NL1013496C2 - NMR gereedschap met een programmeerbare pulsvolgordegenerator voor onder in het boorgat. - Google Patents

Description

Korte aanduiding: NMR gereedschap met een programmeerbare pulsvolgordegenerator voor onder in het boorgat.

De uitvinding heeft betrekking op een gereedschap dat een 5 programmeerbare pulsvolgordegenerator omvat voor onder in het boorgat.

Kernspinresonantie (NMR) metingen worden typisch uitgevoerd om eigenschappen van een monster te onderzoeken. Bijvoorbeeld kan een NMR draadleiding of een opnemen-tijdens-het-boren gereedschap voor onder in het boorgat worden gebruikt om eigenschappen van ondergrondse 10 formaties te meten. Op deze wijze kan bijvoorbeeld het typische NMR gereedschap voor onder in het boorgat een lithologie onafhankelijke meting verschaffen van de porositeit van een specifieke formatie door de totale hoeveelheid waterstof aanwezig in vloeistoffen in de formatie te bepalen. Even belangrijk kan het NMR gereedschap ook metingen 15 verschaffen die de dynamische eigenschappen en de omgeving van de vloeistoffen aangeven daar deze factoren gerelateerd kunnen zijn aan petrofysisch belangrijke parameters. Bijvoorbeeld kunnen de NMR metingen informatie verschaffen die kan worden gebruikt om de permeabiliteit van de formatie en de viscositeit van vloeistoffen 20 gevat in poriën van de formatie af te leiden. Het kan moeilijk of onmogelijk zijn om deze informatie uit andere conventionele opneem-

opstellingen af te leiden. Derhalve is het het vermogen van het NMR

gereedschap om deze metingen uit te voeren dat het bijzonder attrac tief maakt ten opzichte van andere typen gereedschappen voor onder in 25 het boorgat.

Typische NMR opneemgereedschappen omvatten een magneet die wordt gebruikt om waterstofkernen (protonen) in de formatie te polariseren en een zendspoel, of antenne, die radiofrequente (RF) pulsen van een pulsgenerator van het gereedschap ontvangt en in responsie daarop 30 RF pulsen in de formatie straalt. Een ontvangstantenne kan de responsie meten (aangegeven door een ontvangen RF signaal, genaamd spin-echosignaal) van het gepolariseerde waterstof op de uitgezonden pulsen. Heel vaak worden de zend- en de ontvangstantenne gecombineerd in een enkele zend-/ontvangstantenne. De NMR technieken die in de 35 huidige NMR gereedschappen worden toegepast gebruiken de een of de andere variant van een in principe tweestapstechniek die omvat het 10 1 3496 2 vertragen gedurende een polarisatietijd en het daarna gebruiken van een acquisitiesequentie. Gedurende de polarisatietijd (veelal genoemd "wachttijd") polariseren de protonen in de formatie in de richting van een statisch magnetisch veld (genaamd B0) dat wordt tot stand gebracht 5 door een permanente magneet (van het NMR gereedschap).

Een voorbeeld van een NMR sequentie is een Carr-Purcell-Meiboom-Gill (CPMG) sequentie 15 die is weergegeven in figuur 1. Door de sequentie 15 te verzenden kan een spinrelaxatietijdenverdeling (bijvoorbeeld T2 tijden) worden verkregen en deze verdeling kan worden 10 gebruikt om de eigenschappen van een formatie te bepalen en in kaart te brengen. Een techniek die CPMG sequenties 15 gebruikt om de T2 tijden te meten kan de volgende stappen omvatten. In de eerste stap stuurt het NMR gereedschap een gepulseerd RF veld (genaamd het Bx) uit gedurende een geschikt tijdsinterval om een 90° excitatiepuls 14a te 15 zenden om de spins van de waterstofkernen die oorspronkelijk uitgelijnd waren langs de richting van het B0 veld te draaien. Al hoewel niet in detail weergegeven is elke puls effectief een omhullende of ’burst’ van een RF draaggolfsignaal. Wanneer de spins rond Bj zijn weggedraaid van de richting van het B0 veld beginnen de spins onmiddel-20 lijk een precessie uit te voeren rond B0. Aan het einde van de puls 14a zijn de spins 90° gedraaid in het vlak loodrecht op het B0 veld. De spins gaan door met het uitvoeren van de precessie in dit vlak eerst als één geheel dan geleidelijk onder verlies van synchronisatie.

Voor stap twee stuurt het NMR gereedschap op een vaste tijd 25 TCP volgend op de excitatiepuls 14a een puls van het Bj veld voor een langere tijdsperiode (dan de excitatiepuls 14a) om een NMR herfocusseringspuls 14b te zenden om de een precessie uitvoerende spins over een hoek van 180° te draaien waarbij de fase van de draaggol f over ± 90° is verschoven. De NMR puls 14b veroorzaakt her-30 synchronisatie van de spins en zorgt ervoor dat de spins een daarmee verbonden spin-echosignaal 16 (zie figuur 2) uitstralen dat piekt op 2.TCP na de 90° kantelpuls 14a. Stap twee kan "k" malen worden herhaald (waar "k" het aantal echo’s wordt genoemd en bijvoorbeeld een waarde kan aannemen van enkele tot zoveel als enkele duizenden) tijdens het 35 interval 2.TCP. Voor stap drie is na het vol voeren van de spin-echo-sequentie een wachtperiode (gewoonlijk wachttijd genaamd) vereist om 1013496 3 de spins in staat te stellen naar evenwicht langs het B0 veld terug te keren alvorens de volgende CPMG sequentie 15 te starten om een nieuwe set spin-echosignalen te verzamelen. Het verval van de amplitudes van elke set spin-echosignalen 16 kan worden gebruikt om een verdeling van 5 12 tijden af te leiden. Hoewel het wenselijk kan zijn om de eigen schappen van de meetsequentie te variëren om de prestaties voor een specifieke formatie te optimaliseren dient een conventioneel NMR gereedschap ongelukkigerwijs specifiek te worden ontworpen om een vooraf bepaalde NMR meetsequentie uit te voeren. Derhalve kan het 10 conventionele gereedschap in beperkte mate flexibel zijn in het wijzigen van de sequentie daar de parameters die in het gereedschap kunnen worden geprogrammeerd de globale timing van de sequentie kunnen beïnvloeden zonder voldoende flexibel te zijn om een specifiek deel van de sequentie te veranderen.. Bijvoorbeeld kan een conventioneel NMR 15 gereedschap worden geprogrammeerd met de boven beschreven TCP tijd, de tijd tussen de kantelpuls 14a en de eerste herfocusserende puls 14b. Echter deze waarde stelt ook de tijd (2.TCP) in tussen opvolgende herfocusseringspulsen 14b. Derhalve alhoewel een tijd tussen herfocusseringspulsen 14b anders dan 2.TCP gewenst kan zijn om de 20 prestaties van het gereedschap te optimaliseren kan het gereedschap de flexibiliteit om deze tijd te veranderen niet verschaffen.

