Opis wynalazku Przedmiotem wynalazku jest maszyna pakuj aca, przeznaczona do pakowania p lynnych artyku- lów spo zywczych, sposób kontrolowania po lo zenia w maszynie pakuj acej, przeznaczonej do pakowa- nia p lynnych artyku lów spo zywczych oraz zespó l kontroli po lo zenia, przeznaczony do maszyny paku- jacej, s luzacej do pakowania p lynnych artyku lów spo zywczych. Maszyna przeznaczona jest do pako- wania materia lu w pod lu znie i poprzecznie zgrzewanej tubie. Niniejszy wynalazek dotyczy maszyny pakuj acej, s luzacej do pakowania p lynnych artyku lów spo zywczych, która zawiera urz adzenie do wzd lu znego zgrzewania ci ag lej tkaniny materia lu opako- wania, maj acego na celu utworzenie tuby. Obecna jest pewna liczba wspó lpracuj acych parami szcz ek zgrzewaj acych, które pracuj a post epowo-zwrotnie w celu zaci sni ecia i zgrzania mi edzy nimi wype lnio- nej produktem tuby w regularnie rozmieszczonych odst epach. Obecne s a urz adzenia do kontroli po lo- zenia, s lu zace zapewnieniu tego, a zeby znajduj ace si e na tkaninie elementy u zytkowe znalaz ly si e we w la sciwych polozeniach na uko nczonych, zgrzanych opakowaniach. Jako elementy u zytkowe rozumie sie tutaj wzory, perforacje, otwory na s lomk e i tym podobne. Wynalazek ten dotyczy równie z sposobu kontrolowania po lo zenia w maszynie pakuj acej, prze- znaczonej do pakowania p lynnych artyku lów spo zywczych omówionego wy zej rodzaju, zawieraj acego etapy: podawania ci ag lej tkaniny materia lu opakowania, formowania tej tkaniny do postaci tuby, wzd lu znego zgrzewania tej ze tuby, nape lniania tuby p lynnym artyku lem spo zywczym, wykrywania rozmieszczonych na tkaninie w równych odst epach znaczników lub podobnych elementów. Wynala- zek dotyczy ponadto zespo lu do kontroli po lo zenia w maszynie pakuj acej. W szczególno sci wynalazek dotyczy korekcji wzorów. Dobrze znana jest produkcja opakowa n, przeznaczonych na ciek le lub p lynne artyku ly spo zyw- cze, z b ebna materia lu opakowania, który to materia l zawiera warstwy materia lu w lóknistego, takiego jak bibu la, który pokryty jest z obydwu stron materia lem termoplastycznym, na przyk lad polietylenem. Ta strona materia lu opakowania, która mo ze mie c stycznosc z artyku lem spo zywczym, znajduj acym sie w opakowaniu, posiada równie z warstw e materia lu barierowego, na przyk lad foli e aluminiow a, która pokryta jest materia lem termoplastycznym. W celu wytwarzania opakowa n powy zszego rodzaju, maszyny pakuj ace zasilane s a z b ebna materia lu opakowania o postaci tkaniny. W maszynie pakuj a- cej materia l opakowania jest korzystnie sterylizowany poprzez naniesienie chemicznego srodka sterylizuj acego, na przyk lad roztworu nadtlenku wodoru. W trakcie etapu sterylizacji srodek stery- lizuj acy jest równie z usuwany na koniec z powierzchni materia lu opakowania, na przyk lad po- przez odparowanie cieplne. Wysterylizowany materia l opakowania jest nast epnie formowany do postaci tuby, która jest wzd lu znie zgrzewana. Tuba ta wype lniana jest wysterylizowanym p lynnym artyku lem spo zywczym. Do przyk ladów takich p lynnych artyku lów spo zywczych nale za soki owocowe, pasteryzowane lub podda- ne dzia laniu ultrawysokiej temperatury (UHT) mleko, wino, sos pomidorowy, sos waniliowy lub te z w ogólno sci produkty o wysokiej lepko sci. Nape lniona tuba przechodzi nast epnie pomi edzy a) par a (parami) lancuchów bez ko nca lub elementów post epowo-zwrotnych, unosz acych urz adzenie zgrze- waj ace, w szczególno sci szcz eki do zgrzewania cieplnego na jednym lancuchu z pary oraz przeciwne szcz eki zgrzewaj ace na drugim lancuchu, przy czym urz adzenie zgrzewaj ace zaciska i zgrzewa tub e w regularnych odst epach. Powsta le w rezultacie pasy zgrzanego materia lu opakowania s a nast epnie odcinane pomi edzy kolejno nape lnianymi i zgrzewanymi opakowaniami, daj ac tym samym pewn a liczb e oddzielnych opakowa n. Znane s a ró zne rodzaje opakowa n, na przyk lad opakowania równoleg lo scienne. Innym znanym opakowaniem jest opakowanie równoleg lo scienne o scietych powierzchniach. Do wytworzenia takich opakowa n stosowane s a dwa przeno sniki z lancuchami bez ko nca, które zaopatrzone s a w pewn a liczb e szcz ek zgrzewaj acych oraz odpowiednio przeciwnych szcz ek zgrzewaj acych. Obydwa lancuchy bez ko nca tworz a odpowiednie zamkni ete scie zki, które s a do siebie równoleg le i wzajemnie skiero- wane, a pomi edzy którymi prowadzona jest tuba materia lu opakowania. Szcz eki (zgrzewaj ace) na jednym lancuchu bez ko nca wspó lpracuj a z odpowiednimi szcz ekami zgrzewaj acymi nacisku przeciw- nego na drugim lancuchu bez ko nca w ruchu post epowo-zwrotnym, w celu zaci sni ecia tuby w regular- nych odst epach oraz zgrzania jej, tak a zeby utworzy c poprzeczne linie zgrzewu i aby powsta ly opa- kowania o kszta lcie poduszkowatym, które mog a by c pó zniej formowane do swego ostatecznego kszta ltu, na przyk lad poprzez zaginanie, co jednak nie jest zwi azane z niniejszym wynalazkiem.PL 203 648 B1 3 Znane s a równie z opakowania czworo scienne. Wyst epuj a wtedy dwie pary przeno sników z la n- cuchami bez ko