PL155157B1 - Simple pipette - Google Patents

Description

RZECZPOSPOLITA POLSKA	OPIS PATENTOWY	155157
Patent dodatkowy do patentu nr---	Int. Cl.5 B01L 3/02
URZĄD	Zgłoszono: 88 04 15 /P. 271845,/ Pierwszeństwo - —
PATENTOWY	Zgłoszenie ogłoszono: 90 Ol 08
RP	Opis patentowy opublikowano: 1992 02 28

Twórca wynalazku: Wojciech Sarna

Uprawniony z patentu: Przedsiębiorstwo Polonijno-Zagraniczne PLASTOMED“, Warszawa /Polska/

PIPETA PROSTA

Przedmiotem wynalazku jest pipeta prosta, stanowiąca przyrząd laboratoryjny i służąca do pobierania, przenoszenia i oddawania cieczy o ściśle określonej objętości.

Znana jest z opisu patentowego RFN nr 2 921 442 pipeta prosta o regulowanej pojemności, która składa się z obudowy stanowięcej jednocześnie jej uchwyt, zawierającej w dolnym końcu połączony cylinder z końcówkami rurkowymi, z umieszczonego w tym cylindrze tłoka wciskanego w dół za pomocę przycisku i trzonka tłoka, wbrew sile wywieranej przez sprężynę, która powoduje powrót tooka do położenia górnego, górnej ograniczajęcej tulei z wewnntrznym gwintem, która jest nakręcana na gwint trzonka toolca i określa górne położenie tłoka. Górna tuleja i obudowa sę wyposażone we współpracujące rowek/występ, które uniemooliwiają obrót, lecz umoóliwiają ruch tulei wzdłuz trzonka tłoka, dzięki czemu po obróceniu przycisku określającego górne położenie tłoka, tuleja może przesunąć się w górę i w dół względem trzonka tooka zmieniając objętość pipety, pokazywaną na skali w obudowie. Podczas pipetowania naciska się przycisk, co powoduje ruch tulei oraz tooka w dół dopóty, dopóki przycisk nie zostanie dociśnięty do wspornika. Poczynając od tego miejsca mzliwe jest dalsze ciśnięcie przycisku tooka wraz z częścią wspornika mieszczącą się poza końcem obudowy. Ograniczeniem ruchu tooka do góry jest kołnierz w obudowie, do którego dociska górna ograniczająca tuleja po powrocie tooka do górnego położenia.

Znane jest z opisu patentowego RFN nr 2 549 477 ręczne urządzenie pipetujące, składające się z wysmukłego, stożkowego korpusu, którego górna część spełnia rolę rękojeści, natomiast część dolna jest zakończona wystający poza korpus króćcem wylotowym, na który Jest nakładana wymienna końcówka robocza pipety. We wnętrzu korousu jest osadzony mechanizm dozujący uruchamiany przyciskeen wystającym ponad górną część korpusu. Mechanizm pipety składa

155 157

155 157 się z kilku układów funkcjonalnych, usytuowanych na jednej osi., przebiegającej wzdłuż całej osi syrnetrri pipety. Górna część mechanizmu stanowi układ odmierzania pojemności dawki. Układ ten składa się z tłoczyska zwieńczonego wystającym ponad korpus przyciskeem, sprężyny powrotnej osadzonej na toczysku oraz z ogranicznika z otwoi^^m w dnie, przez który przechodzi koniec toczyska. W dolnej części w obszarze wysokość i ogranicznika na obwodzie tooczyska znajduje się sześć symeerycznie rozstawionych zderzaków, parami o trzech różnych wysokościach, wyznaczających trzy różne długości skoku nurnika. W dnie ogranicznika sę natomiast wykonane przelon^wie kanały odpowiadajęce rozstawieniu dwu par zderzaków. Powyżej ogranicznika w korpus wkręcony jest stały pierścień ustalający górnę bazową pozycję nurnika i całego mechanizmu. Pierścień ten oraz ogranicznik są wykonane jako magnesy trwałe, w stanie spoczynkowym mechanizm ogranicznika na skutek działania pola magnetycznego przylega swym górnym kołnterzwwym obwodem do pierścennoowego zderzaka.