Derhalve is er voortdurende behoefte voor een opstelling die één of meer van de bovengenoemde problemen aanpakt.

In één aspect van de uitvinding omvat een NMR meetapparaat 25 tenminste één antenne en een pulsvolgordegenerator. De pulsvolgorde- generator is gekoppeld aan de tenminste ene antenne en is geschikt om toestandbeschrijvers te ontvangen die indicatief zijn voor toestanden van een NMR meetsequentie. De pulsvolgordegenerator gebruikt de antenne om de NMR meetsequentie in een formatie onder in het boorgat 30 uit te voeren in respons op de toestandbeschrijvers.

Andere aspecten van de uitvinding zowel als voordelen van de uitvinding zullen duidelijk worden uit de volgende beschrijving, tekeningen en conclusies.

In de tekening is 35 Figuur 1 een weergave van een NMR meetsequentie volgens de stand der techniek.

1013495 4

Figuur 2 een weergave van spin-echosignalen geproduceerd in respons op de NMR meetsequentie van figuur 1.

Figuur 3 een schematisch diagram van een systeem dat gebruik maakt van een programmeerbaar NMR meetgereedschap overeen-5 komstig een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

Figuur 4 een weergave van een voorbeeld van een deel van een NMR meetsequentie volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

Figuur 5 een toestandsdiagram dat toestanden weergeeft van een NMR meetsequentie volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

10 Figuur 6 een weergave van toestandbeschrijvers volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

Figuur 7 een weergave van een grafisch gebruikersinterface dat kan worden gebruikt om het gereedschap van figuur 3 te programmeren volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

15 Figuur 8 een weergave van het bijeennemen van toestand- beschrijvers voor verzending naar het NMR meetgereedschap volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

Figuur 8A een weergave van het bijeennemen van de toestand-beschrijvers van figuur 6.

20 Figuur 9 een schematisch diagram van een schakeling- samenstel van het gereedschap volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

Figuur 10 een schematisch diagram van een pulsvolgorde-generator van het gereedschap van figuur 9 volgens een uitvoeringsvorm 25 van de uitvinding.

Figuur 11 een weergave van de organisatie van gegevens in een geheugen van de pulsvolgordegenerator van figuur 10 volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

Figuur 11A een weergave van het ontvouwen van de toestand-30 beschrijvers om lussen te verwijderen.

Figuur 12 een golfvorm die het verval van een radiofrequent (RF) signaal weergeeft dat wordt gebruikt om automatisch de resonantiefrequentie van een antenne van de pulsvolgordegenerator af te stemmen volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

35 Figuur 13 een spectrale verdeling van het signaal van figuur 12.

1013496 5

Figuur 14 een schematisch diagram van een sensor van het gereedschap volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

Figuur 15 een schematisch diagram van een deel van de sensor van figuur 14 volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

5 Figuur 16 een bovenaanzicht van de sensor van figuur 14 volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

Figuur 17 een grafische weergave van de magnetische permeabiliteit van een ferromagnetisch materiaal van de sensor volgens een uitvoeringsvorm van de uitvinding.

10 Figuur 18 een grafische weergave die de verbanden weergeeft tussen de frequentie van zendpulsen en het statische magnetische veld uitgezet tegen de onderzoeksdiepte.

Verwijzend naar figuur 3 omvat een uitvoeringsvorm 48 van 15 een NMR meetsysteem overeenkomstig de uitvinding een kernspinresonantie (NMR) draadleidinggereedschap 50 dat met een uitgebreid assortiment NMR meetsequenties kan zijn geprogrammeerd. In het bijzonder is het gereedschap 50 geconstrueerd om opneemsequentiegegevens 52 te ontvangen die een specifieke NMR meetsequentie definiëren die door 20 het gereedschap 50 moet worden uitgevoerd. De gegevens 52 omvatten op hun beurt toestandbeschrijvers, waarvan elk een toestand van de NMR meetsequentie gedurende een daarmee verbonden tijdsdeel of interval van de sequentie aangeeft. Derhalve kan als gevolg van deze opstelling het gereedschap 50 de NMR meetsequentie in respons op de toestand-25 beschrijvers genereren zoals hieronder beschreven. In enkele uitvoeringsvormen kunnen de toestandbeschrijvers worden opgewekt door een computer 60 (geplaatst bijvoorbeeld aan het oppervlak van de bron) die de resulterende data 52 via een draadleiding 109 naar het gereedschap 50 communiceert zoals hieronder beschreven. De computer 60 kan 30 ook magnetische resonantie (MR) gegevens 55 van het gereedschap 50 ontvangen via de draadleiding 109. De gegevens 52 kunnen in het gereedschap 50 worden geladen via andere technieken (bijvoorbeeld via een seriële verbinding voordat het gereedschap 50 in het boorgat wordt gelaten) anders dan de boven beschreven draadleidingtechniek.

35 Iedere toestandbeschrijver is verbonden met een specifiek tijdsinterval van de NMR meetsequentie en geeft de logische toestanden 1013496 6 aan van verschillende signalen die het gereedschap 50 gedurende dat tijdsinterval besturen. Bijvoorbeeld kan een specifieke toestand-beschrijver de toestand van een digitaal signaal aangeven dat de frequentie van een draaggolf van uitgezonden radiofrequente (RF) 5 pulsen tot stand brengt en dezelfde toestandbeschrijver kan de toestand van een ander digitaal signaal aangeven dat een fase van het draaggolfsignaal weergeeft om een paar voorbeelden te noemen. Een ander voorbeeld is dat een specifieke toestandbeschrijver de logische niveaus van spanningen kan aangeven die worden gebruikt om schakelaars 10 van het gereedschap 50 te bedienen om de NMR meetsequentie op te wekken zoals hieronder beschreven. In enkele uitvoeringsvoorbeelden kan elke toestandbeschrijver tevens de duur van het daarmee verbonden tijdsinterval aangeven.