nca. Ka zda para sk lada si e z jednego la ncucha bez ko nca, unosz acego szcz eki zgrzewaj ace (cieplnie) oraz drugiego, unosz acego przeciwne szcz eki zgrzewaj ace, tak i z w operacji zaciskania i zgrzewania, która wykonywana jest naprzemiennie przez szcz eki z odpowiednich par, tak ze za pierwszym zgrzanym pasmem materia lu, rozci agaj acym si e w pierwszym kierunku biegnie na- przemiennie nast epne zgrzane pasmo materia lu, rozci agaj ace si e w kierunku prostopad lym do niego. W ten sposób wytwarzane s a czworo scienne opakowania. Materia l opakowania posiada cz esto na jednej stronie wst epnie wyt loczony szereg identycz- nych, równomiernie rozmieszczonych wzorów, które znale zc si e maja na cz esciach, tworz acych osta- tecznie zewn etrzne powierzchnie opakowa n. Tkanina materia lu opakowania równie z mo ze posiada c na przyk lad otwory na s lomk e, perforacje lub perforowane naro za i tym podobne. W niniejszym zg lo- szeniu wzory te, otwory na s lomk e, perforacje i tym podobne, okre slane s a lacznie, jako elementy u zytkowe, gdy z w taki czy inny sposób s lu za one u zytkownikowi lub wytwórcy. Wspóln a cech a tych elementów u zytkowych jest to, ze ich po lozenie na gotowym opakowaniu powinno by c takie same dla ró znych opakowa n, to jest innymi s lowy mówi ac, tkanina materia lu opakowania musi by c po lo zona prawid lowo w celu zapewnienia tego, a zeby wyt loczony wzór i/lub otwór na s lomk e i/lub urz adzenie otwieraj ace, takie jak perforowany naro znik by l na gotowym opakowaniu umieszczony prawid lowo. Trudno jest jednak ze zapewni c to, aby tuba materia lu opakowania by la podawana tak, aby opakowa- nia by ly formowane, zgrzewane i ostatecznie docinane w taki sposób, ze wzory i tym podobne b ed a umiejscowione poprawnie. Materia l opakowania mo ze ulec w trakcie procesu odkszta lceniu, gdy z poddany jest on deformacji mechanicznej, dzia laniu ciep la, uformowana tuba wype lniana jest produk- tem i tym podobnie. Zmiany mog a powstawa c tak ze podczas operacji wyt laczania wst epnego (lub w trakcie formowania perforacji i tym podobnie). Znanym przyk ladem maszyn pakuj acych, odnosz acym si e do powy zszego, s a maszyny pakuj a- ce zg laszaj acego, s luzace do wytwarzania równoleg lo sciennych opakowa n lub te z równoleg loscien- nych opakowa n o scietych naro zach. W tych znanych maszynach stosowane s a automatyczne syste- my korekcji wzoru, posiadaj ace klapki zaginaj ace, przymocowane do szcz ek zgrzewaj acych maszyny w celu wci agania w trakcie pracy wi ekszej lub mniejszej ilo sci materia lu do elementów formuj acych i zgrzewaj acych maszyny pakujacej. Zespo ly takie opisano w zg loszeniu EP-A-887 265 oraz patencie IT 1 296 062, przyznanym 9 czerwca 1999. Rozwi azania te s a jednak do sc skomplikowane. Ponadto, gdyby koncepcje te mia ly zosta c wdro zone do produkcji opakowa n równoleg lo sciennych, by lyby one jeszcze bardziej skomplikowane. Znane jest równie z stosowanie tak zwanej linijki zaginaj acej nad ka zd a szcz ek a zgrzewaj ac a maszyny pakuj acej w celu dostosowania d lugo sci scie zki tkaniny materia lu opakowania, maj acego na celu zapewnienie tego, aby wyt loczony wzór umiejscowiony by l na gotowym opakowaniu prawid lowo. Znane jest to na przyk lad przy wytwarzaniu opakowan równoleg lo sciennych. Stosowanie takich linijek zaginaj acych jest niekorzystne z tego wzgl edu, ze je sli w trakcie produkcji odkryte zostanie, i z tkanina materialu opakowania nie jest umiejscowiona poprawnie wzgl edem gotowego opakowania, faktycznie musi zosta c zatrzymana produkcja a w celu wprowadzenia potrzebnej korekty linijki zaginaj ace musz a zostac przed ponownym uruchomieniem produkcji zast apione linijkami zaginaj acymi krótszymi lub d luzszymi. Mówi ac inaczej, linijki zaginaj ace musz a by c wi ec wymieniane manualnie, a tak ze dost ep- na musi by c pewna liczba ró znych rodzajów linijek zaginaj acych, a operator musi wiedzie c, której linijki zaginaj acej ma u zy c i tym podobnie, co jest niekorzystne. Jest to zarówno pracoch lonne jak i czaso- ch lonne, a ponadto, je zeli zatrzymany ma zosta c tok produkcji, przy jego ponownym uruchomieniu pojawi c si e mog a inne problemy. Problemy te powstaj a w ogólno sci w fazie uruchamiania maszyny, gdy z dzia lanie szcz ek zgrzewaj acych musi zosta c zsynchronizowane z materia lem. W przypadku maszyn pakuj acych o du zej szybko sci dzia lania nawet bardzo niewielkie przesuni ecie po lo zenia wzo- rów mo ze, o ile nie zostanie poprawione w czasie rzeczywistym, wzrosn ac w ko ncu do takiej warto sci, ze opakowania b ed a musia ly zosta c usuni ete. W przypadku formowanych wst epnie otworów na s lom- k e i tym podobnych, krytyczne mog a by c czynno sci zwi azane z wyci aganiem, wykonywane na przy- k lad przez klapki zaginaj ace i tym podobne, a tak ze urz adzenia urywaj ace, potrzebne do przerwania tkaniny, gdy z perforacja mo ze ulec rozdarciu lub os labieniu, tak jak i otwór na s lomk e, co stanowi powa zny problem, gdy z ma to wp lyw nie tylko na wygl ad opakowania, ale równie z jego funkcjonal- nosc. Zadne, zatem z sugerowanych rozwi aza n nie dzia la