Inne rozwiązanie jest znane z opisu patentowego USA nr 4 009 611. Mechanizm pipetowania i wydmuchu są wprawdzie na jednej osi, ale są rozdzielone całkowicie od mechanizmu zrzutu końcówki roboczej. Pipeta opisana w opisie patentowym USA nr 4 009 611 ma cylindryczny korpus stanowiący rękojeść oraz będący przedłużeneem tego korpusu, zewnętrznie smuklejący schodkowo cylinder z osadzoną na nim także smuuk^,]ącą schodkowo tuleję wyrzutnika. Wewnntrz korpusu jest umieszczone długie tłoczysko zakończone długim pręoowym nurnikeem osadzonym w cylindrze i obwodowo uszczelnóonym od góry. W górnej części w korpus jest wciśnięta tuleja, której długość wyznacza skok nurnika o Jednej długości. Pod tuleję jest ruchomy pierścień przewleczony przez tłoczysko i dociskany od spodu sprężyną spiralną tak, że tworzy rozłączne dno tulei.

Poniżej pierścienia znajduje się druga tuleja, także trwale wciśnięta w korpus. Wewwnąrz tej tulei Jest sprężyna powrotna osadzona na tłoczysku, oparta dolnym końcem o dno korpusu, zaś górnym o obwodowy ogranicznik zamocowany na tłoczysku poniżej pierścienia stanowiącego dno tulei górnej. Górny koniec tłoczyska przechodzi wewnnąrz tulei górnej i wystaje ponad korpus, gdzie tłoczysko jest zakończone przyciskiem. Przycisk ma w przekroju poprzecznym kształt trójkąta prostokątnego o zaokrąglonej i poryflowanej przyprostokątnej dla lepszego oparcia o nią kciuka. Na tłoczysku w obszarze tulei górnej Jest zamocowany pierścienoowy zderzak, który w stanie spoczynkowym mechanizmu jest dociskany sprężynami powrotnymi od górnej newnętrznej ścianki korpusu.

Ponadto znana jest z polskiego zgłoszenia patentowego nr P 242 647 mikropipeta laborato ryjna do pobierania i dawkowania określonych objętości cieczy z bardzo wysoką dokładnością. Mikropipeta laboratoryjna charakteryzuje się tym, że w części górnej dwuczęściowego rozłącznego korpusu nad tłokeem znajduje się przegroda, pod którą umieszczona Jest sprężyna główna współpracująca z tłokiem. Nad przegrodą znajduje się sprężyna pomoonicza oddział^ujące na tulejkę umieszczoną ruchomo centrycznie ^^i^węąrz tulejki regulacyjnej skoku tłoka wkręconej na gwint w otwór górnej części korpusu nad sprężyną pomoociczę. Wawwnąrz tulejki umieszczony jest centrycznie ruchomy popychacz tłoka z główką przyciskową.

Znane pipety posiadają skomplikowaną budowę, gdyż zawierają dużą ilość elementów składowych. Ponadto w dotychczasowych rozwiązaniach pipet, ruchowi przycisku w całym Jego zakresie towarzyszy ruch nurnika. Bariera siły realioowana jest przez uginający się zderzak. Powoduje to niebezpieczeństwo słabszego lub mocnajszego docisku do zderzaka w obawie przekroczenia bariery siły, występuje tu brak dostatecznego rozdzielenia faz ruchu przycisku, co powtoduje, że nie ma pełnej gwarancji uzyskiwania dużej powtarzalności wyników przy pobieraniu cieczy do badań.

Pipeta według wynalazku charakteryzuje się tym, że centralnie w osi syrneerii korpusu obudowy bezpośrednio pod przyciskemai znajduje się zespół kalibracji.

Zespół kalibracji zawiera opierającą się o wθwlitriny występ korpusu obudowy wielostopniową tulejkę kalibrującą, która jest unieruchomiona od góry przez wkręcany w korpus obudowy docisk. WewnntΓz tulejki kalibrującej jest zamocowany suwliwie i połączony z przyciskiem trzpień umieszczony ^won^z podłużnej tulejki stanowiącej popychacz, który od góry swym kołniezzem opiera się o czoło zderzaka wkręconego w wθwnntrzny gwint tulejki kalibrującej.

Od góry na kołnierz popychacza jest wywierany nacisk na sprężynę wydmuchu, która u góry opiera

155 157 się o stopniową podkładkę unieruchamianą przez pierścień założony w wycięcie trzpienia.

