TARIFNAME AYIRICI içiN BIR MEKANIZMA Teknik Alan Bulus, sebeke elektrik hatlarinda ayirici olarak adlandirilan ürünlerde kullanilmak üzere gelistirilmis, yüksek gerilim ve yüksek amperlerde kontaklari açip, kapatma ve topraklama görevlerini yerine getiren mekanizma ile ilgilidir. Teknigin Bilinen Durumu Yüksek gerilimli sistemlerde, yüklü durum, açik devre (bosta çalisma) durumu ve kisa devre (ariza) durumu olmak üzere devreyi açip kapatmaya ihtiyaç duyulan 3 temel durum bulunmaktadir. Bunlardan en önemlisi ariza durumunda devrenin açilmasidir. Bu açma kapamalari yapmak için kullanilan yüksek gerilim güç anahtarlari ayiricilar (Seksiyoner) ve kesiciler (Disjönktör) olmak yararlar. Iletim hattinda akim varken açma kapama manevrasi yapamazlar. Yani hattaki akimi kesemezler. Ayiricilarin yüksüz durumdaki devreyi açmasindaki amaç, devreyi izole ederek emniyetli bir çalisma imkani saglamaktir. Ayiricilar sistem bakiminda ve yenilenmesinde ve akim yönlendirmesi gerektiginde de kullanilirlar. Ayiricilar genelde kesicilerle birlikte kullanilir. Arizali bir sistemde bakim çalismasi yapmak için önce kesici açilarak akim kesilir. Kesici açildiginda devrede hala yük altinda bulunan salt malzemeleri olabilir. Bu nedenle devrenin tamamen izole edilmesi ve güvenle bakim çalismasi yapilabilmesi için kesicinin iki ucundaki ayiricilar da açilmalidir. Normal ayiricilar yük altinda açilmazlar. Yük altinda açilirsa, kontaklar arasinda olusan ark kontaklari tahrip eder. Ayiricilar, orta ve yüksek gerilim sistemlerinde devre yüksüz iken açma kapama islemi yapabilen ve açik konumda gözle görülebilen bir ayirma islemi yapan salt cihazlaridir. Ayiricilar tesis bölümlerini birbirinden ayirip bakim ve kontrol islerinin güvenli bir sekilde yapilmasini saglar. Ayrica birden fazla ana bara bulunan sistemlerin açma ve kapama manevralarin hazirlanmasinda ve birbirine baglanmalarinda kullanilir. Ayiricilar ile devreden akim geçerken yani devre yüklü iken açma kapama islemi yapilmaz. Genel olarak bir ayirici; sase, mesnet izolatörleri, sabit kontaklar, hareketli kontaklar, mekanik düzen, kilit tertibati ve yaylardan olusur. Sase; izolatörler ve açma kapama mekanizmasinin monte edildigi profilden yapilan kisimdir. Mesnet izolatörleri; gerilim altinda bulunan bölümden ve topraktan yalitilmis olup, sabit ve hareketli kontaklari tutturmak için kullanilan izolatörlerdir. Bunlar 6 adet olup harici tip ayiricilar porselenden, dahili tip ayiricilar ise porselen veya epoksi reçineden imal edilir. Sabit kontaklar; her faz için 1 tane olmak üzere 3 adettir. Açma kapama sirasinda hareket etmeyen kontaklardir. Bu kontaklar anma akimlarina ve kisa devre akimlarina uygun kesitte elektrolitik bakirdan imal edilir. Hareketli kontaklar; açma kapama sirasinda hareket mekanizmasi ile hareket eder. Kapama isleminde sabit kontaklarla birlesirler ve devreyi kapatirlar. Hareketli kontaklar da elektrolitik bakirdan imal edilir. Günümüzde sebeke elektriginde ayirici olarak kullanilan ürünlerde çok degisik mekanizmalar mevcuttur. Bu mekanizmalar incelendiginde genel olarak ayirici yapisina da bagli olmak ile birlikte açma, kapama ve topraklama görevlerini iki mil üzerinden yada tek mil üzerinden yapmaktadirlar. Ozellikle tek mil ile bu 3 posizyonu yerine getirecek olan mekanizmalar genellikle üreticinin