnym od zanieczyszczen, powstajacych w obszarze za progiem. Szklo dopro¬ wadzane w celu wytworzenia tego strumienia po¬ wierzchniowego do tylnej strony tasmy jest pod¬ grzewane w goracej strefie w sasiedztwie progu i lepkosc tego szkla moze byc utrzymywana na wartosci porównywalnej z lepkoscia szkla w po¬ przednim strumieniu szkla zasilajacego czolowa strone tasmy szklanej.Strumien roztopionego szkla, przeplywajacy w zetknieciu z roztopionym olowiem 178 jest dosko¬ nale stabilny. Stanowi to przeciwienstwo do prze¬ plywu roztopionego szkla w zetknieciu z wierz¬ chem preta wyciagowego o zwyklych szczelinach.W tym przypadku nieregularnosci na powierzchni preta zaklócaja przeplyw szkla i czesto powoduja nieregularnosci grubosci ciagnionej tasmy szklanej.Koncówki preta 176 maja nizsza temperature, niz olów 178, co przyczynia sie do ustabilizowania po¬ lozenia konców menisku 173, przez który roztopio¬ ne szklo wplywa do bocznych obrzezy tasmy.Ciagly przelew roztopionego szkla poprzez czesc górna 163 szczytowej sciany tylnej 161 pieca powo¬ duje przeplyw strumienia szkla w odwrotnym kie¬ runku, co zapobiega przedostaniu sie zanieczysz¬ czen z obszaru, znajdujacego sie za progiem do strumieni roztopionego szkla wprowadzanych do tasmy. Taki ciagly przelew tylny roztopionego szkla pozwala równiez przeciwdzialac nagromadza¬ niu sie duzych ilosci zanieczyszczen w obszarze, po¬ lozonym za progiem.Znaczna grubosc tylnej sciany szczytowej 161 urzadzenia jest korzystna z uwagi na zmniejszenie strat cieplnych ze szkla, znajdujacego sie w piecu 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6083 324 25 26 droga przewodnictwa przez te sciane i w konsek¬ wencji ulatwia utrzymywanie temperatury szkla w poblizu powierzchni 164 na zadanym poziomie, ze wzgledu na doprowadzenie strumienia do tasmy.W urzadzeniu przedstawionym na fig. 18 gestosc pradu elektrycznego, plynacego miedzy elektroda¬ mi musi byc wystarczajaco wysoka dla podgrzania stosunkowo zimnych strumieni roztopionego szkla, plynacych ku górze miedzy pretem wyciagowym 176 i tylna sciana szczytowa 161 pieca. Ten czynnik decydujacy o wybranej wartosci gestosci pradu nie wystepuje w przypadku urzadzenia, przedstawione¬ go na fig. 19, typu Pittsburgha, podobnego do przedstawionego na fig. 18.W urzadzeniu przedstawionym na fig. 19 tylna sciana szczytowa 161 ma zwiekszona grubosc w górnej swej czesci, lecz ponizej poziomu rozto¬ pionego szkla w piecu. Rozmieszczenie, ksztalt i wymiary przekroju tylnej sciany szczytowej sa takie, ze wysuniety do wewnatrz wystep 180 ma w swej powierzchni szczytowej wglebienie 181, roz¬ ciagajace sie na prawie calej szerokosci pieca.Wglebienie zawiera roztopiona cyne 182. Zamiast roztopionej cyny mozna zastosowac otwarty zbior¬ nik z innym roztopionym metalem lub odpowied¬ nia roztopiona sola metalu, np. sola litu. Szczyto¬ wa powierzchnia czesci z wystepem 180 moze lezec np. na glebokosci 20 cm pod powierzchnia 164 roz¬ topionego szkla. Cyna 182 oraz plyta wolframowa 165 przylaczone sa do przeciwnych biegunów zró¬ dla 183 zmiennego pradu elektrycznego.W odróznieniu od urzadzenia z fig. 18, w urza¬ dzeniu na fig. 19 nie przewiduje sie przeplywu strumienia szkla ku górze miedzy elektroda znaj¬ dujaca sie pod