w sposób zadowalaj acy. Maszyna pakuj aca, przeznaczona do pakowania p lynnych artyku lów spo zywczych, zawieraj aca urz adzenia do wzd lu znego zgrzewania, w celu utworzenia tuby, tkaniny ci ag lego materia lu opakowa-PL 203 648 B1 4 niowego, wspó ldzia laj ace parami szcz eki zgrzewaj ace, s luzace do zaciskania i zgrzewania w regular- nych odst epach wype lnionej produktem tuby, a tak ze urz adzenia kontroluj ace po lozenie, które zawie- raja urz adzenia do automatycznego dostosowywania d lugo sci scie zki tkaniny materia lu opakowania przed jego poprzecznym zaci sni eciem i zgrzaniem, tak aby kontrolowane mog lo by c po lo zenie ele- mentów u zytkowych, obecnych na tkaninie materia lu, aby zajmowa ly one okre slone po lo zenie na go- towych, zamkni etych opakowaniach, a urz adzenia kontroluj ace po lozenie rozmieszczone s a tak, aby dzia la c powy zej odpowiednich szcz ek zgrzewaj acych, wed lug wynalazku charakteryzuje si e tym, ze urz adzenia kontroluj ace po lozenie zawieraj a linijki zaginaj ace oraz urz adzenie uruchamiaj ace, dosto- sowuj ace d lugosc linijek zaginaj acych. Korzystnie ze szcz ek zgrzewaj acych z ka zdej pary szcz ek zgrzewaj acych posiada linijk e zagi- naj ac a, która zamontowana jest ruchomo wzgl edem tej szcz eki zgrzewaj acej. Korzystnie linijka zaginaj aca zawiera linijk e, s luzac a do oddzia lywania na tkanin e materia lu oraz cz esc tyln a, która jest poruszana w celu przesuwnego przemieszczania linijki zaginaj acej wzgl edem szcz eki zgrzewaj acej, na której jest zamontowana. Korzystnie z linijk a zaginaj ac a, zwi azan a ze szcz ek a zgrzewaj ac a po laczone jest urz adzenie ustalaj ace. Urz adzenie ustalaj ace dosuwane jest przez spr ezyn e w kierunku linijki zaginaj acej, a na prze- ciwleg lym ko ncu d zwiga ono obrotowe lozysko kulowe. Urz adzenie uruchamiaj ace zawiera obrotowo zamontowan a krzywk e, poruszaj ac a si e na lo zy- sku kulowym oraz urz adzenie nap edowe, steruj ace krzywk a. Korzystnie urz adzenie nap edowe zawiera zespó l cylindra powietrznego, poruszaj acy system lacznikowy, polaczony z krzywk a. Korzystnie zespó l cylindra powietrznego zawiera trzy polaczone szeregowo cylindry powietrzne o skoku odpowiednio 2 mm, 1 mm oraz 0,5 mm, tak i z linijka zaginaj aca mo ze by c sterowana w celu przy- j ecia przez ni a dowolnej z siedmiu pozycji wzgl edem szcz eki zgrzewaj acej, w której jest zamontowana. Urz adzenie nap edowe zawiera silnik krokowy. Korzystnie tkanina posiada rozmieszczone w równych odst epach znaczniki. Urz adzenie kontroluj ace po lozenie zawiera ponadto urz adzenie wykrywaj ace, s lu zace do wy- krycia po lo zenia znaczników lub elementów u zytkowych, a urz adzenie wykrywaj ace po laczone jest z jednostk a steruj ac a, kontroluj ac a urz adzenie uruchamiaj ace. Korzystnie elementy u zytkowe obejmuj a wzory, a tak ze tym, ze urz adzenie kontroluj ace po lo- zenie zawiera urz adzenie do korekcji wzorów. Elementami u zytkowymi s a otwory na s lomk e, perforacje, na przyk lad perforowane naro zniki i tym podobne. Korzystnie szcz eki zgrzewaj ace rozmieszczone s a na la ncuchach bez ko nca, tak ze podczas pracy tworzone s a kolejne szwy, które tworz a wzgl edem siebie k at, wynosz acy zasadniczo 90°, tak i z wytwarzane s a czworo scienne opakowania. Sposób kontrolowania po lo zenia w maszynie pakuj acej, przeznaczonej do pakowania p lynnych artyku lów spo zywczych, w których doprowadza si e ci ag la tkanin e materia lu opakowania, formuje si e tkanin e do postaci tuby, wzd lu znie zgrzewa si e tub e, nape lnia si e tub e p lynnym artyku lem spo zyw- czym, wykrywa si e obecne na tkaninie w równych odst epach znaczniki lub elementy u zytkowe, okre- sla si e odchylenia po lo zenia znaczników wzgl edem po loze n predefiniowanych, okre sla si e w jednost- ce steruj acej, w oparciu o wykrycie znaczników/elementów u zytkowych czy i/lub jak powinna zosta c zmieniona scie zka, któr a przemierza tkanina, wed lug wynalazku charakteryzuje si e tym, ze automa- tycznie dostosowuje si e odleg lo sci, jak a przemierza tkanina przed wykonaniem operacji poprzecznego zaciskania/zgrzewania w celu utworzenia odr ebnego opakowania, aktywuje si e urz adzenie urucha- miaj ace, dzia laj ace na linijk e zaginaj ac a, zamontowan a ruchomo wzgl edem szcz eki zgrzewaj acej, w celu zwi ekszenia/zmniejszenia d lugo sci tej linijki zaginaj acej, dopasowuj ac tym samym dlugosc scie zki tkaniny materia lu przed operacj a poprzecznego zaci sni ecia/zgrzewania. Korzystnie jedna szcz eka zgrzewaj aca z ka zdej pary zawiera linijk e zaginaj ac a, która jest na niej zamontowana przesuwnie w celu oddzia lywania na tkanin e materia lu. Korzystnie porusza si e urz adzenie uruchamiaj ace przy u zyciu silnika krokowego, zespo lu cylin- dra powietrznego lub podobnego urz adzenia. Elementy u zytkowe obejmuj a wzory, otwory na s lomk e, perforacje lub podobne elementy. Korzystnie oddzia luje si e na lozysko kulowe, po laczone z linijk a zaginaj ac a, które to lozysko ku- lowe kontaktuje si e z powierzchni a krzywki urz adzenia uruchamiaj acego.PL 203 648 B1 5 Zespó l kontroli po lo zenia, przeznaczony