Dół popychacza styka się z kołnierzem nurnika, przy czym między kołnierzem nurnika, a końcem trzpienia jest wąska szczelina. Weemęęrzny dolny kołnierz tulejki kalibrującej stanowi punkt oporu dla przesuwanego w dół popychacze wraz z trzpieniem. Nurnik pipety składa się korzystnie z dwustopniowego kołnierza, części w kształcie ściętego stożka, zwróconego mniejszą średnicę w kierunku podłużnego trzpienia nurnika zakończonego dolnę częścię stożkową. W miejscu połączenia korpusu obudowy z tr.zonem znajduje się zespół uszczelnienia nurnika, składający się z nakrętki, w wewnntrzny gwint, której wkręcona jest tuleja z stanowiąca docisk, który poprzez tulejkę dociska do czoła trzonu pierścień i tulejkę uszczelniającą.

W drugiej wersji pipety według wynalazku nurnik składa się z dwustopniowego kołnierza, krótkiej części walcowee, następnie z podłużnego trzpienia oraz cienkiego trzpienia nurnika.

W miejscu połączenia korpusu obudowy z trzonem znajduje się zespół uszczelniania nurnika, skła dający się z nakrętki wewnntrz której wkręcany Jest docisk, który następnie p^^ιrzr sprężynę wywiera nacisk na tulejkę dociskową, która wsunięta w otwór trzonu dociska do czoła trzonu pierścień i tulejkę uszczelniającą. Przycisk pipety ma kształt okrągłej zamkniętej z jednej strony tulei, do której od wewnnąrz na sztywno zamocowany Jest trzpień, z zewnątrz ma założoną wykonaną z przezroczystego tworzywa sztucznego pokrywę. U góry wokół obwodu przycisku znajduje się prostokątny rowek, w którym umieszczony jest pasek informacyjny. Pipeta według wynalazku dzięki prostej konssrukcji jest łatwiejsza w wytwarzaniu. Ponadto pipeta według wynalazku, poprzez zastosowanie zespołu kalibracji, podczas wciskania przycisku w dół, daje możliwość rozdzielenia trzech faz ruchu i rozdzielających je dwóch barier siły, gdzie tylko podczas pierwszej i trzeciej fazy ruchu przycisku towarzyszy ruch nurnika. W drugiej fazie ruchu nurni ka dokonywany jest ruch jałowy pipety, który rozdziela cykl dozowania od cyklu wydmuchu. Taka możliwość zastosowania pipety zapewnia jej uzyskiwanie podczas pracy dużej powwarzalności wyników przy pobieraniu cieczy do badań.

Przedmot wynalazku jest uwidoczniony w przykładzie wykonania na rysunku, na któyym fig.l przedstawia pipetę prostą w widoku, fig.2 i 3 - pipetę prostą o dłuższym cyklu pracy w przekroju podłużnym, fig.4 i 5 - pipetę prostą o krótszym cyklu pracy w przekroju podłużnym, fig.6 - zespół kalibracji w stanie spoczynku w przekroju poosiowym, fig.7 - zespół kalibracji w pierwszej fazie ruchu przycisku w przekroju poosiowym, fig.8 - zespół kalibracji w drugiej fazie ruchu przycisku w przekroju poosiowym, a fig.9 - zespół kalibracji w trzeciej fazie ruchu przycisku w przekroju poosiowym.

Figura 1, 2 i 3 przedstawia pipetę prostą służącą do pobierania cieczy w granicach od 100 + 1000 ml. Składa się ona z okrągłego korpusu obudowy 1 wykonanego z twor^z^a sztucznego, stanowiącego jednocześnie rękojeść dla osób posługujących się nią. Do dolnej części korpusu ooudowy 1 zamocowany jest poprzez okrągłą nakrętkę 2 wkręcaną na koniec korpusu obudowy 1 trzon 3 mający postać stopniowanej wydłużonej tulejki, ',',’ewnątrz nakrętki 2 znajduje się zespół uszczelniania nurnika 4, który składa się z docisku 5 posiadającego kształt tulejki z kołnierzem. Docisk 5 wkręcany w wewnnęrzny gwint nakrętki 2 poprzez tulejkę 6 dociska do czoła trzonu 3 pierścień 7 i tulejkę uszczelniającą 8, które razem uszczelniają trzpień nurnika 4 suwającego się w otworze trzonu 3. Wolny koniec trzonu /3/ jest przystosowany do zakładania końcówki dc pobierania badanej cieczy, me pokazanej na rysunku.

