TARIFNAME KADEMELI MENZIL DÜZELTIM MEKANIZMASI Bulusun ilqiIi oldugu teknik alan: Bulus, yüksek dönülü top mermisi mühimmatinin atisinda menzilce olusacak dagilimi azaltacak sekilde tasarlanmis, havada fren levhalari açilarak hava sürtünmesini artirmasi ile kademeli sekilde yavaslatilmasini saglayarak menzil hatasini düzelten kademeli menzil düzeltim mekanizmasi ile ilgilidir. Bulus özellikle, aerodinamik etkiler ve düzeltme ihtiyacina bagli olarak, uçus esnasinda mühimmatin ön yüzey alanini birden fazla kez kademeli olarak artirip menzilce düzeltim yapabilmesi esasina dayanan, temel olarak fren levhalari, tutucu pimler, kilavuz, tek kademeli döner parça, iki kademeli döner parça, pim çekme mekanizmalarindan olusan kademeli menzil düzeltim mekanizmasi ile ilgilidir. Teknig in bilinen durumu: Top mermileri 6000-20000 dev/dk araliginda yüksek dönü hizlarina sahip mühimmatlar olup, menzilce dagilimi azaltmak amaçli atistan sonra uçus esnasinda mühimmatta menzil düzeltimi yapacak sistemlere ihtiyaç dogmustur. Top mermilerine güdümlü tapa takilarak menzilce düzeltim yapilabilmektedir. Menzilce düzeltim saglanabilmesi, mühimmatin baslangiçta hedefteri daha ileriye atilmasi, uçus esnasinda ön yüzey alanini artirarak yavaslamasi ve hedefe yönelmesi ile mümkün olmaktadir. Bu amaçlarla gelistirilen çesitli kademesiz veya kademli düzeltim mekanizmalari gelistirilmistir. Ancak bu mekanizmalarin kademesizleri menzil düzeltimde yetersiz kalmakta, kademli olanlar ise en fazla iki kademeli olup kademeleri artarda devreye girmektedir. Bu durumda da istenilen sonuç elde edilemedigi gibi beraberinde bazi sorunlari da getirmektedir. menzil düzeltimine yönelik sürüklenme kontrol modülünden bahsedilmektedir. Merkezde bulunan bir yivli mil yapisi eyleyici tarafindan ilerletilerek on alti adet fren alanini artirmaktadir. Bulusun amaci önceki tasarimlara göre daha fazla alan artisi saglamaktir. Söz konusu bulusta fren levhalari tek seferde tamamen açilmakta ve menzil düzeltimi için tek kademeli mekanizma seçenegi sunmaktadir. bir fren mekanizmasindan bahsedilmektedir. Bu mekanizma uçagin arkasindan gelebilecek tehditlere karsin uçagin uçus yönünde roket ateslendiginde fren yaparak roketin ters yöne yönelmesini saglamistir. Yüksek hizda seyreden uçaktan birakilan roketin aniden yüzey alanini arkasindaki konteyner kismindan uçus yönüne dik sekilde açilan kanatlarla artirmasi saglanmistir. Fren mekanizmasi 2 kademeli olup, mekanizma roketin bagli oldugu konteyner kisminda kalmakta ve top mermisi mühimmatinda bu sekilde kullanimi mümkün olmamaktadir. dokümaninda, menzil düzeltimi yapmak için bir havada fren modülünden bahsedilmektedir. Sistemde üç adet fren levhasi üç adet pivot pim etrafinda dönecek sekilde yerlestirilmistir. Ilk Ievhayi tutan pim piroteknik piston itici yardimiyla istenen anda levhayi serbest birakmaktadir. Serbest kalan fren levhasi merkezcil ivmenin etkisiyle pivot etrafinda dönerek mühimmat uçus ekseninden disa dogru açilir, diger iki levha da serbest kalarak ayni sekilde açilir. Söz konusu bulusta fren levhalari tek seferde ve birbiri üzerinden gecikmeli olarak açilmaktadir. bir menzil düzeltme modülünden bahsedilmektedir. Dönü stabilize mühimmata sonradan adapte edilebilen ve havada fren levhasi açilarak hava sürtünmesini artirmasi ile gerekli anda yavaslatilmasini saglayan menzil düzeltme modülüdür. Uçus esnasinda mühimmatin ön yüzey alanini merkezcil ivmeden faydalanarak açilan yarim daire seklindeki fren levhalari sayesinde artiran modüldür. Kademeli yapi içermeyen bu mekanizma tek seferde en