do maszyny pakuj acej, s lu zacej do pakowania p lyn- nych artyku lów spo zywczych, w której ci ag la tkanina materia lu opakowania zgrzewana jest wzd lu znie w celu utworzenia tuby, która nape lniana jest p lynnym produktem, która to tuba jest w regularnych odst epach zaciskana i zgrzewana poprzecznie przez par e szcz ek zgrzewaj acych, gdzie tkanina mate- ria lu zaopatrzona jest w rozmieszczone w równych od siebie odst epach elementy uzytkowe, takie jak na przyk lad wzory, perforacje, otwory na s lomk e, ponadto zawiera urz adzenie do automatycznego dostosowywania scie zki tkaniny materia lu opakowania przed operacj a zaci sni ecia i zgrzania, tak aby kontrolowane mog lo by c po lo zenie elementów u zytkowych, znajduj acych si e na tkaninie materia lu, aby przyjmowa ly one okre slone po lo zenie na gotowych, zamknietych opakowaniach, zgodnie z którym urz adzenie kontroluj ace po lozenie umieszczone jest tak, aby oddzia lywa c powy zej odpowiednich szcz ek zgrzewaj acych, wed lug wynalazku charakteryzuje si e tym, ze zawiera linijki zaginaj ace, które umieszczone s a przesuwnie wzgl edem ka zdej szcz eki zgrzewaj acej, rozmieszczonej na la ncuchu bez ko nca, s lu zacej do wspó ldzia lania ze szcz ek a zgrzewaj ac a, znajduj ac a si e na la ncuchu bez ko nca, skierowanym przeciwnie, a tak ze urz adzenie uruchamiaj ace, pracuj ace w celu dopasowania d lugo sci linijek zaginaj acych. Zespó l zawiera ponadto urz adzenie nap edowe, po laczone z jednostk a steruj ac a, steruj ac a urz adzeniem nap edowym, poruszaj acym urz adzenie uruchamiaj ace, która to jednostka steruj aca od- biera sygna ly z urz adzenia wykrywaj acego, ustawionego w celu wykrywania po lo zenia elementów u zytkowych lub znaczników na tkaninie materia lu. Wynalazek dotyczy maszyny pakuj acej, w której zapewniono kontrol e po lo zenia, tak a zeby na gotowym opakowaniu prawid lowo umiejscowi c elementy u zytkowe, takie jak wzory, otwory na s lomk e lub perforacje. W maszynie pakuj acej szybko i precyzyjnie zrealizowana mo ze by c kontrola po lozenia, zw laszcza korekcja wzoru i w której kontrola po lo zenia prowadzona mo ze by c nieprzerwanie, bez konieczno sci zatrzymywania toku produkcji w momencie wykrycia odchyle n po lozenia. Jest równie z celem wynalazku dostarczenie maszyny pakuj acej, która nie wymaga inwencji operatora. W maszynie pakuj acej, wed lug wynalazku kontrola po lo zenia i korekcja wzoru jest latwa i nieskom- plikowana. Maszyna pakuj aca pracuje z du za szybko sci a i zapewnia to, ze elementy u zytkowe, na przy- k lad wzory, otwory na s lomk e i tym podobne zostan a umiejscowione na gotowym opakowaniu poprawnie. Zespó l realizuj acy kontrol e po lo zenia, w szczególno sci korekcj e wzoru, w maszynie pakuj acej. Zespó l ten mo ze by c latwo instalowany na istniej acych maszynach pakuj acych. Maszyna i zespó l pozwala na korekcj e w czasie rzeczywistym i w której nawet niewielkie odchylenia elementów u zytko- wych, to jest wzorów i tym podobnych, od teoretycznego po lo zenia mog a zosta c zniwelowane w po- cz atkowym stadium. Ponadto dzi eki maszynie i zespo lowi mo zna unikn ac wyrzucania wytworzonych opakowa n ze wzgl edu na niew la sciwe po lo zenie wzorów lub innych elementów u zytkowych. W maszynie pakuj acej oraz zespole przeznaczonym do u zycia z t a maszyn a pakuj ac a kontrola po- lo zenia lub korekcja wzorów mo ze zosta c uzyskana bez wywierania na tkanin e mechanicznego nacisku, co mo ze na przyk lad powodowa c wzrost uszkodze n perforacji, otworów na s lomki i tym podobne. Zalet a niniejszego wynalazku jest to, ze mo zliwa jest na przyk lad nieprzerwana i automatyczna kontrola po lo zenia wzorów, a w szczególno sci to, ze mozliwa jest nieprzerwana i automatyczna korek- cja wzoru. Jest równie z zalet a wynalazku to, ze obecny jest pewien zespó l, który mo ze by c wbudowa- ny w ju z istniej ace maszyny, jak równie z koncepcj e t e mo zna wykorzysta c przy budowie nowych ma- szyn pakuj acych. Przedmiot wynalazku przedstawiono w przyk ladach wykonania na rysunku, na którym fig. 1a przedstawia bardzo schematycznie maszyn e pakuj ac a z urz adzeniem kontroluj acym po lo zenie, fig. 1b przedstawia schematycznie w powi ekszeniu silnik krokowy z fig. 1a, fig. 1c przedstawia w powi eksze- niu urz adzenie wykrywaj ace z fig. 1a, fig. 2 ilustruje schematycznie widok w przekroju poprzecznym przeciwnej szcz eki zgrzewaj acej z zamontowan a na nim linijk a zaginaj ac a, fig. 3 ilustruje par e wspó l- pracuj acych szcz ek zgrzewaj acych, z których jedna zawiera linijk e zaginaj ac a, fig. 4a przedstawia szczegó lowy widok przeciwnej szcz eki zgrzewaj acej z linijk a zaginaj ac a, urz adzeniem ustalaj acym oraz lo zyskiem kulowym, fig. 4b przedstawia widok rozebranego zespo lu urz adze n z fig. 4a, fig. 5 przedstawia urz adzenie uruchamiaj ace, w laczaj ac w to urz adzenie nap edowe oraz krzywk e wed lug pierwszego przyk ladu wykonania, fig. 6 przedstawia urz adzenie uruchamiaj ace, w laczaj ac w to urz a- dzenie nap edowe oraz krzywk e wed lug drugiego przyk ladu wykonania, fig. 7a ilustruje urz adzenie uruchamiaj ace, dzia laj