kendi tasarladigi ayirici içindeki kontak konumlarina göre mekanizmanin hareket açisi tasarlamaktadirlar. Bu durum da mekanizmanin kullanilan ayirici ve kontaklarin bulundugu açiya özel olmasidir. Mekanizmanin bu konuda sinirlari olmasi ayirici içindeki yapinin veya mekanizmanin farkli tür ayiricilarda kullanilmasini zorlastirmaktadir. Kontaklarin bulundugu konum ve açilari degistiginde yeniden mekanizmanin tasarlanmasi gereklidir. Ayrica mekanizmalarda kurma islemi sirasinda açma ve kapama yayi ayni anda kurulmaktadir. Ve yanlislikla sirali islem yapilmazsa yüklenmis iki yayda ayni anda serbest kaldigi için mekanizmaya zarar verir ve mekanizma `Ömrünü kisaltmaktadir. Ayirici performansinin arttirilmasi ve yapisinin iyilestirilmesi amaciyla çesitli çalismalar patente konu olan bulustur. Elektrik dagitim sebekesinde yüksek gerilimi anahtarlamaya imkan veren, malzeme ve can güvenligi için elektriksel arizalarda yüksek gerilimi kesen ve arizanin dogurabilecegi kazalari engelleyen, yüksek gerilim elektrik dagitim sebekesinde koruma ve anahtarlamayi saglayan epoksi yük ayirici olup, özelligi; yük ayirici malzemelerine yataklik yapan ve montaj asamasindan sonra içerisinde bulundurdugu SF6 gazi ile elektriksel ayirma ve kesme islemlerini yapan epoksi alt tüp ve epoksi üst tüp, epoksi yük ayirici üzerine baglanan mekanizma ile baglantili çalisan ve üzerine baglanan tüp içi kontak hareket mafsali ile elektrigin devreye alinip devreden çikmasini saglayan mafsal hareket mili, hareketli kontak grubuna kilavuzluk eden ve mekanizmanin mafsal hareket miline verdigini dönme hareketini, dogrusal harekete çevirerek elektriksel açma kapama hareketini gerçeklestiren tüp içi kontak hareket mafsali, hareketli kontak grubuna kilavuzluk eden ve hareketli kontak grubunun sabit kontak grubunun üzerinde ilerleyerek açma-kapama islemini gerçeklestirebilmesini saglayan sabit kontak grubu, haraketli kontak grubunun, kapali pozisyona gelmesi için birlestigi ve ilerleyerek içine aldigi ve devrenin tamamlanmasini sagladigi alt sabit kontak bakiri, toprak hatti ile iletilen devre bölümünü barindiran ve devrenin açilmasindan sonra, hattin elektrik olmayan bölümünü topraklanmasini saglayan yük ayirici toprak alt bakiri, yüksek gerilimli elektrik sistemi devreye alinip çikartilirken epoksi alt tüp ve üst tüp içerisinde basinçli halde bulunan SF6 gazini, kontaklarin açilmasi ve kapanmasi sirasinda kontaklara üfleyerek olusabilecek arkin söndürülmesini saglayan hareketli kontak grubu, toprak hattinin yük ayirici tüp içerisindeki bölümünü olusturan ve toprak biçaklari ile birleserek devrenin topraklanmasini saglayan sabit toprak bakiri, mekanizmadan alinan toprak açma-kapatma hareketini topraklama elemanlarina ileten toprak hareket mili, iletimde olan ve iletime geçirilecek kontaklar arasinda köprü görevi gören bakla toplama bakiri, kontak bakirlarinin, bakla toplama bakiri üzerinde bir araya toplanmasiyla olusan, birbiri içine geçme ve ayrilma hareketlerini mümkün kilan ve bir yay vasitasiyla birbirine iyice bastirilarak her hareket halinde iletimin mükemmel olmasini, sürekliligi ve elektriksel direnç olusmamasini saglayan kontak Baklasi-1 ve kontak baklasi-2, toprak hareket milinden aldigi dönme hareketi ile açik sistemi topraklayan hareketli toprak bakiri içermesidir. Diger