strefa wyciagania oraz tylna sciana szczytowa pieca. W urzadzeniu z fig. 18 prad wste¬ pujacy szkla przeplywa miedzy pretem 176 i tylna sciana szczytowa. Ten wstepujacy prad szkla mie¬ sza sie ze strumieniem roztopionego szkla, przeply¬ wajacego ku przodowi pod pretem.W rozwiazaniu z fig. 19 nie ma takiego miesza¬ nia sie strumieni zasilajacych menisk i moze on dotyczyc takiego sposobu, w którym szklo ciagnio¬ ne jest z pojedynczego pradu, co jest szczególnie korzystne dla ciagnienia szkla plaskiego o bardzo wysokim standardzie jednorodnosci. W przykladzie przedstawionym na fig. 19 gestosc pradu na ply¬ cie 165 równa zaledwie 0,3 A/cm2 wystarcza dla zapewnienia mozliwosci stosowania predkosci ciag¬ nienia, która w przykladzie z fig. 18 osiagac mozna bylo przy gestosci pradowej w tym miejscu równej 0,5 A/cm2. W rozwiazaniu wedlug fig. 19 mozna oczywiscie zastosowac gestosc pradu przekraczaja¬ ca 0,3 A/cm2, np. prad o gestosci 0,5 A/cm2. Pred¬ kosc wyciagania mozna przy tym latwo zwiekszyc do wartosci 1,8 lub nawet 2,0 krotnie wiekszej od maksymalnej predkosci wyciagania, osiagalnej w znanym procesie Pittsburgha.Przy zastosowaniu rozwiazania z fig. 19 roztopio¬ ne szklo, które ma zasilac strone tylna 174 tasmy szklanej 172 plynie wzdluz powierzchni cyny 182 i jest podgrzewane w czasie przeplywania pradu wstepujacego w poblizu goracej strefy znajdujacej sie nad progiem 162. Ten strumien roztopionego szkla dociera do menisku, stykajac sie po drodze, lecz w stopniu minimalnym, ze stalymi powierz¬ chniami. Dzieki temu mozna osiagnac tak wysokie predkosci wyciagania. Jezeli plynnosc roztopionego szkla doplywajacego dio tylnej strony tasmy jest porównywalna do plynnosci szkla doprowadzanego do strony czolowej, to osiaga sie bardzo dobre uwarstwienie szkla w ciagnionej tasmie.Przy zastosowaniu rozwiazania z fig. 19 i 18 tyl¬ na strona 174 tasmy ciagnionego szkla jest dosko¬ nale plaska. Na skutek tego, ze czesci koncowe wystepu 180 przylegle do scian bocznych pieca sa nieco chlodniejsze od zbiornika 182 roztopionej cy¬ ny, przyczyniaja sie one do stabilizacji polozenia koncowych czesci menisku 173, poprzez który roz¬ topione szklo doplywa do obrzezy tasmy.Anamorfotyczny obraz fotograficzny czesci po¬ wierzchni brzegowej próbki szkla plaskiego wyko¬ nanego sposobem wedlug wynalazku przedstawia wyeksponowana powierzchnie brzegowa przez prze¬ ciecia szkla plaskiego wzdluz linii prostopadlej do kierunku ciagnienia. i(fig. 20).Warstewki szkla o róznych wspólczynnikach za¬ lamania swiatla uwidaczniaja sie na obrazie foto¬ graficznym jako pasma o róznych gestosciach optycznych. Sposób, w jaki warstewki szkla o róz¬ nym wspólczynniku zalamania swiatla ukladaja sie, znajduje odzwierciedlenie w liniach obryso¬ wych, uwidocznionych na obrazie fotograficznym i odpowiadajacych granicom miedzy lezacymi obok siebie warstewkami. Uklad tych linii jest -zblizony do podstawowego obrazu splaszczonych elips mie¬ dzy przeciwleglymi bocznymi krawedziami ciagnio¬ nego szkla plaskiego. Wrazenie to wywolane- jest zwlaszcza obecnoscia plytkich, uwypuklonych na zewnatrz krzywych 186, rozciagajacych sie w po¬ dluznym wymiarze obrazu fotograficznego, a takze obecnoscia stosunkowo gladko przebiegajacych krzywych 187 