ace na linijk e zaginajac a i sprawiaj ace, ze przyjmuje ona pierwsze po lozenie wzgl edem szcz eki zgrzewaj acej, fig. 7b ilustruje urz adzenie uruchamiaj ace, dzia laj ace na linijk e zagi- naj ac a i sprawiaj ace, ze przyjmuje ona drugie po lo zenie wzgl edem szcz eki zgrzewaj acej, fig. 8 ilustru-PL 203 648 B1 6 je bardzo schematycznie cz es c maszyny pakuj acej z wielostopniowym cylindrem powietrznym w cha- rakterze zespo lu nap edowego. Na fig. 1 zilustrowano bardzo schematycznie maszyn e pakuj ac a 100, przeznaczon a do produk- cji czworo sciennych opakowa n. Na b ebnie znajduje si e wyt loczona wst epnie tkanina materia lu 101, sk ad doprowadzana jest ona do urz adzenia sterylizuj acego 102, w którym tkanina ta poddawana jest na przyk lad dzia laniu nadtlenku wodoru. Nast epnie doprowadzana jest ona do urz adzenia podgrzewa- jacego 103 w celu usuni ecia srodka sterylizuj acego, na przyk lad w wyniku odparowania. Tkanina ma- teria lu 101 przechodzi przez b ebny lami ace 104 i formowana jest nast epnie do kszta ltu tubularnego, który jest wzd luznie zgrzewany. Wyt loczone wst epnie znaczniki (lub elementy u zytkowe) s a nast epnie wykrywane przez urz adzenie wykrywaj ace, na przyk lad w postaci fotokomórki 105 w celu zarejestro- wania oznacze n, wyt loczonych na tkaninie materia lu opakowania. Mo ze by c ewentualnie obecna wi eksza liczba fotokomórek. Oznaczenia te równie z mog a by c ró znego rodzaju, mog a by c to znaki indeksacyjne, kody kreskowe, ale mog a one równie z sk lada c si e z samych tylko elementów u zytko- wych, które pe lni a wtedy podwójne zadanie, s lu za mianowicie jako wska zniki (oznaczenia) oraz pe lni a swoj a podstawow a funkcj e, na przyk lad perforacji otworu na s lomk e lub podobnego elementu. Mog a one, w ró znych implementacjach, by c rozmieszczone wewn atrz lub na zewn atrz tuby. Mo zliwe jest ponadto przeprowadzenie etapu detekcji zanim tkanina zostanie ukszta ltowana do postaci tuby. W jednym przyk ladzie wykonania fotokomórka 105 odczytuje oznaczenia, które roz- mieszczone s a w równych odst epach na tkaninie materia lu 101. Informacja otrzymana z fotokomórki 105 przesy lana jest kablem 106 do jednostki steruj acej 107, która po lozona jest w po laczeniu z maszyn a lub na zewn atrz maszyny. W jednostce steruj acej 107 informacja ta jest przetwarzana i podejmowana jest decyzja, czy po lo zenie musi by c skorygowane czy nie, a tak ze jak ma by c skorygowane. Jednostka steruj aca 107 jest programowalna i mo ze na przyk lad oblicza c po lo zenie znacznika (a wi ec po lo zenie elementów u zytkowych) wzgl edem po lo zenia odniesienia, odpowiadaj acego po zadanej pozycji na gotowym opakowaniu. Jednostka steruj aca 107 kontroluje urz adzenie nap edowe 410, które w tym przyk ladzie wykonania zawiera silnik krokowy, po- kazany nieco bardziej szczegó lowo na fig. 1b, oznaczony na fig. 1a symbolem 1b. Po lozenie fotoko- mórki 105 zilustrowano wyra zniej na powi ekszonym widoku 1c z fig. 1c. Urz adzenie nap edowe stanowi cz es c urz adzenia uruchamiaj acego (nie pokazanego na fig. 1a), oddzia lywuj acego na linijki zaginaj ace, po laczone ze szcz ekami zgrzewaj acymi, stosowanymi do po- przecznego zaciskania i zgrzewania w regularnych odst epach tuby, która wype lniana jest produktem. Dzia lanie to zostanie opisane bardziej szczegó lowo w nast epuj acym dalej opisie. Fig. 2 przedstawia schematyczny widok z boku w przekroju poprzecznym przeciwnej (przeciw- nego nacisku) szcz eki zgrzewaj acej 1 z linijk a zaginaj ac a 5. Przeciwna szcz eka zgrzewaj aca 1 posia- da g lówny korpus 2, z którym po laczony jest pierwszy i drugi element tworz acy obj eto sc 3, 3', za po- srednictwem urz adzenia mocuj acego 4. Powierzchnia kontaktowa 6 kontaktuje si e z tkanin a w trakcie etapu zaciskania i zgrzewania. G lówny korpus 2 zaopatrzony jest w urz adzenie lacz ace 7, s luzace do po laczenia z lancuchem bez ko nca (nie pokazanym), który porusza pewn a liczb e podobnych szcz ek zgrzewaj acych w synchronicznym ruchu wzd lu z tubularnej tkaniny materia lu (fig. 3), zasadniczo zgod- nie z tym, co ma miejsce w maszynach ze stanu techniki. Urz adzenie lacz ace 7 tworzy czop soczew- kowy dla szcz eki zgrzewaj acej wzgl edem lancucha bez ko nca. Naprzeciw szcz eki zgrzewaj acej znaj- duje si e ma ly wa lek prowadz acy 9. Na g lównym korpusie 2 umieszczony jest du zy wa lek prowadz acy 8, stanowi acy oparcie dla szcz eki zgrzewaj acej podczas ko ncowej fazy zgrzewania. Na figurze tej zilustrowano jedynie linijk e zaginaj ac a 5, a nie wskazano w jaki sposób, wedlug wynalazczej koncep- cji, ta linijka zaginaj aca mo ze porusza c si e lub by c przemieszczana przesuwnie, co opisane zostanie pó zniej w odniesieniu na przyk lad do fig. 4a, 4b. Na fig. 3 przedstawiono schematyczn a ilustracj e przeciwnej szcz eki zgrzewaj acej 1 z fig. 2, wspó lpracuj acej ze szcz ek a zgrzewaj ac a 1', w celu zaci sni ecia i zgrzania tubularnej tkaniny materia lu 101, umieszczonej mi edzy nimi. Podobnie jak w maszynach ze stanu techniki, szcz eki zgrzewaj ace 1, 1' poruszane s a post epowo-zwrotnie, tak aby w regularnych odst