bir çalisma, EP2242891B1 numarali ve "Bir Tahrik Milinin, Bilhassa Bir Elektrik Ayiricinin Manüel Olarak Çalistirilmasina Yarayan Bir Mekanizmayi Kilitlemek/Serbest Birakmak Için Elektromekanik Cihaz" baslikli patent basvurusuna konu olan bulustur. Bulus bir elektromekanik cihaza iliskin olup, bir tahrik milinin, bilhassa bir elektrik ayiricinin manüel olarak çalistirilmasina yarayan bir mekanizmayi kilitlemek/serbest birakmak içindir ve tahrik milinin dönmesini kilitlemek için bir mandali vardir. Bu mandal kullanimda tahrik miline göre ötelemeli bir hareket olusturabilir, böylece milin dönmesini kiltieyecek sekilde ona geçer ve milin dönmesini serbest birakmak üzere elastik geri dönüs araçlarina göre milden ayrilir. Cihazin bir elektrik kontaktörü ile hareketli bir elemani vardir. Bu eleman kam benzeri bir düzende mandala baglidir ve elektrik kontaktörü tarafindan mandala göre sirasiyla, mandalin tahrik milinden ayrilmasini önlemek için bir yapi ve bunu saglamak için bir yapi olmak üzere iki alternatif yapida yer almaya uygundur, böylece milin dönmesi önlenir veya serbest birakilir. Sonuç olarak mevcut teknikte var olan dezavantajlari ortadan kaldiran mekanizmaya olan gereksinimin varligi ve mevcut çözümlerin yetersizligi ilgili teknik alanda bir gelistirme yapmayi zorunlu kilmistir. Bulusun Kisa Açiklamasi Mevcut bulus, yukarida bahsedilen gereksinimleri karsilayan, tüm dezavantajlari ortadan kaldiran ve ilave bazi avantajlar getiren sebeke elektrik hatlarinda ayirici olarak adlandirilan ürünlerde kullanilmak üzere gelistirilmis, yüksek gerilim ve yüksek amperlerde kontaklari açip, kapatma ve topraklama görevlerini yerine getiren mekanizma ile ilgilidir. Teknigin bilinen durumundan yola çikarak bulusun amaci, mekanizmanin göbek kisminin yapisi ve tasarimi sayesinde her mekanizmanin iç kismindaki parçalarin tamaminin göbek etrafinda farkli konumlandirilabilmesinin saglanmasidir. Bulusun amaci, her mekanizmanin iç kismindaki parçalarin tamaminin göbek etrafinda farkli konumlandirilabilmesi sayesinde mekanizmanin hem yatay hem de dikey olarak kullanilabilmesinin saglanmasidir. Bulusun diger bir amaci, mekanizma kuruldugu zaman kapama yayindaki yükün bosaltilmadan açma yayindaki yükün bosaltilamamasi sayesinde mekanizmada yanlis bir operasyon yapilsa bile parçalarin zarar görmesinin engellenmesinin saglanmasidir. Bulusun diger bir amaci, kurularak enerjisi yüklenmis olan yaylarin sirasi ile bosaltilmasi sayesinde mekanizmanin ömrünün kisaltilmasinin engellenmesinin saglanmasidir. Bulusun yapisal ve karakteristik özellikleri ve tüm avantajlari asagida verilen sekiller ve bu sekillere atiflar yapilmak suretiyle yazilan detayli açiklama sayesinde daha net olarak anlasilacaktir, bu nedenle degerlendirmenin de bu sekillerin ve detayli açiklamalarin göz önüne alinarak yapilmasi gerekmektedir. Sekillerin Kisa Açiklamasi Mevcut bulusun yapilanmasi ve ek elemanlarla birlikte avantajlarinin en iyi sekilde anlasilabilmesi için asagida açiklamasi yapilan sekiller ile birlikte degerlendirilmesi gerekir. Sekil-1; ayirici, kapi ve mekanizmanin monte halinin sematik genel görünümüdür, Sekil-2; mekanizmanin sematik genel görünümüdür, Sekil-3; mekanizmanin farkli bir açidan sematik genel görünümüdür, Sekil-4; mekanizmanin yandan sematik genel