o znacznie mniejszych promieniach, laczacych konce przeciwleglych rozplaszczonych krzywych. W przypadku, przedstawionym na fig. 20 to rozplaszczone elipsy, mieszczace sie jedna w dru¬ giej, sa w zasadzie wspólsrodkowe, przy czym sro¬ dek ten jest przesuniety ku jednej z plaszczyzn ar¬ kusza. Pozostale warstwy, lezace w poblizu drugiej plaszczyzny rozpatrywac mozna jako warstwy da¬ jace zaczatek uwypuklonym na zewnatrz splasz¬ czonym krzywym, mogacym stanowic czesc wiek¬ szych elips.Próbke szkla plaskiego, przedstawionego na fig. 20 poddaje sie badaniu w mikrorefraktometrze inter¬ ferencyjnym, w którym swiatlo rzucane jest ze zródla szczelinowego w taki sposób, aby powstawal szereg prostych, równoleglych prazków interferen¬ cyjnych. Arkusz umieszcza sie w wiazce promieni swietlnych tak, ze swiatlo wnika przez jedna bocz¬ na powierzchnie krawedziowa -arkusza, a wychodzi z przeciwleglej bocznej powierzchni krawedziowej arkusza, który utrzymywanyl c jjtest w plaszczyznie, przecinajacej prazki interferencyjne pod katem 45°.W wyniku przeprowadzonego w taki sposób do¬ swiadczenia stwierdzono, ze na zdjeciach pojawia¬ ly sie prazki interferencyjne takie, które swiadcza o braku widocznych wad lub pekniec. Dwie skosne równolegle linie, przecinajace prazki interferencyj- 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6027 ne przedstawiaja glówne powierzchnie arkusza szklanego.Obraz fotograficzny stanowiacy striaskop z fig. 22 wykonany jest w takich samych warunkach, jak obraz na fig. 20 dla czesci powierzchni krawedzio¬ wej próbki szkla plaskiego ciagnionego znanym sposobem Pittsburgha.Fig. 23 przedstawia prazki interferencyjne dla próbki szkla, ciagnionego sposobem Pittsburgha i badanego przy pomocy tego samego mikrorefrak- tometru interferencyjnego i w takich samych wa¬ runkach, jakie stosowano dla badan arkusza, przed¬ stawionego na fig. 21. Jak wynika z fig. 22 linie konturowe nie tworza obrazu, który bylby zbli¬ zony do ksztaltu eliptycznego. W niektórych miej¬ scach obrazu fotograficznego krzywe zbiegaja sie, tworzac kat ostry, calkowicie odmiennie od glad¬ kich krzywych z fig.20. Szklo plaskie, umieszczone na drodze wiazki swietlnej w interferencyjnym mikrorefraktometrze spowodowalo uwidocznienie bardzo wyraznej skazy lub nieciaglosci 189 na pra¬ zkach interferencyjnych, jak przedstawiono na fig. 23. Nieciaglosc ta swiadczy o naglej zmianie wspólczynnika zalamania swiatla pomiedzy przy¬ leglymi warstewkami szkla, rozmieszczonymi w czesci srodkowej grubosci arkusza szklanego.Fig. 24 przedstawia typowy obraz linii szczotko¬ wych na plaszczyznie arkusza szkla ciagnionego w klasycznym procesie sposobem Libbey-Ovens'a.Linie szczotkowe wykrywa sie interferometrycznie przy pomocy znanych prazków Fizeau. Badany ar¬ kusz szkla umieszcza sie na wypolerowanym ar¬ kuszu szkla w taki sposób, ze dwa arkusze zbiega¬ ja sie pod niezwykle malym katem. Linia przecie¬ cia dwóch arkuszy musi byc prostopadla do kierun¬ ku wyciagania badanego arkusza szkla. Wypolero¬ wany arkusz szkla musi byc tak plaski, ze tole¬ rancja grubosci wynosi okolo X/4. Plaszczyzny te^ go wypolerowanego arkusza musza byc jak najdo¬ kladniej równolegle.Jezeli umieszczone w ten sposób dwa arkusze oswietlone zostana