epach zaciska ly i zgrzewa ly znajdu- jac a si e mi edzy nimi tkanin e, tworz ac poprzeczne linie zgrzewu. Ka zda ze szcz ek zgrzewaj acych 1, 1' po laczona jest z pewnym lancuchem bez ko nca (nie pokazanym), z których ka zdy zawiera pewn a liczb e szcz ek zgrzewaj acych, s luzacych odpowiednio do wspó ldzia lania, tak jak opisano to powy zej. W celu wytwarzania czworo sciennych opakowa n, poprzecznie do tych lancuchów umiejscowiona jest inna para la ncuchów, a wspó ldzia laj ace szcz eki zgrzewaj ace tak pracuj a naprzemiennie, a zeby pro-PL 203 648 B1 7 stopadle do siebie tworzone by ly kolejne, poprzeczne linie zgrzewu. Rozwi azanie to znane jest z ma- szyn pakuj acych, s lu zacych na przyk lad do wytwarzania opakowa n. Na fig. 2 i 3 zilustrowano tylko wyja snienie dzia lania szcz ek zgrzewaj acych, w których obecna jest szcz eka zgrzewaj aca przeciwnego nacisku z linijk a zaginaj ac a, zdoln a do wp lywania na scie zk e tkaniny materia lu 101. Na fig. 2 przedstawiono w zasadzie widok w przekroju poprzecznym wzd lu z linii I-I z fig. 3, a strza lki C, C wskazuj a kierunek ruchu szcz ek zgrzewaj acych w celu wykonania czynno sci zaci sni e- cia i zgrzewania. Na fig. 4a zilustrowano szcz ek e zgrzewaj ac a przeciwnego nacisku 10 wraz z zamontowan a przesuwnie linijk a zaginaj ac a 20, umieszczon a pomi edzy pierwszym elementem szcz eki zgrzewaj acej 11, a drugim elementem szcz eki zgrzewaj acej 12, s lu zac a jako pokrywa no sna. Pierwszy element szcz eki zgrzewaj acej i drugi element szcz eki zgrzewaj acej, 11, 12, utrzymywane s a razem przez tuleje 18, 18. Do linijki zaginaj acej 20 do laczone jest lo zysko kulowe 26, tak a zeby przenosi c ruch krzywki urz adzenia uruchamiaj acego, które na tej figurze nie zosta lo pokazane. B edzie to wyja snione dalej w odniesieniu do fig. 5, 6, 7a, 7b. Widok zespo lu rozebranego z fig. 4b, ukazuj acy szcz ek e zgrzewaj ac a przeciwnego nacisku z fig. 4a, ujawnia bardziej szczegó lowo sposób, w jaki w rzeczywisto sci lo zysko kulowe 26 po laczone jest z linijk a zaginaj ac a 20, zawieraj ac a linijk e 21, s lu zac a do oddzia lywania na tkanin e materia lu (nie pokazan a) oraz cz esc tyln a 22, na której jest ono poruszane w celu przesuni ecia linijki zaginaj acej 20 wzgl edem szcz eki zgrzewaj acej, w której jest ona zamontowana. Na wa lku 15 zamontowane s a rolki no sne 16 i po laczone z nim za po srednictwem pier scieni ustalaj acych 17, 17. Pomi edzy pierwszym elementem szcz eki zgrzewaj acej a drugim elementem szcz eki zgrzewaja- cej, 11, 12, znajduje si e lo zysko slizgowe 13, a p lyta 29 przymocowana jest srubami do pierwszego elementu szcz eki zgrzewaj acej 11 dla potrzeb monta zowych. Na urz adzeniu ustalaj acym lub pr ecie 25 zamontowane jest lo zysko kulowe 26 za po srednictwem sworznia, przechodz acego przez dwa otwory w rozwidlonej cz esci ko ncowej urz adzenia ustalaj acego lub pr eta 25, w których utrzymywany jest on przez podk ladki 27, 27. Przeciwleg ly koniec urz adzenia ustalaj acego 25 zawiera wyci ecie, w którym umieszczona jest wystaj aca cz esc czesci tylnej 22 linijki zaginaj acej 20, tak i z urz adzenie ustalaj ace 25 uczestniczy aktywnie w przemieszczaniu linijki zaginaj acej 20 w kierunku ruchu, nadanego na lo- zysku kulowym 26 przez urz adzenie uruchamiaj ace (nie pokazane tutaj). Na urz adzeniu ustalaj acym lub pr ecie 25 zamontowana jest spr ezyna 23 naciskaj aca na linijk e zaginaj ac a w kierunku na ze- wn atrz. Sprezyna 23 zamontowana jest na cz esci urz adzenia ustalaj acego lub pr eta 25 zwróconej w kierunku linijki zaginaj acej 20 wskro s elementu no snego 10. Kiedy zatem urz adzenie uruchamiaj ace za po srednictwem krzywki wywiera pewien nacisk na lozysko kulowe 26 tocz ace si e na krzywce (nie pokazanej), si la ta przenoszona jest za po srednictwem urz adzenia ustalaj acego 25 i dzia la na linijk e zaginaj ac a 20 w kierunku na zewn atrz od szcz eki zgrzewaj acej, w której jest ona zamontowana i od- dzia luje na tkanin e materia lu, tak aby wyd lu zy c scie zk e, po której ona przechodzi, zanim zostanie faktycznie zaci sni eta i zgrzana cieplnie mi edzy przeciwn a szcz ek a zgrzewaj ac a 10 a wspó ldzia laj ac a termiczn a szcz ek a zgrzewaj ac a (nie pokazan a). Na fig. 5 zilustrowano urz adzenie uruchamiaj ace 40, w którym urz adzenie nap edowe 41 zawie- ra zespó l wielostopniowego cylindra powietrznego, sterowany przez programowaln a jednostk e steru- jac a (nie pokazan a na tej figurze), w celu uruchomienia kinematycznego procesu transmisji, maj acej na celu zmian e po lo zenia krzywki 60, która okre sla przesuni ecie lo zyska kulowego 26 (nie pokazane- go), zgodnie z tym co zilustrowano na fig. 4a, 4b, porównaj tak ze fig. 7a, 7b. Zespó l wielostopniowego cylindra powietrznego równie z mo ze zawiera c na przyk lad zespó l cylindra trzystopniowego z trzema u lozonymi w szereg cylindrami powietrznymi, które odznaczaj a si e d lugo sci a skoku odpowiednio 2 mm, 1 mm i 0,5 mm, co daje siedem ró znych pozycji, odpowiadaj acych przemieszczeniu o 0,5 mm, 1 mm, 3,5 mm. Mo zna na przyk lad okre sli c czwarty stopie n w celu przyj ecia pozycji