Het gereedschap 50 kan toestandbeschrijvers voor verschil-15 lende NMR metingen opslaan. Op deze manier kunnen de te gebruiken sequenties worden geselecteerd voordat het gereedschap 50 in het boorgat wordt neergelaten. Bovendien kan als gevolg van de mogelijkheid van het gereedschap 50 om toestandbeschrijvers voor meervoudige NMR meetsequenties op te slaan het toestel 50 in het boorgat verschil-20 lende sequenties gebruiken. Bijvoorbeeld kan het gereedschap 50 sequenties gebruiken die verschillende RF frequenties hebben teneinde verschillende resonantieschillen 406 (zie figuur 16) tot stand te brengen om verschillende gebieden van de formatie te onderzoeken zoals hieronder verder beschreven.

25 Het gereedschap 50 omvat een samenstel van schakelingen 53 dat elektrisch gekoppeld is aan een NMR sensor 57 van het gereedschap 50. Zoals hieronder beschreven ontvangt het schakelingsamenstel 53 de gegevens 52 van de draadleiding 109 en wisselwerkt met de sensor 57 om een gegeven NMR meetsequentie uit te voeren en communiceert eveneens 30 de NMR gegevens 55 (via de draadleiding 109) naar de computer 60.

Bij wijze van voorbeeld en verwijzend naar figuur 4 kan bijvoorbeeld een deel 70 van een NMR meetsequentie een tijdsduur hebben die wordt gevormd door de successieve tijdsintervallen t0, tj, t2) t3, t4 en t5. Elk van deze tijdsintervallen is op zijn beurt verbon-35 den met een toestandbeschrijver. Bijvoorbeeld kan gedurende het tijdsinterval tj de overeenkomstige toestandbeschrijver logische 1 0 1 34 96 7 toestanden van signalen aangeven die de transmissie van een RF puls 72 veroorzaken (bijvoorbeeld een kantel puls of een herfocusseringspul s). Bovendien kan gedurende het tijdsinterval t0 de toestandbeschrijver die verbonden is met het tijdsinterval t0 signaal toestanden aangeven die 5 een fase en een frequentie van het RF draaggolfsignaal voor de RF puls 72 tot stand brengen. Bij wijze van nog een voorbeeld kan gedurende het tijdsinterval t: de toestandbeschrijver die is verbonden met het tijdsinterval t: een schakelsignaaltoestand aangeven die veroorzaakt dat een ingang van een RF ontvanger van het gereedschap 50 wordt 10 kortgesloten (om valse waarnemingen te voorkomen) gedurende de uitzending van de RF puls 72.

Op dezelfde wijze kunnen andere toestandbeschrijvers de geschikte signaaltoestanden aangeven die het opwekken van andere RF pulsen (zoals de RF pulsen 74 en 76) veroorzaken gedurende, bij wijze 15 van voorbeeld, het deel 70 van de NMR meetsequentie die is weergegeven in figuur 4. Bij wijze van ander voorbeeld en voor het geval waarin de RF puls 72 een herfocusseringspuls is kan de toestandbeschrijver die verbonden is met het tijdsinterval t2 een signaaltoestand aangeven die veroorzaakt dat de zendantenne (die wordt gebruikt om de RF puls 72 20 uit te zenden) geïsoleerd is van de ontvangerschakelingen (van het gereedschap 50) gedurende het tijdsinterval t2 wanneer een spin echo signaal wordt ontvangen. Zoals boven aangegeven geeft elke toestand-beschrijver, naast het aangeven van signaaltoestanden, in enkele uitvoeringsvormen de eigen duur aan. Derhalve brengt de toestand-25 beschrijver die is verbonden met het tijdsinterval t2 de duur van het tijdsinterval t2 tot stand.

Derhalve en onder verwijzing naar figuur 5 is elke toestandbeschrijver verbonden met een algemene toestand (aangegeven met "TOESTAND" in de beschrijving hieronder) van de NMR meetsequentie. 30 Bijvoorbeeld kan een TOESTAND optreden gedurende de verzending van een herfocusseringspuls en kan een andere TOESTAND optreden gedurende het daarop volgende tijdsinterval als een spin echo signaal wordt ontvangen. Op deze wijze en verwijzend naar figuur 5 die een voorbeeld van een toestandsdiagram voor de NMR meetsequentie v/eergeeft veroor-35 zaakt de toestandbeschrijver in T0ESTAND1 van de NMR meetsequentie het opkomen/afvallen van verschillende signalen in het schakelingsamenstel 1013496 8 53 om de uitgang van het gereedschap 50 gedurende TOESTAND 1 te besturen en om mogelijkerwijs parameters (zoals bijvoorbeeld fase en frequentie van een draaggolf) in te stellen die worden gebruikt in een eropvolgende TOESTAND van de NMR meetsequentie. Nadat het tijds-5 interval dat is verbonden met T0ESTAND1 is verlopen gaat de NMR meetsequentie door naar T0ESTAND2, een TOESTAND beschreven door een andere toestandbeschrijver. Op deze wijze veroorzaakt de toestand-beschrijver die is verbonden met T0ESTAND2 het opkomen/afvallen van verschillende signalen in het schakelingsamenstel 53.

10 Zoals weergegeven in figuur 5 kan de NMR meetsequentie N

malen een lus doorlopen tussen T0ESTAND1 en T0ESTAND2. Om dit te bereiken geeft in enkele uitvoeringsvormen de toestandbeschrijver die is verbonden met T0ESTAND1 het begin van de lus aan en geeft de toestandbeschrijver die is verbonden met TOESTAND2 het einde van de 15 lus aan. Hetzij de toestandbeschrijver die T0ESTAND1 beschrijft hetzij de toestandbeschrijver die T0ESTAND2 beschrijft kan het aantal malen (bijvoorbeeld N) aangeven dat de lus moet worden doorlopen. Na N lussen gaat de NMR meetsequentie door naar TOESTAND3 een toestand bestuurd door een andere toestandbeschrijver. Als een ander voorbeeld 20 en zoals weergegeven in figuur 5 kan een andere lus (van M maal) die T0ESTAND1, T0ESTAND2 en TOESTAND3 omvat worden voortgebracht.