praktycznie prostopadlymi do ich powierzchni promieniami swiatla, to po odbiciu promienie te tworza obraz ulozonych na przemian bialych i czarnych prazków, jak przedstawiono na fig. 24. Kazda czarna linia przedstawia linie wy¬ tyczajaca miejsca o równej grubosci arkusza. Te linie laczace miejsca o równej grubosci, wykazuja niewielkie fale o wielkiej czestotliwosci, w postaci uzebienia pily. Obecnosc ich wskazuje na wystepo¬ wanie wady, okreslonej jako linie szczotkowe co swiadczy o tym, ze skaza ta wynika z bardzo ma¬ lych falowan o grubosci rzedu 0,3 mm i szerokosci 0,1 — 1,0 mm.Jezeli dwie glówne plaszczyzny arkusza szkla, wytwarzanego sposobem wedlug wynalazku podda sie kolejno badaniu na obecnosc skaz w dokladnie taki sam sposób, jak próbke szkla ciagnionego spo¬ sobem Libbey-Ovens'a, to na zadanej z plaszczyzn nie wykrywa sie linii szczotkowych. Próbka szkla plaskiego, wytworzonego sposobem wedlug wyna¬ lazku i poddanego tym badaniom stanowila próbke plaskiego ciagnionego, wytworzonego wedlug tego przykladu wykonania wynalazku, w którym zasto¬ sowana jest strefa o podwyzszonej temperaturze 3 324 28 zlokalizowana w roztopionym szkle w piecu, bez¬ posrednio za strefa wyciagania.Linie szczotkowe mozna wykrywac równiez w inny sposób, wykorzystujac odbicie wiazki swiatla, s padajacej na powierzchnie szkla plaskiego pod ka¬ tem okolo 65°, przy czym cs wiazki swiatla lezy w plaszczyznie prostopadlej do takiej powierzchni i prostopadlej do linii wyciagania szkla plaskiego i rzucajac odbite od tej powierzchni promienie io swietlne na ekran rozpraszajacy swiatlo i umiesz¬ czony w odleglosci okolo 1 m od szkla plaskiego.Przedstawione na fig. 20 i 22 obrazy fotograficz¬ ne otrzymywano przy pomocy aparatu striaskopo- wego, przedstawionego schematycznie na fig. 25. 15 Aparat zawiera zarowe zródlo 191 bialego swiatla, kondensator achromatyczny 192, umieszczony w poblizu zródla swiatla, obiektyw 192, uklad Fou- caulfa 193 oraz plyte przeslaniajaca 194, w której wykonana jest pionowa prostokatna szczelina. Kaz- 20 dy z fotograficznych obrazów stanowi odzwiercie¬ dlenie obrazu swietlnego, przekazanego w striasko- pie przez pasmo 196 o szerokosci 10—20 mm, od¬ dzielone od przynaleznej cd niego tasmy z ciag¬ nionego szkla nacieciami przebiegajacymi na calej 25 szerokosci tasmy, prostopadle do kierunku jej wy¬ ciagania. Pasek zamocowany byl w przejrzystej rurce 197, wypelnionej ciecza 198, o wspólczynniku zalamania swiatla zblizonym do wartosci tego wspólczynnika dla szkla. Odpowiadajaca temu ce- 30 lowi ciecza jest salicylan etylu lub nitrobenzen, lecz stosowac mozna równiez liczne inne ciecze.Promienie swiatla przechodzace przez szczeline w plycie przeslaniajacej 194 rejestrowane sa na filmie swiatloczulym 199. Striaskop wytwarza 35 obraz fotograficzny arkusza o 3—10 krotnym po¬ wiekszeniu. Dla fotograficznego utrwalania rozkla¬ du warstewek szkla o róznych wartosciach wspól¬ czynnika zalamania szkla na calym przekroju pas¬ ka próbki 196, pasek jest progresywnie przemiesz- 40 czany w swej plaszczyznie w kierunku równole¬ glym do swej osi podluznej, a wiec wzdluz linii prostopadlej do plaszczyzny rysunku i dzieki te¬ mu przechodzi stopniowo poprzez droge przechodze¬ nia promieni swietlnych, które