yüksek kesit alanina ulasmaktadir. menzil düzeltimine yönelik küçük kontrol yüzeylerinden olusan bir sistemden bahsedilmektedir. Kitin dis yüzeyinden uçus eksenine dik açilan kontrol yüzeyleri, mühimmatin sürüklenme yüzeyini artirarak uçus hizini azaltip menzil düzeltimi yapmaktadir. Kontrol yüzeyleri gövde çevresine pimler etrafinda dönerek açilabilecek sekilde yaylarla sabitlenmektedir. menzil düzeltimine yönelik bir frenleme kitinden bahsedilmektedir. Kit gövdesinin dis yüzeyinden mühimmatin ön kesit alanini artiracak sekilde parçalar açilmaktadir. Parçalarin açilmasi piroteknik elemanlarin elektrik akimi ile aktive edilmesiyle olmaktadir. mekanizmasindan bahsedilmektedir. Uçus esnasinda menzili ayarlayabilmek için füze yapisinda direnç yaratmak amaciyla kullanilan kanat açma mekanizmasidir. Düz bir kam yapisina bagli açilan direnç kanatlarindan olusan mekanizma bulunmaktadir. Her kanat yapisi ikili çalismakta ve ayni kademe pes pese iki asamada açilmaktadir. Bu mekanizmada ayni kademe açilisinin iki asamada gerçeklesmesi bozucu etkileri artirma riski tasimaktadir. menzil düzeltimi yapan cihazdan bahsedilmektedir. Merminin hava sürtünmesini artirarak frenleme saglayan ve menzil düzeltimi yapan cihazdir. Cihaz aerodinamik direnci artirmak için en az iki fren levhasini merminin uçus yönüne dik sekilde açmaktadir. Bu cihaz en az iki adet fren levhasini tamamen açmaktadir. Fren levhalarini birden fazla kez açmamakta, yani yüzey alani artisini bir kez yapmaktadir. mekanizmasindan bahsedilmektedir. Bulusun özet bölümünde "Bulus, en az bir kanadi ve en az bir aktüatörü içeren rotasyonel olarak stabilize bir mermiye yönelik bir kanat yerlestirme mekanizmasi ile ilgilidir, burada kana, mermi üzerinde yerlestirilebilir ve geri çekilebilir bir sekilde düzenlenir ve burada kanat ve en az bir denge agirligi, kanat, aktüatör tarafindan yerlestirildiginde akabinde denge agirliginin, merminin merkezine dogru yeri degistirilecek ve kanat aktüatör tarafindan geri çekildiginde akabinde denge agirliginin, merminin merkezinden disari yeri degistirilecek sekilde mekanik olarak düzenlenir. Bulus ayrica, bir döner mermi üzerinde kanatlarin enerji tasarruflu yerlestirilmesine ve retraksiyonuna yönelik bir yöntem ile ilgilidir, burada en az bir kanat, mermi üzerinde yerlestirilebilir ve geri çekilebilir bir sekilde düzenlenir ve burada kanat, asagidakilere göre en az bir denge agirligina sabitlenir: (a) kanadin merminin merkezinden disari yeri degistirildiginde, kanadin yerlestirilmesi üzerine denge agirliginin, merminin merkezine dogru yeri degistirilir, (b) kanadin, merminin merkezine dogru yeri degistirildiginde kanadin retraksiyonu üzerine denge agirliginin, merminin merkezinden disari yeri degistirilir" bilgileri yer almaktadir. Teknigin bilinen durumunda kullanilan sistemlerde yüksek dönülü mühimmatlarda menzil düzeltimi amaçli kullanilan mekanizmalar uçus süresince bir kez ön yüzey alani artisi saglamaktadir. Ayrica bilinen durumda incelenen bazi mekanizmalar mühimmat dis çeperine kapali olmaktadir. Sonuç olarak yukarida anlatilan olumsuzluklardan dolayi ve mevcut çözümlerin konu hakkindaki yetersizligi nedeniyle ilgili teknik alanda bir gelistirme yapilmasi gerekli kilinmistir. Bulusun amaci: Bu bulusun en önemli amaci, mühimmatin hedefin daha ilerisinde bir noktaya atilmasi sonrasinda hedefe ulasmak için havada birden çok kez mühimmatin ön yüzey alanini artirarak yavaslatabilen bir mekanizmaya sahip olmak ve bu sayede uçus yörüngesinde menzilce düzeltme imkâni saglamasidir. Bulusun diger önemli bir