Derhalve kunnen de toestandbeschrijvers worden gebruikt om toestanden van de NMR meetsequentie te besturen. Samenvattend kan iedere toestandbeschrijver enkele of alle van de volgende eigen-25 schappen aangeven. Ten eerste geeft iedere toestandbeschrijver de toestanden van verschillende signalen aan die worden gebruikt om de verbonden toestand of toekomstige toestanden van de NMR meetsequentie tot stand te brengen. De toestandbeschri jver kan ook de duur van de daarmee verbonden NMR meetsequentie aangeven. De toestandbeschrijver 30 kan ook parameters (zoals bijvoorbeeld een draaggolffrequentie of een draaggolffase) aangeven van de toestand van de volgende NMR meetsequentie nadat de huidige toestand afloopt. Met betrekking tot lussen kan de toestandbeschri jver een begin van een lus of een einde van een lus aangeven en kan de toestandbeschri jver een telling voor een lus 35 aangeven.

1013496 9

Figuur 6 toont bij wijze van voorbeeld vier toestand-beschrijvers 90, 92, 94 en 96 waarvan elk is verbonden met een verschillende toestand (genaamd T0ESTAND1, T0ESTAND2, T0ESTAND3 en T0ESTAND4 maar niet noodzakelijkerwijs zijn gerelateerd aan de 5 toestanden die zijn weergegeven in figuur 5) van een NMR meet-sequentie. Op deze wijze geeft de toestandbeschrijver 90 (verbonden met T0ESTAND1) de uitgangstoestanden weer (aangegeven met "11111110b", waar de suffix "b" een binaire representatie aangeeft) voor één of meer van de signalen van het gereedschap 50. De toestandbeschrijver 90 10 geeft ook een duur van 500 microseconden voor T0ESTAND1 aan en geeft niet het begin of einde van enige lus aan. Daarom gaat de NMR meet-sequentie aan het einde van de 500 microseconden over naar TOESTAND2, een toestand beschreven door de toestandbeschrijver 92. De toestand-beschrijver 92 geeft uitgangstoestanden van één of meer signalen van 15 het gereedschap 50 aan en geeft ook een duur aan van 200 microseconden voor T0ESTAND2. De toestandbeschrijver 92 geeft verder het begin (aangegeven door in figuur 6) van een lus aan die driemaal herhaald wordt. Aan het einde van de 200 microseconden gaat de NMR meetsequentie over naar T0ESTAND3 een toestand verbonden met toestand-20 beschrijver 94 en blijft in T0ESTAND3 voor de aangegeven duur (450 microseconden). De toestandbeschrijver 94 geeft het einde van de lus aan die begint met T0ESTAND2. Derhalve na de duur van 450 microseconden gaat de NMR meetsequentie terug naar T0ESTAND2 om de lus opnieuw te doorlopen. Nadat de lus driemaal herhaald is gaat de NMR 25 meetsequentie over naar T0ESTAND4 die is verbonden met de toestand beschri jver 96 en blijft in T0ESTAND4 gedurende 100 microseconden. Alhoewel één lus in het boven weergegeven voorbeeld is beschreven kunnen de toestandbeschrijvers meervoudige lussen aangeven en kunnen de toestandbeschrijvend geneste lussen aangeven.

30 Onder verwijzing naar figuur 7 veroorzaakt het programma 62 (zie figuur 3) in enkele uitvoeringsvormen en wanneer het wordt uitgevoerd door de computer 60 dat de computer 60 een grafisch gebruikersinterface (GGI) 97 vormt (op een beeldscherm van de computer 60) die in staat stelt tot visuele opmaking en redactie van de 35 toestanden van de NMR meetsequentie. Op deze manier geeft het GGI 97 kolommen weer (bijvoorbeeld kolommen 1-11 zoals weergegeven in figuur

10134 SS

10 7) waarvan elk is verbonden met een toestand van de NMR meetsequentie. Zoals weergegeven in figuur 7 is de bovenste rij van het GGI 97 een titel rij die het mogelijk maakt om, voor het gemak bij het raadplegen, elke kolom te benoemen. Op deze manier kunnen de toestanden getiteld 5 en hertiteld worden door op de titel van een specifieke toestand met een muis te klikken en de toestand te herbenoemen door gebruik te maken van het toetsenbord van de computer. De weergegeven signaal-toestanden en toestandsduren die hieronder beschreven worden kunnen op een gelijksoortige manier worden veranderd of ingevoerd.

10 De rij onder de t i tel rij geeft de duur van iedere toestand weer en de rij tussen de getoonde toestandsduren geeft ingebedde luscodes weer. Bijvoorbeeld geven in kolom 1 de karakters "8{" het begin weer van een buitenste lus die achtmaal wordt herhaald. Bijvoorbeeld kan de buitenste lus acht NMR metingen definiëren. In kolom 5 15 geven de karakters "IZOOf" het begin weer van een binnenste geneste lus die 1200 maal wordt herhaald. Bijvoorbeeld kan de binnenste lus herfocusseringspulsen en vertragingen definiëren om de verkrijging van spin-echo’s mogelijk te maken en kan het deel van de buitenste lus dat buiten de binnenste lus is een kantelpuls definiëren.

20 De overblijvende rijen van de GGI 97 geven logische signaaltoestanden weer voor iedere toestand van de NMR meetsequentie. Bijvoorbeeld een signaal aangeduid met "RF" heeft een logisch één niveau om het begin van een puls weer te geven, anders heeft het een logisch nul niveau. Als nog een voorbeeld geeft een signaal aangeduid 25 door "ACQ" een verkrijgingsfase weer met een logisch één niveau, anders heeft het een logisch nul niveau. Enkele van de andere signalen die zijn weergegeven in figuur 7 worden hieronder beschreven in verband met het schakelingsamenstel 53 van het gereedschap 50.

Verwijzend naar figuur 8 kan de computer 60 de toestand-30 beschrijvers op de volgende wijze bijeennemen om de gegevens 52 te vormen die naar het gereedschap 50 worden gecommuniceerd. Het eerste datablok dat naar het gereedschap 50 wordt gecommuniceerd kan koptitel informatie bevatten zoals het aantal toestandbeschrijvers dat wordt gecommuniceerd. De daarop volgende datablokken worden gevormd 35 door de toestandbeschrijvers in de volgorde van de overeenkomende toestanden. Derhalve is het tweede blok gegevens de toestand- 1013495 11 beschrijver van de T0ESTAND1, het derde blok gegevens de toestand-beschrijver van de T0ESTAND2, enzovoorts.