W^^wątrz korpusu obudowy 1 stanowiącej cylinder 9 umieszczony jest nurnik 4. Nurnik 4 składa się z dwustopniowego kołnierza 10 połączonego z częścią stożkową 11 zwężającą się ku dołowi, następnie z części walcowej stanowiącej trzpień 21, który na dole ponownie posiada część stożkową 12 zwężającą się ku dołowi. Od strony stożkowej części 11 opierając się o kołnierz 10 z jednej strony, a z drugiej opierając się o docisk 5, znajduje się cylńndyyczna sprężyna podnosząca 13 nurnik 4 do góry. Od góry na kołnierz 10 naciska popychacz 14 z trzpieniem 15, na którego górnym końcu znajduje się zamocowany przycisk 16, przy czym ruch popychacza 14 i trzpienia 15 nie są związane bezpośrednio ze sobą. Trzpień 15 ma kształt dwustopniowego okrągłego pręta posiadającego podcięcie w miejscu zamocowania przycisku 15 i drugie w miejscu zamocowania pierścienia 17 i stopniowej podkładki 18.

155 157

Bezpośrednio pod przyciskiem 16 znajduje się zespół kalibracji, służący do nadania nurnikowi 4 poszczególnych faz ruchu zawierający włożoną w wewnntrz korpusu obudowy 1 wielostopniową tulejkę kalibrującą 19, w którą wkręcony jest zderzak krótki 20 posiadający kształt tulejki. Wewnęąrz zespołu kalibracji, trzpień 15 umieszczony jest swą większą średnicą w środku podłużnego popychacza 14 mającego kształt stopniowej tulejki, który od góry dociskany Jest do kołnierza trzpienia 15 przez sprężynę wydmuchu 22. Kołnierz popychacza 14 w stanie spoczynkowym opiera się o czoło zderzaka krótkiego 20. Jednocześnie na popychacz 14 naciska od dołu poprzez kołnierz 10 sprężyna podnosząca 13, przy czym między kołniereem 10 a końcem trzpienia 15 zachowana jest męska szczelina 23. Wewwętrzny kołnierz tulejki kalibrującej 19 stanowi miejsce dolnego oporu dla przesuwającego się w dół popychacza 14 wraz z trzpieneem 15. Zespół kalibracji zamknnęty Jest od góry wkręconym w newnętrrny gwint korpusu obudowy 1 dociskiem 24 w kształcie pierścienia, który nieruchamia od góry tulejkę kalibrującą 19. Jednocześnie o stopniowy podkładkę 18 suwającą się w dół razem z trzpieniem 15 opiera się sprężyna wydmuchu 22, która waz z trzpieneem 15 jest przemieszczana w stosunku do tulejki kalibrującej 19. Na końcu trzpienia 15 zamocowany jest na sztywno przycisk 16 służący do uruchomienia pipety, suwający się w korpusie obudowy 1. Przycisk 16 ma kształt okrągłej zamknię tej od góry tulejki. Z zewnątrz na przycisk 16 założona jest wykonana z przezroczystego tworzywa sztucznego pokrywa 25 przycisku 16. W górnej części wokoło swego obwodu przycisk 16 posiada prostokątny rowek 26, w którym umieszczony jest pasek informacyjny 27 wskazujący pojemność pipety.

U góry obudowy korpusu 1 w miejscu zamontowania przycisku 16 znajdują się usytuowane po obu stronach korpusu obudowy 1 uchwyty 28 w kształcie skrzydeł o półokrągłych dolnych powierzchniach ułatwiających posługiwanie się pipetą, które stanowią jedną całość z korpusem obudowy 1 tworząc rękojeść. Oba uchwyty 28 od góry przykryte są prostokątną pokrywą 29.