görünümüdür, Sekil-5; mekanizma çikis milinin sematik genel görünümüdür, Sekil-6; mekanizmanin üstten sematik genel görünümüdür, Sekil-7; mekanizma göbeginin monte halinin sematik genel görünümüdür, Sekil-8; mekanizmanin iç kisminin sematik genel görünümüdür, Sekil-9; iç göbegin demonte halinin distan sematik genel görünümüdür, Sekil-10; iç göbegin demonte halinin içten sematik genel görünümüdür. Referans Numaralari Mekanizma Bobin trip kolu Kapama trip mili Açma trip mili Mekanizma kurma mili Mekanizma toprak mili Mekanizma çikis mili Motor kurma dislisi Manuel kurma emniyet dislisi Mekanizma göbek kilidi Kapama yayi Mekanizma göbegi Motor kurma gagasi Mekanizma kurma kami Göbek hareket linki Mekanizma emniyet linki Açma yayi Toprak yayi Toprak göbegi Kapi kilidi Mimik hareket linki Mekanizma çikis durdurucu grubu Toprak göbegi hareket linki Iç göbek kilidi Iç göbek Mekanizma göbek durdurucu Kurma engel saci Bulusun Detayli Açiklamasi Bu detayli açiklamada, bulus konusu sebeke elektrik hatlarinda ayirici (300) olarak adlandirilan ürünlerde kullanilmak üzere gelistirilmis, yüksek gerilim ve yüksek amperlerde kontaklari açip, kapatma ve topraklama görevlerini yerine getiren mekanizma (100) sadece konunun daha iyi anlasilmasina yönelik örnek olarak ve hiçbir sinirlayici etki olusturmayacak sekilde anlatilmaktadir. Sekil-1'de gösterilen bulus konusu mekanizmanin (100) özelligi hem yatay hem de dikey olarak kullanilabilmesidir. Mekanizma (100) kuruldugu zaman kapama yayindaki (113) yük bosaltilmadan açma yayindaki (119) yükü bosaltilamamakta bu da mekanizmada (100) yanlis bir operasyon yapilsa bile parçalarin zarar görmesini engellemektedir. Kurularak enerjisi yüklenmis olan yaylarin sirasi ile enerjisini bosaltmasi mekanizmanin (100) ömrünün kisalmasini engellemektedir. Sekil- 2ide gösterilen bahsedilen mekanizmanin (100) konum bilgisini ögrenebilmek için yerlestirilen mimik (101) sayesinde mekanizma (100) konumu göz ile kontrol edilebilmektedir. Bahsedilen mimigin (101) üst kisminda ise mekanizmayi (100) kuran motor (102) konumlandirilmistir. Sekil- kapali konuma geçtigini elektriksel olarak konumunu iletmektedir. Bobin trip kolu (103) kullanilarak elektriksel olarak mekanizma (100) açik konuma getirilebilmektedir. Sekil-45te gösterilen kapama trip mili (105), mekanizma göbeginin (114) kilitlenmesini saglamaktadir. Iç göbegin (127) kilitlenmesini saglamak için ise açma trip mili (106) konumlandirilmistir. Kurma isleminin yapilmasi için mekanizma kurma mili (107), mekanizmanin (100) toprak konumuna getirilmesi için ise mekanizma toprak mili (108) bulunmaktadir. Sekil-5'te gösterilen mekanizma çikis mili (109), mekanizma (100) çikisindaki hareketi aktarmaktadir. Motorun (102) mekanizmayi (100) kurmasi için gerekli olan ve sekil-6'de gösterilen motor kurma dislisi (110), geometrik yapisi geregi kurma isleminden sonra motor (102) çalismaya devam etse bile mekanizma kurma milinin (107) dönmesini durdurmakta ve mekanizmanin (100) mekanik olarak zorlanmamasini saglamaktadir. Hem manuel kurma sirasinda olusabilecek kazalari engellemek hem de motor (102) kurmanin rahatlikla gerçeklestirilebilmesi için manuel kurma emniyet dislisi (111) bulunmaktadir. Sekil-7'de gösterilen mekanizma göbek kilidi (112), mekanizmanin (100) kapanmasi için konumlandirilmis mekanizma