Figuur 8A geeft een voorbeeld weer van het bijeennemen van de toestandbeschrijver 90, 92, 94 en 96 van figuur 6. Zoals weerge-5 geven geeft het eerste blok gegevens aan dat het aantal toestanden vier is. De volgende vier blokken tonen de toestandbeschrijvers 90, 92, 94 respectievelijk 96. Zoals weergegeven geeft de toestand beschri jver 92 een lustelling drie aan terwijl de andere toestandbeschri jvers 90, 94 en 96 lustellingen nul aangeven. Op deze manier 10 wordt iedere keer dat de toestand, overeenkomend met de toestand- beschrijver 92, zich voordoet de overeenkomstige lusteller met één verminderd. Ook zijn in figuur 8A de vertakkingsvoorwaarden (in figuur 8A "sprongen" genaamd) weergegeven die de volgende toestand aangeven. Als de lustelling nul is dan gaat de besturing over naar de volgende 15 opvolgende toestand. Echter als de lustelling niet nul is dan geeft de overeenkomstige vertakkingsvoorwaarde de volgende toestand aan.

Verwijzend naar figuur 9 communiceert in enkele uitvoeringsvormen het schakelingsamenstel 53 met de computer 60 om een gegeven NMR sequentie gebaseerd op de toestandbeschrijvers uit te 20 voeren. Om dit tot stand te brengen is een besturingseenheid 110 onder in het boorgat met de draadleiJing 109 verbonden om met de computer 60 te communiceren om de gegevens 52 te ontvangen en de daaruit voortkomende toestandbeschrijvers aan hun programmeerbare pulsvolgorde-generator 111 te verschaffen. De pulsvolgordegenerator 111 voert op 25 zijn beurt de toestandbeschrijvers uit om signalen (op signaallijnen 113) te genereren die de NMR meetsequentie besturen. In de loop van de NMR meetsequentie kan de pulsvolgordegenerator 111 de volgende acties uitvoeren: het opwekken van signalen die een eindversterker 118 in werking stellen om RF zendpuTsën op te wekken, het communiceren (via 30 een seriële bus 121) met een resonantie-afstemcircuit 112 om de resonantiefrequentie van een hoofdontvangantenne 132 (weergegeven door een inductor) te besturen, het besturen (via een ACQ signaal) van de in werking stelling van digitale ontvangschakeling 114, het besturen van de inwerkingstelling van de zendschakeling en het opwekken van 35 signalen om verschillende schakelaars van het schakelingsamenstel 53 te besturen zoals hieronder verder beschreven.

1013496 12

Naast de pulsvolgordegenerator 111 omvat het schakeling-samenstel 53 een frequentie-synthesizer 116 die gekoppeld is met de pulsvolgordegenerator 111 om kloksignalen voor het schakelingsamenstel 53 te genereren die zijn gebaseerd op uitgevoerde toestand- 5 beschrijvers. Bijvoorbeeld kan de frequentie-synthesizer 116 klok signalen genereren die zijn gebaseerd op de RF frequentie en fase die worden aangegeven door een uitgevoerde toestandbeschrijver. Pulsvolgordegenerator 111 kan dan één van deze kloksignalen gebruiken om een RF zendpuls op te wekken door interactie met de eindversterker 10 118. Een bus 117 brengt communicatie tot stand tussen de digitale ontvanger 114, de stuureenheid 110 onder in het boorgat en de pulsvolgordegenerator 111.

Het schakelingsamenstel 53 is gekoppeld aan meervoudige antennes 132, 134 en 136 van een NMR sensor 57 die hieronder wordt 15 beschreven. De hoofdantenne 132 kan worden gebruikt om RF pulsen uit te zenden en spin-echosignalen te ontvangen. In enkele uitvoeringsvormen worden de andere antennes 134 en 136 gebruikt om spin-echo signalen te ontvangen. De antennes 132, 134 en 136 zijn verdeeld langs de lengte van de sensor 57, een opstelling die kan worden gebruikt om 20 hoge resolutie Tl metingen en meervoudige Tl metingen te verkrijgen onder gebruikmaking van een enkele NMR meetsequentie zoals verder beschreven in Amerikaanse octrooiaanvrage serienummer 09/368.341 getiteld "Method and Apparatus for Performing Magnetic Resonance

Measurements" ingediend op 4 augustus 1999.

25 Het opwekken van een zendpuls (bijvoorbeeld een herfocusseringspuls of een kantelpuls) kan op de volgende manier plaatsvinden. Eerst voert de pulsvolgordegenerator 111 een specifieke toestandbeschrijver uit die aangeeft (via een signaal genaamd RF) dat een RF puls moet worden gegenereerd gedurende de volgende NMR meet-30 toestand. Op deze wijze gebruikt de pulsvolgordegenerator 111 gedurende de volgende NMR meettoestand een kloksignaal dat wordt verschaft door de frequentie-synthesizer om signalen op te wekken die een RF puls opwekken aan de uitgang van de eindversterker 118. Gedurende de volgende toestand voert de pulsvolgordegenerator 111 de volgende 35 toestandbeschrijver uit die ervoor zorgt dat de pulsvolgordegenerator 111 de geschikte schakelaars activeert om de uitgangsaansluiting van 101 34 9 6 13 de eindversterker 118 aan één van de drie antennes (de antenne 132, 134 of 136) te koppelen en de overblijvende twee antennes te isoleren. De uitvoering van deze beschrijver zorgt er ook voor dat de pulsvolgordegenerator 111 een signaal doet opkomen dat schakelaar 144 5 activeert om de ingangsaansluiting van de voorversterker 146 van de ontvangstschakelingen kort te sluiten; een signaal te laten afvallen dat de schakelaar 142 deactiveert om de voorversterker 146 te ontkoppelen van de uitgangsaansluiting van de eindversterker 118; en het ACQ signaal te laten afvallen om de digitale ontvanger 114 (die een 10 uitgangssignaal van de voorversterker 146 ontvangt) uit te schakelen als zijnde een paar voorbeelden van de signalen die door een specifieke toestandbeschrijver kunnen worden bestuurd.