zasadniczej w przypadku, gdy scie zka tkaniny nie musi zosta c zmieniona, to znaczy nie podejmuje si e zadnego dzia lania w celu korekcji po lozenia. Dotyczy to oczywiscie tylko jednego szczególnego przyk ladu wy- konania, a zastosowany mo ze zosta c dowolny rodzaj zespo lu wielostopniowego cylindra powietrzne- go. Wynalazek ten nie jest oczywi scie ograniczony do zastosowania zespo lów wielostopniowych cy- lindrów powietrznych w charakterze urz adze n nap edowych, ale dotyczy to zaledwie jednego, szcze- gólnego przyk ladu wykonania.PL 203 648 B1 8 W tym przyk ladzie wykonania zespó l wielostopniowego cylindra powietrznego 41 po laczony jest jednak ze z pr etem 42, który tworzy cz esc systemu lacznikowego 65, odpowiedzialnego za transmisj e mechaniczn a, maj ac a na celu zmian e po lo zenia krzywki 60. Pr et 42 po laczony jest z d zwigni a 43, w taki sposób, ze jego koniec, przeciwleg ly wzgl edem zespo lu wielostopniowego cylindra powietrzne- go 41, wprowadzony jest do rozwidlenia d zwigni 43. D zwignia 43 zawiera otwór przelotowy, po lo zony pionowo zasadniczo w srodku d zwigni i po laczona jest ona ze wspornikiem 51 poprzez wystaj acy rozwidlony element 54, który po lo zony jest pionowo i posiada otwory przelotowe, które maj a by c tak rozmieszczone, aby otwór przelotowy d zwigni pasowa l do otworów przelotowych rozwidlonego ele- mentu 54, przez które to otwory prze lo zony jest sworze n, przymocowany przez pier scie n ustalaj acy oraz tulejki 49. W czesci ko ncowej d zwigni 43, przeciwleg lej do cz esci, w której umieszczony jest pr et 42, znajduje si e inny otwór przelotowy, s lu zacy zamocowaniu, za po srednictwem sruby 44 przytwier- dzonej przez nakr etk e 45, cz esci ko ncowej pr eta naciskaj acego 46. Pr et naciskaj acy 46 odchylany jest przez sprezyn e 47, a we wsporniku 51 znajduje si e podk ladka, posiadaj aca otwór przelotowy, umieszczony zasadniczo w jej srodku, za s po drugiej stronie druga czesc ko ncowa pr eta naciskaj ace- go 46 polaczona jest z rozwidlonym polaczeniem 56, które z kolei po laczone jest obrotowo z krzywk a 60 za po srednictwem sworznia lub podobnego elementu. Krzywka 60 posiada zasadniczo w swej srodkowej cz esci pewien otwór, s luzacy umieszczeniu lacz acego sworznia 57 za po srednictwem roz- puszczalnika polarnego 56. W górnej cz esci krzywki 60 znajduje si e inny otwór przelotowy, w którym umieszczone jest inne rozwidlone po laczenie 58, mocowane przez sworze n 59. To górne rozwidlone po laczenie przymocowane jest do obudowy maszyny, za s krzywka mo ze by c obracana wokó l czopu soczewkowego, tworzonego przez sworze n 59. Na przeciwnym, swobodnym ko ncu krzywki znajduj a sie suwaki 63, 63, rozmieszczone po ka zdej jego stronie i przymocowane do niego srubami 64. Przesuni ecie przenoszone przez urz adzenie nap edowe 41 przekazywane jest poprzez pr et na- ciskaj acy 46, po laczony z krzywk a 60 za po srednictwem rozwidlonego po laczenia 56. Maksymalna odpowied z na przenoszone przesuni ecie, pochodz ace z urz adzenia nap edowego 41 realizowana jest wi ec w dolnej, swobodnej pozycji krzywki 60. Wzd lu z krzywki 60 toczy si e lozysko kulowe 26 (nie po- kazane na tej figurze), co wyja snione b edzie wyra zniej na fig. 7a, 7b. Je zeli krzywka popychana jest w kierunku lo zyska kulowego, czynno sc ta jest za po srednictwem urz adzenia ustalaj acego przeno- szona do linijki zaginaj acej, która wyd lu za wtedy drog e, jak a ma do pokonania tkanina materia lu. Na fig. 6 przedstawiono alternatywny przyk lad wykonania urz adzenia uruchamiaj acego 401, zawieraj acego silnik krokowy. Fig. 6 jest podobna do fig. 5, ukazuj ac urz adzenie uruchamiaj ace 400, zawieraj ace silnik kro- kowy 410 w charakterze urz adzenia nap edowego, zamiast zespo lu wielostopniowego cylindra po- wietrznego 41 z fig. 5. Silnik krokowy 410 po laczony jest za po srednictwem lo zyska kulowego (nie pokazanego) z mimo srodem 412, który ponad pier scieniem ustalaj acym (nie pokazanym) po laczony jest konwencjonalnie z prze lacznikiem blisko sci (nie pokazanym) poprzez wspornik 411. Mimo sród oraz prze lacznik blisko sci po laczone s a z urz adzeniem zabezpieczaj acym, na przyk lad w tym przy- padku z uchem przegubu kulowego 414 poprzez srub e 413. Do ucha przegubu kulowego 414 przy- mocowany jest jednym swym ko ncem sworze n 415, za s drugi koniec sworznia 415 po laczony jest z rozwidlonym po laczeniem 416, które poprzez sworze n 417 po laczone jest z krzywk a 420, podobn a do krzywki 60 z fig. 5. Górna cz esc krzywki zaopatrzona jest w otwór przelotowy, s lu zacy do polacze- nia z innym rozwidlonym po laczeniem 418 za po srednictwem sworznia 419. Krzywka 420 jest przy- mocowana obrotowo za po srednictwem rozwidlonego po laczenia i urz adzenia mocuj acego 422 do obudowy maszyny, tak i z lozyska kulowe, zwi azane ze szcz ekami zgrzewaj acymi na la ncuchu bez ko nca s a w styczno sci z krzywk a 420, tak omówiono to wcze sniej. Na fig. 7a i 7b zilustrowany zostanie sposób, w jaki krzywka oddzia luje na lozysko kulowe szcz eki zgrzewaj acej. Pokazano jak urz adzenie uruchamiaj ace 400, ukazane na fig. 6, zawieraj ace