padaja na blone 45 swiatloczula, przemieszczana równoczesnie w swej wlasnej plaszczyznie wzdluz drogi prostopadlej do plaszczyzny rysunku i w kierunku przeciwnym do kierunku przemieszczania sie paska 196. W nastep¬ stwie tego coraz to dalsze czesci filmu sa sukce- 50 sywnie eksponowane przez te szczeline.Dluzszy wymiar szczeliny, której szerokosc wy¬ nosi 0,2 — 1 mm, skierowany jest ku górze. Pred¬ kosc liniowa blony 199 moze byc np. 10—20 razy mniejsza od predkosci liniowej paska 196, dzieki 55 czemu na obrazie fotograficznym grubosc calego paska jest powiekszona, a dlugosc zmniejszona.Tym sposobem striaskop wykonuje anamorfotycz- ny zapis fotograficzny.Przemieszczania pasma próbki 196 oraz blony 60 swiatloczulej 199 moga byc zsynchronizowane me¬ chanicznie. Pasmo to oraz blona moga byc np. przemieszczane przy pomocy wspólnego silnika, za posrednictwem zmiennej przekladni redukcyjnej, umozliwiajacej nastawianie wzglednej zadanej pred- 65 kosci, zawartej w okreslonych granicach.29 83 324 30 Przy dokonywaniu zapisu fotograficznego w stria- skopie podanym wyzej sposobem korzystnie stosu¬ je sie blone Copex-Copy, a wywolywac ja przy po¬ mocy zwyklego wywolacza metolowchydrochinono- wego, stosowanego ogólnie do wywolywania dru¬ ków fotograficznych na papierze swiatloczulym.Fig. 26 przedstawia schemat refraktometru inter¬ ferencyjnego dzialajacego w oparciu o znany spo¬ sób Nomarskiego i zawierajacego zródlo swiatla 200, soczewki kondensorowe 201, przeslone 202, z otworem szczelinowym 203, obiektyw 204, dwój- lomny element pryzmatyczny 205, stanowiacy pryz¬ mat Wollastona, o czolowych i tylnych filtrach po¬ laryzacyjnych 206 i 207 oraz optyczne urzadzenie ogniskujace 208, które moze byc utworzone przez okularowa czesc zwyklego mikroskopu, wzglednie urzadzenie ogniskujace przekazujace promienie na swiatloczuly material rejestracyjny. W doswiadcze¬ niu stosowano mikroskop typu Nachet 300 z obie¬ ktywem o 3-krotnym i okularem o 6-krotnym po¬ wiekszeniu, wyposazony w fotograficzna komore polaroidalna o wskazniku komory równym 0,8.Stosowano czarno-bialy film zwijany typu Polaroid, formatu 63,5X82,6 mm, o czulosci 3000 ASA, typu 37; stosowany czas naswietlania byl równy 1 sek.Wiazka równoleglego swiatla z otworu szczelino¬ wego jest rozdzielona na spolaryzowane w rózny sposób i niejednakowo opóznione czesci, a prze¬ puszczona przez próbke ogniskowana jest dla wy¬ tworzenia, obrazu interferencyjnego, zawierajacego serie prostych równoleglych pasm, takich jak przedstawiono na fig. 21.Dla zastosowania refraktometru do badan próbki 209 szkla plaskiego, krawedziowe plaszczyzny pole¬ ruje sie i umieszcza w równoleglej wiazce swiatla rzuconego z otworu szczelinowego w ten sposób, ze wiazka przechodzi poprzez arkusz od jednej bocznej powierzchni krawedziowej do przeciwle¬ glej plaszczyzny krawedziowej tak, ze arkusz znaj¬ duje sie w plaszczyznie przecinajacej równolegle pasma interferencyjne. Jezeli próbka szkla plas¬ kiego, wedlug wynalazku umieszczona zostanie na drodze wiazki swiatla, to nie wywiera to wplywu na ciaglosc pasm interferencyjnych, natomiast próbka szkla plaskiego, ciagnionego znanym sposo¬ bem typu Pittsburgha powoduje wyrazne przerwy w pasmach, przedstawione na fig. 23. PL