Om een spin echo signaal te ontvangen zorgt de geschikte toestandbeschrijver ervoor dat het ACQ signaal opkomt om de digitale 15 ontvanger 114 in werking te stellen; dat het BS signaal afvalt om ontvangst van een signaal door de voorversterker 146 mogelijk te maken; en dat de opkomst/afval van de geschikte schakelaars veroor zaakt om de hoofdantenne 132 met de ingangsaansluitingen van de voorversterker 146 te koppelen terwijl de overblijvende antennes 134 20 en 136 geïsoleerd blijven van de rest van het schakelingsamenstel 53.

Zoals weergegeven in figuur 9 worden de schakelaars 180, 168 en 166 bestuurd door signalen die worden opgewekt vanuit de uitvoering van de toestandbeschrijvers om selectief de antennes 132, 136 respectievelijk 134 aan een uitgangsaansluiting van de eind-25 versterker 118 te koppelen. Schakelaars 182, 164 en 170 worden bestuurd door signalen die worden opgewekt door de uitvoering van de toestandbeschrijvers om selectief spoelen van de antennes 132, 134 respectievelijk 136 met aarde te verbinden.

Verwijzend naar figuren 10 en 11 omvat in enkele 30 uitvoeringsvoorbeelden de puTsvölgordegenerator 111 een processor 302 (bijvoorbeeld een digitale signaal-processor (DSP)) die communiceert met de stuureenheid 110 onder in het boorgat om de toestand-beschrijvers te ontvangen. Ten behoeve van het uitvoeren van de toestandbeschrijvers verwijdert de processor 302 alle Tussen of 35 vertakkingen die bestaan tussen de toestandbeschrijvers om een gel ineariseerde achter elkaar gezette stapel 309 van beschrijvers 312 10 1 3496 14 (zie figuur 11) voor uitvoering tot stand te brengen. Bijvoorbeeld kunnen de toestandbeschrijvers die T0ESTAND1 en T0ESTAND2 beschrijven een lus vormen tussen T0ESTAND1 en T0ESTAND2 die N malen wordt herhaald. Om de vertakkingen te verwijderen brengt de processor 302 5 een stapel van 2N beschrijvers 312 tot stand.

Elke beschrijver 312 omvat een veld 314 dat de duur van de daarmee verbonden toestand van de NMR meetsequentie aangeeft. Bijvoorbeeld kan het veld 314 het aantal klokperioden aangeven dat verloopt gedurende de daarmee verbonden toestand. In enkele uitvoeringsvormen 10 wordt elke klokperiode ongeveer gelijk gezet aan één gedeeld door de

Larmorfrequentie. Elke beschrijver 312 omvat ook een veld 316 dat de toestanden van verschillende signalen aangeeft. Bijvoorbeeld kan een specifiek bit van het veld 316 een logische toestand van het schakel signaal aangeven. Echter groepen bits in het veld 316 kunnen 15 collectief een digitaal signaal aangeven, zoals bijvoorbeeld een RF

frequentie of fase.

Als een meer specifiek voorbeeld geeft figuur 1 IA het uiteen nemen van de toestandbeschrijvers 90, 92, 94 en 96 (zie figuur 6) weer om acht beschrijvers 372 te vormen die successievelijk kunnen 20 worden uitgevoerd door de processor 302. Op deze wijze wordt de eerste beschrijver 372 direct afgeleid van de beschrijver 90 en geeft een duur van 500 microseconden aan. De volgende zes beschrijvers 372 zijn in wezen drie kopieën van de beschrijver 92 (die een duur van 200 microseconden aangeeft) gevolgd door de beschrijvers 94 (die een duur 25 van 450 microseconden aangeeft). Tenslotte wordt de overblijvende beschrijver 372 direct afgeleid van de beschrijver 96 (die een duur van 100 microseconden aangeeft).

Verwijzend naar figuur 10 slaat de processor 302 de uiteen genomen toestandbeschrijvers op een first-in-first-out (FIFO) wijze op 30 in een FIFO geheugen 304. In enkele uitvoeringsvormen kan het FIFO

geheugen 304 een signaal doen opkomen om de processor 302 te waarschuwen wanneer het FIFO geheugen 304 half leeg wordt zodat de processor 302 additionele beschrijvers in het FIFO geheugen 304 kan opslaan. Een uitgangsvergrendeling 306 van de pulsvolgordegenerator 35 111 ontvangt de bits van het veld 316 en een teller 308 van de pul svolgordegenerator 111 ontvangt de bits van veld 314. In enkele 10 1 34 S 6 15 uitvoeringsvormen worden de teller 308, de uitgang van het FIFO geheugen 304 en de vergrendeling 306 geklokt door een kloksignaal (genaamd CLKl) op de Larmorfrequentie. In enkele uitvoeringsvormen is de teller 308 een neerwaartstellende teller die de processor 302 5 waarschuwt als de telling nul is geworden. In respons op dit signaal zorgt de processor 302 ervoor dat de vergrendeling 306 en de teller 308 nieuwe gegevens uit het FIFO geheugen 304 laden. Op deze wijze verschaft de uitgangsvergrendeling 306 voor elke toestandbeschrijver signalen die indicatief zijn voor het veld 316 en voor het aantal 10 Larmor kloksignalen dat wordt aangegeven door het veld 314. Enkele van deze signalen worden door de pulsgenerator 300 gecommuniceerd (via geleidende lijnen 305) en enkele van de signalen worden gecommuniceerd naar geleidende lijnen 303 die de verschillende boven beschreven schakelingen besturen. De pulsgenerator 300 wekt de signalen op om de 15 eindversterker 118 te besturen. De ingang van het FIFO 304 en de processor 302 worden op een hogere frequentie (door een hogere frequentie CLKP) geklokt dan de Larmorfrequentie. Dit frequentieverschil verschaft meer verwerkingstijd voor de processor 302 om de toestandbeschrijvers te verwerken en is derhalve behulpzaam bij het 20 continu uitvoeren van de toestandbeschrijvers.