amaci, uçus esnasinda mühimmatin ön yüzey alanini 3 seferde artirarak kademeli yavaslatma saglayan mekanizmasi ile uçus eksenine dik yönde merkezcil ivmeden faydalanarak açilan fren Ievhalarinin hava sürtünmesini artirmasiyla mühimmati yavaslatabilmesidir. Bulusun bir diger amaci, uçus esnasinda birden fazla kez ön yüzey alani artisi yapabilmesi, dolayisiyla mühimmat uçus hizini birden fazla kez yavaslatabilmesi ile daha iyi menzil düzeltimi saglamasidir. Bulusun amaçlarindan bir digeri, mühimmatin dis yüzeyinde yer kaplamamasidir. Bu sayede mühimmat yan anten kullanimina uygun yapi içermektedir. Bulusun bir diger amaci, fren Ievhalarinin ayni kademe için ayni anda esit miktarda açilmasidir. Bu sayede asimetrik bir yüzey alani artisinin yaratabilecegi bozucu etkilerden etkilenmemektedir. Bulusun amaçlarindan bir baskasi, Yüksek dönülü top mermisi mühimmatinin atisinda menzilce olusacak dagilimi azaltmak amaciyla tasarlanmis bir mekanizma ile yüksek dönülü top mermisi mühimmatinin atisinda menzilce olusacak dagilimi en aza indirgemesidir. Bulusun bir amaci da 3 kademeli yapisi sayesinde menzil düzeltimini daha iyi yapma sansi saglamasi ve kademeler içerisinde her fren levhasi esit zamanli açildigindan bozucu etkiye sebep olmamasidir. Bulusun bir amaci, mühimmatin ön yüzey alanini 3 kademede artirarak 3 seferde yavaslatma imkani veren ve bu sayede dagilimin en az olmasini saglayan fren levhalari ile frenlemenin tamamen farkli bir mekanizma ile saglanmasidir. Bulusun amaçlarindan bir digeri top mermisi mühimmatini ayni uçusta birden fazla kez yavaslatma ihtiyacina yönelik birden fazla seferde mühimmat ön yüzey alani artirabilen mekanizmaya sahip olmasidir. Bulusun baska bir amaci kompakt olmasi ve mühimmat dis yüzeyinde yer kaplamayacak olmasidir. Bu sayede mekanizma roketin bagli oldugu konteyner kisminda kalmakta ve top mermisi mühimmatinda bu sekilde kullanimi mümkün olmamaktadir. Bulusun yapisal ve karakteristik özellikleri ve tüm avantajlari asagida verilen sekiller ve bu sekillere atif yapilmak suretiyle yazilan detayli açiklama sayesinde daha net olarak anlasilacaktir. Bu nedenle degerlendirmenin de bu sekiller ve detayli açiklama göz önüne alinarak yapilmasi gerekmektedir. Sekillerin açiklamasi: Sekil 1.a: Ilk kademe açildiginda mühimmatin önden görünümü Sekil 1.b: Ikinci kademe açildiginda mühimmatin önden görünümü Sekil 1.c: Üçüncü kademe açildiginda mühimmatin önden görünümü Sekil 2: Kademeli menzil düzeltim mekanizmasinin ön parçalarla montaj görünümü Sekil 3.a: Kademeli menzil düzeltim mekanizmasinin önden görünümü Sekil 3.b: Kademeli menzil düzeltim mekanizmasinin arkadan görünümü Sekil 4: Fren levhasinin detay görünümü Sekil 5: Fren levhasi komplesi montaj görünümü Sekil 6: Kademeli menzil düzeltim mekanizmasinin detayli montaj görünümü Sekil 7.a: Ilk kademe sisteminin detay görünümü Sekil 7.b: Ikinci kademe sisteminin detay görünümü Referans numaralari: 1. Fren levhasi 2. Fren levha iç deligi 3.Tutucu pim 4. Fren levha dis deligi . Arka fren levhasi 11. Kilavuz 12. Kilavuz oyuntusu 13. Ön fren levhasi . Fren levhasi komplesi . Iki kademe döner parça 31. Ilk kademe tutucu deligi 32. Arka fren levhasi baglanti deligi 33. Ilk kademe sinirlama oyuntusu 40. Kayar burç 50. Gövde baglanti parçasi BO. Üçüncü kademe pim çekme mekanizmasi 61. Ilk kademe pim çekme mekanizmasi 62. Ikinci kademe pim çekme mekanizmasi 70. Tek kademe döner parça 80. Ön baglanti parçasi 90. Çekme pimi 100. Kademeli menzil düzeltim mekanizmasi 110. Mekanizma ön baglanti arayüzü 120. Tapa gövdesi 130. Burun parçasi