göbegini (114) kilitlemektedir. Bahsedilen motorun (102) kurma islemini gerçeklestirmesi için motor kurma gagasi (115) konumlandirilmistir. Hem manuel hem de motorun (102) mekanizma göbegini (114) hareket ettirerek kurmasi için mekanizma kurma kami (116) bulunmaktadir. Bahsedilen mekanizma kurma kaminin (116) hareketi, göbek hareket linki (117) sayesinde mekanizma göbegine (114) iletilmekte ve mekanizma (100) kurulduktan sonra tekrar kurulmasi engellenmektedir. Sekil-8'de gösterilen toprak göbegi (121), toprak milindeki hareket ile hareket etmekte ve mekanizmanin (100) toprak konumuna geçmesini saglayarak kapi kilidinin (122) açilmasini veya kapanmasini saglamaktadir. Mekanizma çikis milinin (109) dogru konumda durmasi için mekanizma çikis durdurucu grubu (124) konumlandirilmistir. Mekanizma (100) kapali konumdayken tekrar kurulma islemi yapilmasi kurma engel saci (129) tarafindan engellenmektedir. Sekil-9 ve sekil-10'da gösterilen mekanizma (100), mekanizmanin (100) açilmasi için iç göbek (127) ve iç göbegin (127) kilitlenmesi için iç göbek kilidi (126) içermektedir. Ayrica mekanizma göbeginin (114) darbesiz durmasi için mekanizma göbek durdurucu (128) konumlandirilmistir. Bahsedilen mekanizma çikis mili (109) tektir ve 3 farkli pozisyonda durabilmektedir. Bu 3 farkli pozisyonun adlari kapali, açik ve toprak konumudur. Mekanizma kurma mili (107) kullanilarak mekanizma (30) kurulur. Mekanizma kurma mili (107) kurmak için kullanirken mekanizma çikis mili (109) 'üzerinde bulunan mekanizma kurma kami (116) geomertisi sayesinde dönerken göbek hareket linkini (117) iter. Göbek hareket linki (117) mekanizma göbegine (114) baglidir. Mekanizma göbegi (114) hareket ederek hem kapama yayini (113) hem de açma yayini (119) kurmus olur. Kurma islemi yapilirken manuel kurma emniyet dislisi (111) ve mekanizma emniyet linki (118) sayesinde kurma islemi yarida birakilsa bile yaylari yari yüklü olarak kalir. Manuel kurma islemini yapan kisi kaldigi yerden rahatlikla devam edebilir. Manuel kurma emniyet dislisi (111) sayesinde yaylarin bir anda serbest kalmasi ve kurma yapan kisiye ters bir hareketin iletilmesini engeller. Kurma islemi tamamlandiktan sonra mekanizma göbegi kilit (112) ve iç göbek kiliti (126) hareket eder ve iç göbegi (127) ve mekanizma göbegini (114) kilitler. Böylece hem kapama yayi (113) hem de açma yayi (119) kurulmus olur. Mekanizma kurma milini (107) döndürmeye devam edilirse mekanizma kurma kami (116) göbek hareket linkindeki (117) pime dayanacaktir ve daha fazla hareket edemeyecektir. Mekanizmada (100) opsiyon olarak motor (102) ile kurma seçenegi de bulunmaktadir. Mekanizma kurma mili (107) üzerindeki motor kurma dislisi (110) sayesinde motor kurma gagasini (115) kullanarak mekanizma kurma kami (116) hareket ettirilir. Mekanizma kurma kami (116) göbek hareket linkini (123) ittirir. Mekanizma göbegi (114) hareket ederek kapama yayi (113) ve açma yayini (119) kurmus olur. Motor kurma dislisinin (110) geometrisi sayesinde mekanizma (130) kurulu konuma geldiginde motor kurma gagasi (115) bosta hareket etmektedir. Mekanizmayi (100) kapali konuma getirmek için kapama trip mili (105) hareket ettirilerek mekanizma göbek kilidi (112) kurtulur. Kapama trip milini (105) elektriksel olarak bobin ile de hereket ettirilebilir. Mekanizma (100) kapali