Verwijzend naar figuur 9 kan tussen de andere eigenschappen van het schakelingsamenstel 53 een resonantie-afstemcircuit 126 worden gebruikt om de hoofdantenne 132 af te stemmen. Op deze wijze omvat het schakelingsamenstel 126 condensators 128 die selectief parallel met de 25 hoofdantenne 132 kunnen worden gekoppeld (via een in serie gekoppelde schakelaar 130). Een andere condensator 160 kan permanent parallel met de hoofdantenne 132 gekoppeld zijn om een basisresonantiefrequentie voor de antenne 132 tot stand te brengen. Als gevolg van deze opstelling kan de stuureenheid 110 onder in het boorgat selectief de schake-30 laars 128 activeren om de resonantiefrequentie van de hoofdantenne 132 in te stellen. Om dit te bereiken omvat in enkele uitvoeringsvormen de resonantie-afstemschakel ing 126 een besturingsschakeling 120 die gekoppeld is met de seriëlebus 121. Op deze wijze dient de besturingsschakeling 120 als een bus-interface om selectieve 35 inwerkingstelling van de schakelaars 130 door de stuureenheid 110 onder in het boorgat mogelijk te maken.

1013496 16

In enkele uitvoeringsvormen stemt de stuureenheid 110 onder in het boorgat automatisch de resonantiefrequentie van de antenne 132 af na iedere NMR meetsequentie. Op deze wijze zorgt de stuureenheid 110 onder in het boorgat aan het einde van elke sequentie ervoor dat 5 de pulsvolgordegenerator 111 een kalibratiepuls 349 opwekt die is weergegeven in figuur 12. De stuureenheid 110 onder in het boorgat opent de schakelaar 144 (zie figuur 9) en sluit de schakelaar 142 om een spanningsverval 350 na de puls 349 over de antenne 132 waar te nemen. De stuureenheid 110 onder in het boorgat voert een snelle 10 Fourier transformatie (FFT) op het spanningsverval 350 uit om een spectrale samenstelling van het verval 350 af te leiden, een samenstelling die de resonantiefrequentie 352 van de antenne 132 verschaft zoals weergegeven in figuur 13. Vervolgens bepaalt de stuureenheid 110 onder in het boorgat een verschil tussen de bepaalde resonantie-15 frequentie en de Larmorfrequentie en maakt overeenkomstige correcties door de geschikte schakelaars 128 van het resonantie-afstemcircuit 126 te activeren. Op deze wijze herhaalt in enkele uitvoeringsvormen de stuureenheid 110 in het boorgat na elke NMR meetsequentie de boven beschreven kalibratie om de antenne 132 afgestemd te houden op een 20 frequentie nabij de Larmorfrequentie.

Verwijzend naar figuren 3 en 14 omvat de NMR sensor 57 een cilindrische permanente magneet 410 om een statisch magnetisch B0 veld op te wekken om de NMR meetsequentie uit te voeren. Het magnetisch veld van de magneet 410 is over de diameter van de magneet 410 gepola- 25 riseerd. De sensor 57 omvat ook een ferrietmateriaal 405 (dit is een ferromagnetisch materiaal) dat is geplaatst naast de permanente magneet 410 en de permanente magneet 410 gedeeltelijk omringt rond een longitudinale as van de magneet 410. De antennes 134 en 136 zijn geplaatst nabij tegengestelde uiteinden van het ferrietmateriaal 405 30 en worden gevormd door overeenkomstige spoelen die rond het ferriet materiaal 405 zijn gewonden zodat de magnetische momenten van de antennes 134 en 136 evenwijdig zijn aan de longitudinale as van de magneet 410. In afwijking van de antennes 134 en 136 wordt de antenne 132 gevormd door een spoel die een magnetisch moment heeft dat tangen-35 tieel is ten opzichte van de longitudinale as van de permanente magneet 410. Om dit te bereiken strekt de spoel die de antenne 132 1013496 17 vormt zich uit rond een gedeelte 401 van het ferrietmateriaal 405 zoals weergegeven in figuur 15. Op deze wijze kan het ferrietmateriaal 405 worden gevormd door gestapelde secties 401.

Het ferrietmateriaal 405 helpt zowel het statische 5 magnetische veld dat wordt opgewekt door permanente magneet 410 als de opwekking/ontvangst van RF signalen door de antennes 132, 134 en 136. Hiertoe wordt het ferrietmateriaal 405 radiaal gepolariseerd zoals weergegeven in figuur 16 om effectief het statische magnetische veld zich radiaal te doen uitstrekken. Verwijzend naar figuur 17 verhoogt 10 het statische magnetische veld ook de magnetische permeabiliteit van het ferrietmateriaal tussen een verzadigingsniveau en de vacuüm-permeabiliteit om te helpen bij de ontvangst van spin-echosignalen en de verzending van RF pulsen.

De RF antennespoelen van conventionele gereedschappen 15 kunnen de permanente magneet omcirkelen. Echter in afwijking van conventionele gereedschappen worden de antennes 132, 134 en 146 rond het ferrietmateriaal 405 gevormd. Als gevolg van deze opstelling omgeeft in enkele uitvoeringsvormen een metallische cilindrische huls 410 (zie figuur 16) de permanente magneet 405, een opstelling die niet 20 mogelijk is als spoelen permanente magneet 405 omcirkelen. De huls 410 beschermt en geeft structurele ondersteuning om te voorkomen dat de permanente magneet 405 wordt verbrijzeld als het gereedschap 50 naar boven wordt gehaald. Het gebied van de formatie dat door de NMR meting wordt onderzocht wordt bepaald door de voorwaarde: 25 |w - yB0\ < Bl , waarin ω de center frequentie is van de RF pulsen, γ de gyro-magneti-sche verhouding, die voor protonen gelijk is aan (2/z) ♦ (4258) radialen/sec/Gauss; B0 de grootte van het statische magnetische veld; en Bi de grootte van de component van het RF veld loodrecht op het 30 statische veld. De grootten van deze velden zijn plaatsafhankelijk.

Het gebied waarin aan de resonantievoorwaarden is voldaan heeft een vorm van een dunne schil. De dikte van de resonantieschil is van de orde van 1 mm. De afstand van het opneemgereedschap naar de resonantieschil wordt bepaald door de frequentie van de RF pulsen 35 zoals beschreven in Amerikaans octrooi nr. 3.597.681 getiteld "Nuclear Magnetic Well Logging" verleend op 3 augustus 1971. Figuur 18 toont 1013496 18 dat de grootte van het statische magnetische veld een afnemende functie is van de afstand tot het opneemgereedschap. Daarom zorgt verlaging van de frequentie van de RF pulsen ervoor dat het gereedschap dieper in de formatie onderzoek uitvoert. Eén van de functies 5 van de programmeerbare pulsvolgordegenerator 111 is om de frequentie-synthesizer 116 in te stellen om een specifieke frequentie te produceren die overeenkomt met een vooraf bepaalde diepte in de formatie. De pulsvolgordegenerator 111 kan de frequentie van de synthesizer 116 snel wijzigen en daardoor de onderzoeksdiepte wijzigen.