Figura 1, 4 i 5 przedstawia pipetę prostą służącą do pobieranie małych ilości cieczy w granicach 5-50 ml, która różni się konstrukcją nurnika 4 sposobem uszczelniania nurnika 4 w trzonie 3 oraz posiada długi zderzak 30. Nurnik 4 ma kształt wielostopniowego trzpienia i składa się z dwustopniowego kołnierza 10, o który opiera sią sprężyna podnosząca 13 oraz następnie z krótkiej części walcowej 31 zakończonej podłużnym trzpienem^i 32 na końcu którego znajduje się cienki trzpień 21, który suwa się w otworze trzonu 3. W miejscu połączenia korpusu obudowy 1 z tr^^<^»^^m 3 znajduje się zespół uszczelniania trzpienie 21, składający się z nakrętki 6 nakręconej na korpus obudowy 1, newnntrz której wkręcony Jest docisk 5 w kształcie tulejki z wywnniętye kołnierzem, o który opiera się sprężyna podnosząca 13. Docisk 5 poprzez sprężynę 33 nywnera nacisk na tulejkę dociskową 34, która jest wsunięta w środkowy otwór ti^^onu 3 i dociska następnie do czoła trzonu 3 pierścień 35 i tulejkę uszczelniającą 36, które uszczelniają trzpień 21 suwający się w drugim otworze trzonu 3.

Przedstawiona powyżej pipeta prosta działa w następujący sposób: w czasie wciskania przycisku w dół rozróżnia się trzy fazy ruchu rozdzielone między sobą dwoma barierami siły.

Na fig.6 przedstawiony Jest zespół kalibracji pipety w stanie spoczynku, gdy przycisk 16 Jest wysunnęty, fig.7 przedstawia pierwszą fazę ruchu przycisku 16. Wciskaniu przycisku 16 towarzyszy ruch popychacza 14 do dołu. Kołnierz popychacza 14 odrywa się od pownerzchęi zderzaka 20 lub 30. Popychacz 14 napędza nurnik 4 powoduuąc uginanie się sprężyny podnoszącej 13. Pierwsza faza ruchu kończy się gdy kołnierz popychacza 14 oprze się o dolny występ tulejki kalibrującej 19. Odczuwamy wtedy pierwszą barierę siły. Po zwolnieniu przycisku 16 w tej fazie ruchu następuje pobieranie cieczy. Fig. 8 przedstawia drugą fazę ruchu przycisku 16. Wciskając przycisk 16 należy pokonać napięcie wstępne sprężyny wydmuchu 22 ptwotuUęceJ odczuwanie pierwszej bariery siły. Po jej przekroczeniu ruch przycisku 16 powoduje przeBieszczanie się trzpienia 15 względem ęieuuchomagt popychacza 14. W tym czasie ugina się sprężyna wydmuchu 22, a nurnik 4 pozostaje w spoczynku. Druga faza ruchu trwa do momentu zetknięcia się czoła trzpienia 15 z ko^ie^em nurnika 10. Odczuwalna jest wtedy druga bariera siły.

Druga faza ruchu jest oddzielona pierwszą i trzecią barierą siły. W tej fazie ruchu nie następuje żadna czynność pipety: Jest to faza zabezpieczająca. Fig.9 przedstawia trzecią fazę

155 157 ruchu przycisku 16. Wciskając przycisk 16 dalej należy pokonać drugą barierę siły. W momencie, gdy nurnik 4 zaczyna być popychany przez czoło trzpienia 15, obie sprężyny podnosząca i wydmuchu 13 i 22 zaczynają pracować w układzie równoległym, a nie jak do tej pory w układzie szeregowym. Napięcie sprężyny podnoszącej 13 dodaje się do napięcia sprężyny wydmuchu 22. Po przekroczeniu drugiej bariery siły trzpień 15 napędza nurnik 4 do momentu aż przycisk 16 oprze się o docisk 24. Następuje koniec ruchu. Ta dodatkowa faza ruchu służy do dokładnego oczyszczania pipety z cieczy. Tylko pierwszej i trzeciej fazie ruchu przyciskowi 16 towarzyszy ruch nurnika 4 w dół. Dlatego wciskając przycisk 16 w celu pobrania cieczy, należy zawsze przekroczyć pierwszę barierę siły i zatrzymać przycisk 16 przed dojściem do drugiej bariery siły. Gwarantuje to uzyskanie dużej powtarzalności wyników.