konuma geçerken kapama yayi (113) serbest kalir. Mekanizma göbegi (114) dönerek mekanizma (100) kapali konuma getirilir. Mimik (101) mekanizma çikis miline (109) mimik hereket linki (123) ile baglidir. Mekanizmanin (100) konum bilgisini ögrenebilmek için yerlestirilen mimik (101) sayesinde mekanizma (100) konumu göz ile kontrol edilebilir. Elektriksek olarak ise pako (104) ile mekanizmanin (100) konumu ögrenilebilmektedir. Mekanizma göbegine (114) bir link ile bagli olan pako (104) mekanizmanin (100) kapali konuma geçtigini elektriksel olarak konumunu iletir. Mekanizma göbegi (114) mekanizma göbek durduruouya (128) çarparak durur. Mekanizma göbek durdurucu (128) sayesinde mekanizma göbeginin (114) dogru konumda hareketini sonlandirir. Mekanizma çikis mili (109) ise mekanizma çikis durdurucu grubu (124) sayesinde iç kontaklarin dogru konumda durmasinin saglar. Bu sirada iç göbek kilidi (126) hala kitlidir ve açma yayi (119) hala kurulu haldedir. Mekanizma (100) kapali konumda iken tekrar kurma islemi yapilamamasi için kurma engel saci (129) bulunmaktadir. Bahsedilen kurma engel saci (129) sayesinde mekanizma (100) kapali konumda iken kurma islemi yapilamaz. Mekanizmanin (100) yapisi geregi kapali konumda iken kurma yapmak risk olusturdugu için mekanik olarak bu durum engellenmistir. Mekanizmayi (100) açik konuma getirmek için açma trip mili (106) hareket ettirilir ve göbek içi kilidi (126) kurtulur. Açma trip mili (106) elektriksel olarak bobin ile de hareket ettirilebilir. Fakat kapamadan farkli olarak mekanizmanin (100) açma trip mili (106) hareketli oldugu için ek olarak bobin trip kolu (103) tasarlanmistir. Açma yayi (119) serbest kalir. Iç göbek (127) hareket ederek mekanizmayi (100) açik konuma getirir. Kapamada islemi sirasinda mekanizma göbegi (114) ve iç göbek (127) birlikte hareket ederek mekanizmayi (100) kapali konuma gelmektedir. Açma islemi sirasinda ise sadece iç göbek (127) hareket ederek mekanizmayi (100) açik konuma getirilmektedir. Mekanizmanin (100) konumu gene mimik (101) ile kontrol edilebilmektedir. Mekanizma (100) açik konuma geçtiginde mekanizma çikis mili (109) dönerek mimik hareket linki (123) hareket ettirir ve mimik (101) mekanizmanin (100) açik konumda oldugunu gösterir. Mekanizmanin (100) bagli oldugu hücrenin kapisinin (200) açilmasi mekanizmanin (100) toprak konumuna getirilmesi gereklidir. Ayirici (300) yüksek gerilim ve yüksek akim altinda çalistiklari için ölüm tehlikesi içerir bundan dolayi da kapinin (200) açilabilmesi için ayiricinin (300) topraklanmasi gerekir. Mekanizmayi (100) topraklamak için mekanizma toprak mili (108) kullanilir. Mekanizma toprak mili (8) hareket ettirilerek toprak göbegi (121) hareket ettirilir. Bu hareket sirasinda toprak yayi (120) yüklenmeye baslar. Toprak yayi (120) yeteri kadar sikistiginda kendiliginden hareketini tamamlayarak toprak göbegi hareket linki (125) sayesinde mekanizma çikis milini (109) hareket ettirir ve mekanizma (100) toprak konumuna geçmis olur. Mekanizma (100) hareketini tamamladiginda kapi kilidi (122) hareket eder ve kapinin (200) açilmasina izin verir. Mekanizma (100) toprak konumuna geçtiginde mekanizma çikis mili (109) dönerek mimik hareket linkini (123) hareket ettirir ve mimik (101) mekanizmanin (100) toprak konumunda oldugunu gösterir. :.. TR TR