silnik krokowy 410, uruchamia krzywk e 420 za po srednictwem sworznia 415. Krzywka 420 przymoco- wana jest na sta le do sta lej cz esci obudowy maszyny za po srednictwem rozwidlonego polaczenia 418 i mo ze ona obraca c si e wokó l sworznia lub sruby 419, tworz ac czop soczewkowy. Na fig. 7a linijka zaginaj aca 20 jest wci agni eta tak bardzo jak jest to mo zliwe, a zatem krzywka 420 nie wywiera naci- sku na lo zysko wa leczkowe 26. Scie zka tkaniny ulega wtedy skróceniu w porównaniu do ustawienia zasadniczego. Na fig. 7b zilustrowano sytuacj e, w której tkanina (nie pokazana) zmuszana jest do obrania d lu zszej scie zki, gdy z linijka zaginaj aca 20 odchylana jest na zewn atrz. Krzywka obracana jest w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara wokó l czopu soczewkowego, gdy z silnik krokowy 410, za po srednictwem sworznia 415, napiera w prawo, na figurze, odchylaj ac odsuwanePL 203 648 B1 9 przez spr ezyn e lozysko wa leczkowe 26 do wewn atrz, wzgl edem szcz eki zgrzewaj acej 10. Lo zysko wa leczkowe 26, które, jak opisano dok ladniej w odniesieniu do fig. 4a, 4b, w reakcji na dzia lanie spr e- zyny (tutaj nie pokazanej) naciskane jest w kierunku linijki zaginaj acej 20, która jest wtedy naciskana w kierunku na zewn atrz, innymi s lowy mówi ac, linijka zaginaj aca staje si e d lu zsza. Zastosowane mo ze by c oczywi scie dowolne urz adzenie nap edowe, nie tylko silnik krokowy lub zespó l wielostopniowego cylindra powietrznego, ale tak ze na przyk lad urz adzenie hydrauliczne. Krzywka mo ze równie z zosta c zast apiona przez inne podobne elementy, o ile urz adzenie nap edowe w taki czy inny sposób oddzia luje na urz adzenie, korzystnie lozysko kulowe, polaczone z zamontowa- n a ruchomo linijk a zaginaj ac a, tak aby przemie scic j a wzgl edem szcz eki zgrzewaj acej. Ostatecznie, na fig. 8 zilustrowano bardzo schematycznie cz es c obudowy 110 maszyny, do ze- wn etrznej strony której przymocowany jest zespó l wielostopniowego cylindra powietrznego 41 z fig. 5. Na figurze tej nie pokazano systemu lacznikowego, lacz acego si e z krzywk a, gdy z przechodzi ona przez wspornik lub obudow e maszyny, ale pokazano rozwidlone po laczenie 56, po laczone z krzywk a 60 i mo zna równie z zobaczy c, jak rozwidlone polaczenie 58 jest na sta le przymocowane do obudowy, tak a zeby krzywka mog la obraca c si e wokó l punktu po laczenia z rozwidlonym po laczeniem 58. Na figurze tej zilustrowano tylko jedna szcz ek a zgrzewaj ac a przeciwnego nacisku 10, ale mo zna zauwa- zy c, jak lo zysko wa leczkowe 26, polaczone ze szcz ek a zgrzewaj ac a, porusza si e wzd lu z krzywki 60, tak i z mo ze by c kontrolowane po lo zenie aktywnego odcinka linijki zaginaj acej 20. Jak wspomniano wcze sniej, na lancuchu bez ko nca zamontowana jest pewna liczba szcz ek zgrzewaj acych przeciwne- go nacisku 10, wspó lpracuj acych ze szcz ekami zgrzewaj acymi, znajduj acymi si e na innym la ncuchu bez ko nca, w celu zaci sni ecia mi edzy nimi tkaniny materia lu. W przypadku wytwarzania opakowa n czworo sciennych, obecnych s a dwa lub wi eksza liczba lancuchów bez ko nca, z których jedne unosz a szcz eki zgrzewaj ace przeciwnego nacisku, za s drugie szcz eki zgrzewaj ace termicznie. Z innym urz a- dzeniem nap edowym po laczona musi by c wtedy dodatkowa krzywka, w celu umo zliwienia kontroli po lo zenia, równie z dla operacji zaciskania i zgrzewania w kierunku prostopad lym, jak omówiono to wcze sniej. Dla wi ekszej przejrzysto sci pokazano jedynie jedn a cz esc nieruchomej obudowy, ale w rzeczywisto sci obecne winne by c cztery podobne cz esci, z który dwie unosz a urz adzenie nap edo- we, s lu zace do poruszania ka zdej z krzywek. Je zeli linijka zaginaj aca jest wyd lu zona, oznacza to, ze bezpo srednio przed zaci sni eciem i zgrzaniem tkanina materia lu musi przej sc d lu zszy odcinek, a gdy rozpocz eta jest operacja zaciskania powinna by c ona równie z utrzymana, a z nast epuj aca para wspó ldzia laj acych szcz ek zgrzewaj acych, które dzia laj a na przyk lad w kierunku prostopad lym, faktycznie zaci snie (i zgrzeje) tkanin e. Uzyskuje si e wi ec nieprzerwan a i automatyczn a kontrol e po lo zenia elementów u zytkowych, a scie zka tkaniny materia lu opakowania dopasowywana jest nieprzerwanie poprzez kontrol e d lugo sci linijek zaginaj acych. Wynalazek ten nie jest oczywi scie ograniczony do szczególnych, zilustrowanych przyk ladów wykonania, ale mo ze on by c rozmaicie modyfikowany w zakresie za laczonych zastrze ze n. W szcze- gólno sci, zastosowany mo ze zosta c dowolny rodzaj odpowiedniego urz adzenia nap edowego, jak te z dowolny rodzaj odpowiedniego urz adzenia wykrywaj acego. W rozmaity sposób mo zna ponadto doko- nywa c detekcji. Znaczniki mog a by c obecne jedynie w celu dokonania detekcji lub te z wy lacznie w celu kontroli po lozenia albo te z ewentualnie wykorzystane mog a zosta c ju z istniej ace elementy u zytkowe, które i tak powinny by c obecne Ta koncepcja wynalazcza mo ze by c tak ze stosowana do produkcji ró znych rodzajów opakowa n, takich jak opakowania o kszta lcie cegie lki, opakowa n czworo- sciennych i tym podobnych. PL