Claims (6)

1. Zastrzeżenia patentowe

   1. Pipeta prosta, składająca się z okręgłej obudowy stanowięcej jednocześnie Jej rękojeść, zawierajęcej w dolnym swym końcu rurkowaty wielostopnoowy trzon połęczony z obudowę, wewnątrz której znajduje się w kształcie okręgłego pręta nurnik, przycisk, prosty trzpień i sprężyna główna oraz druga sprężyna pomocnicza i ruchoma tulejka umieszczona na trzpieniu w górnej części obudowy, znamienna tym, że centralnie w osi symetrii korpusu obudowy /1/ bezpośrednio pod przycis^em /16/ znajduje się zespół kalibracji, zawierający opieraJęcę się o aewnętΓzny występ korpusu obudowy /1/ wielos^pomNę tulejką kalibrującą /19/, która jest unieruchomiona od góry przez wkręcony w korpus obudowy /1/ docisk /24/, aewnntrz której jest zamocowany suwliwie i pouczony z ρrzyciskiem /16/ trzpień /15/, umieszczony aewnntrr podłużnej tulejki stanowięc^ popychacz /14/, który od góry swym opiera się o czoło zderzaka /30/ wkręconego w wθwnntrrny gwint tulejki kalibrującej /19/, jednocześnie od góry na kołnierz popychacza /14/ Jest wywierany nacisk na sprężynę wydmuchu /22/, która u góry opiera się o stopniowę podkładkę /16/, która jest unieruchomiona przez pierścień /17/ założony w wycięcie trzpienia /15/, jednocześnie od dołu popychacz /14/ styka się z kołπierzem nurnika /10/, przy czym między kołniβreem nurnika /10/ a końcem trzpienia /15/ jest wąska szczelina /23/, nstomast waHną^my dolny kołnierz tulejki kalibru jącej /19/ stanowi punkt oporu dla przesuwanego w dół popychacza /14/ wraz z trzpieniem /15/.
2. 2. Pipeta według zastrz.l, znamienna tym, że nurnik /4/ składa się z dwustopnoowego kołnierza /10/, części stożkowej /11/, w kształcie ściętego stożka zwróconego mniejszę średnicę w kierunku podłużnego trzpienia /21/ nurnika /4/ zakończonego dolnę częścią stożkowę /12/, przy czym w mejscu pouczenia korpusu obudowy /1/ z trzonem /3/ znajduje się zespół uszczelniania /37/ nurnika /4/.
3. 3. Pipeta według zastrz.2, znamienna tym, że zespół uszczelniania /37/ nurnika /4/ składa się z nakrętki /2/, która łączy poprzez gwint korpus obudowy /1/ z tronem /3/, przy czym w aewnntrrny gwint nakrętki /2/ wkręcana jest tulejka z ktłniereem stanowięca docisk /5/, który poprzez tulejkę /6/ dociska do czoła trzonu /3/ pierścień /7/ i tulejkę uszczelniającą /8/.
4. 4. Pipeta według zastr^.il, znamienna tym, ze nurnik /4/ składa się z dwustopnoowego kołnierza /10/, krótkiej części walcowej /31/, z podłużnego trzpienia /32/ oraz cienkiego trzpienia nurnika /4/, przy czym w mejscu pouczenia korpusu obudowy /1/ z trzonem /3/ znajduje się zespół uszczelniania /37/ nurnika /4/.
5. 5. Pipeta według zastrz.l albo 2, znamienna tym, ze zespół uszczelniania /37/ nurnika /4/ składa się z nakrętki /2/, która łęcza poprzez gwint korpus obudowy /1/ z trzonem /3/, weron^^ której jest docisk /5/, który następnie poprzez sprężynę /33/ naciska na tulejkę dociskowę /34/, która wsunięta w otwór trzonu /3/ wywiera nacisk na czoło trzonu /3/ pierścień /35/ i tulejkę uszczelniającą /36/.
6. 6. Pipeta według zastrz.!, znamienna tym, że przycisk /16/ ma kształt okręgłej ramentętej z jednej strony tulei,do której od wewnątrz na sztywno zamocowany jest trzpień /15/, natomast z zewnątrz ma załozcnę wykonanę z przezroczystego twor^^a sztucznego pokrywę /25/, przy czym u góry wokół obwodu przycisku /16/ znajduje się prostokętny rowek /26/, w którym umieszczony jest pasek infoemocyjny /27/.

   155 157

   Fig.3

   155 157

   Fig. 6

   Fig. 7

   155 157

   Fig. 8 Fig· 9

   Zakład Wydawnictw UP RP. Nakład 100 egz.

   Cena 3000 zł