10 Hoewel de uitvinding is beschreven met betrekking tot een beperkt aantal uitvoeringsvormen zal de vakman met het voordeel van deze beschrijving vele modificaties en variaties daarvan kunnen bedenken. Het is de bedoeling dat de hierachter gevoegde conclusies al dergelijke modificaties en variaties die vallen binnen de werkelijke 15 geest en beschermingsomvang van de uitvinding zullen dekken.

1013496

Claims (20)

1. Werkwijze te gebruiken bij een NMR meetsequentie omvattend: het opwekken van toestandbeschrijvers, waarbij elke 5 toestandbeschrijver een toestand van de NMR meetsequentie gedurende een verschillend daarmee overeenkomend tijdsinterval aangeeft; en het opslaan van de toestandbeschrijvers in een NMR opneem-gereedschap onder in het boorgat.

2. Werkwijze volgens conclusie 1 waarin het opslaan omvat: 10 het opslaan van de toestandbeschrijvers voordat het gereedschap neergelaten wordt in het boorgat.

3. Werkwijze volgens een der voorgaande conclusies verder omvattend: het opslaan van additionele toestandbeschrijvers voor 15 additionele NMR meetsequenties.

4. Werkwijze volgens een der voorgaande conclusies verder omvattend: het opwekken van NMR meetsequenties in respons op de toestandbeschrijvers.

5. Werkwijze volgens een der voorgaande conclusies verder omvattend: het communiceren van een indicatie van de toestandbeschri jvers vanaf een oppervlak van een bron.

6. Werkwijze volgens een der voorgaande conclusies verder 25 omvattend: het gebruik van een spoel om additionele NMR metingen uit te voeren; het tussen twee van de metingen pulseren van de spoel met een RF salvo; 30 het meten van een spanning van de spoel na het RF salvo; en gebaseerd op de gemeten spanning het afstemmen van de spoel alvorens de volgende NMR meting uit te voeren.

7. Werkwijze volgens conclusie 5 waarin de meetstap omvat: het bepalen van een frequentie-samenstelling van de gemeten 35 spanning.

8. Werkwijze volgens conclusie 6 of 7 verder omvattend: 1013496 het gebruik maken van de frequentie-samenstell ing om een benaderd frequentie-verschil vast te stellen tussen een resonantie-frequentie van de spoel en een Larmorfrequentie.

9. Een NMR opneemgereedschap voor onder in het boorgat 5 omvattend: tenminste één spoel; en een pulsvolgordegenerator gekoppeld aan de tenminste ene spoel en geschikt om toestandbeschrijvers te ontvangen die indicatief zijn voor toestanden van een NMR meetsequentie; en 10 om de tenminste ene spoel te gebruiken om de NMR meetsequentie onder in het boorgat in een ondergrondse formatie uit te voeren in respons op de toestandbeschrijvers.

10. Het gereedschap volgens conclusie 9 verder omvattend: een stuureenheid geschikt om te communiceren met een andere 15 computer gescheiden van het gereedschap om de toestandbeschrijvers te ontvangen.

11. Het gereedschap volgens conclusie 9 of 10 waarin elke toestandbeschrijver verbonden is met een verschillend tijdsinterval van de NMR meetsequentie.

12. Het gereedschap volgens conclusie 9 of 10 waarin de toestandbeschrijvers verschillende toestanden onafhankelijk van elkaar beschrijven.

13. Het gereedschap volgens conclusie 9 of 10 verder omvattend: een geheugen om indicaties van de toestandbeschrijvers in 25 op te slaan; een vergrendeling gekoppeld aan het geheugen en geschikt om een indicatie te ontvangen van eerste gegevens van de indicaties van de toestandbeschrijvers, welke vergrendeling de eerste gegevens gebruikt om besturingssignalen op te wekken om de NMR meetsequentie te 30 regelen; een teller gekoppeld aan het geheugen en geschikt om: een indicatie van tweede gegevens te ontvangen van de indicaties van de toestandbeschrijvers, welke tweede gegevens een tijdsduur aangeven en gebaseerd op de indicatie van de tweede gegevens 35 een tijdsduur dat de eerste gegevens in de vergrendeling blijven. 101 34 9 6

14. Het gereedschap volgens conclusie 13 waarin de teller wordt geklokt op een frequentie nabij de Larmorfrequentie en de indicaties van de toestandbeschrijvers worden opgeslagen in het geheugen op een andere frequentie die onafhankelijk is van de Larmorfrequentie.

15. Het gereedschap volgens conclusie 9 verder omvattend: een permanente magneet; een ferromagnetisch materiaal geplaatst naast de permanente magneet; een schakelingsamenstel gekoppeld aan de spoel en geschikt 10 om de tenminste ene spoel en de permanente magneet te gebruiken om NMR metingen uit te voeren.

16. Het gereedschap volgens conclusie 15 waarin de permanente magneet de cilindrische magneet omvat met een longitudinale as en het ferromagnetisch materiaal de permanente magneet tenminste gedeeltelijk 15 omcirkeld rond de longitudinale as van de cilindrische magneet.

17. Het gereedschap volgens conclusie 15 of 16 waarin de permanente magneet in aanzienlijke mate de magnetische permeabiliteit van het ferromagnetisch materiaal beïnvloedt.

18. Het gereedschap volgens conclusie 15 of 16 waarin de 20 permanente magneet een statisch magnetisch veld teweegbrengt en het ferromagnetische materiaal het statische magnetische veld aanzienlijk beïnvloedt.

19. Het gereedschap volgens conclusie 15 verder omvattend een metallische behuizing die de permanente magneet tenminste gedeeltelijk 25 omgeeft.

20. Het gereedschap volgens één der conclusies 15 tot 19 waarin de tenminste ene spoel rond het ferromagnetische materiaal loopt. 101 34 96