Bulusun açiklamasi: Bulusa konu kademeli menzil düzeltim mekanizmasi (100), yüksek dönülü top mermisi mühimmatinin atisinda menzilce olusacak dagilimi azaltmak amaciyla tasarlanmis bir mekanizmadir. Kademeli menzil düzeltim mekanizmasinin (100) çalismasinda, aerodinamik etkiler ve düzeltme ihtiyacina bagli olarak, uçus esnasinda mühimmatin ön yüzey alanini birden fazla kez kademeli olarak artirip menzilce düzeltim yapabilmesi esastir. Kademeli menzil düzeltim mekanizmasi (100) en temel haliyle, tek kademe döner parça (70) ve iki kademe döner parçalar (30), fren levhasi (1), üçüncü kademe pim çekme mekanizmasi (60), ilk kademe pim çekme mekanizmasi (61), ikinci kademe pim çekme mekanizmasi (82), tutucu pimler (3) ve kilavuz (11) parçalarini içermektedir. Bahsi geçen, "mühimmat" sözcügüyle, top mermisi gibi yüksek dönülü yapilara atif yapilmaktadir. Bahsi geçen kademeli menzil düzeltim mekanizmasi (100) yüksek dönülü mühimmatlarda dönünün yarattigi merkezcil ivmeden faydalanarak çalismaktadir. Kademeli menzil düzeltim mekanizmasinin (100), bir uygulamasinda içerdigi 10 adet fren levhasi (1), arka fren levhasi (13), ön fren Ievhasinin (13), üç kademe halinde aktive edilmesiyle çalisir. Menzil düzeltim esnasinda fren levhasi (1), arka fren levhasi (13), ön fren levhalari (13), açilarak mühimmatin ön yüzey alaninda artisa sebep olmakta ve daha fazla hava sürtünmesine maruz kalan mühimmat yavaslamasini saglamakta ve düsecegi konum menzilce degismektedir. Kademeli menzil düzeltim mekanizmasi (100), bu yavaslatma islemini üç kademede yapmaktadir. Ilk kademe açildiktan sonra menzildeki degisim yeterli gelmediginde ikinci kademe açilmakta, bu sekilde açilan her kademe menzil düzeltiminde daha basarili sonuçlar vermektedir. Bulus konusu olan kademeli menzil düzeltim mekanizmasi (100) sekil-2'de de gösterildigi gibi burun (130) ve tapa gövdesi (120) parçalariyla, mekanizma ön baglanti arayüzü (110) kullanilarak birlesmektedir. Kademeli menzil düzeltim mekanizmasi (100) genel hatlariyla; fren levhasi komplesini (20), iki kademe döner parçayi (30), gövde baglanti parçasini (50), üçüncü kademe pim çekme mekanizmasini (60), ilk kademe pim çekme mekanizmasini (61), ikinci kademe pim çekme mekanizmasini (62), tek kademe döner parçayi (70), ön baglanti parçasini (80) ve çekme pimini (90) içermektedir. Fren levhasi komplesinin (20), orta kisimda kilavuz (11) bulunmakta, kilavuz (11) üzerindeki kilavuz oyuntusu (12) ile kilavuzun ön yüzeyine ön fren levhalari (13), arka yüzeyine ise arka fren levhalarina (10) irtibatlanmaktadir. Fren levhasi komplesi (20) üzerinde bulunan ön fren levhalari (13) ve arka fren levhalarini (10) gelen komut ile kademeli olarak açilmakta ve mühimmatin yavaslayarak menzil degistirmesini saglamaktadir. Iki kademe döner parça (30), arka fren levhalarinin (10) fren levha iç deligine (2) bagli tutucu pimler (3) kilavuz oyuntusu (12) tarafindan kisitlanana kadar açilmasini saglamakta, kayar burç (40) etrafinda dönebilmektedir. Iki kademe döner parça (30) üzerinde ilk kademe tutucu deligi (31), arka fren levhasi baglanti deligini (32) ve ilk kademe sinirlama oyuntusunu (33) bulunmaktadir. Gövde baglanti parçasi (50), iki kademe döner parçanin (30) kayar burç (40) geçirilerek irtibatlanmasini saglamakta ve ilk kademe pim çekme mekanizmasi (61) ve ikinci kademe pim çekme mekanizmasina Üçüncü kademe pim çekme mekanizmasi (60), içerdigi çekme pimi (90) tek kademe döner parçayi (70) tutacak sekilde ön baglanti parçasina (80) irtibatlanmakta, aktif hale geldiginde ise tek kademe döner parçanin (70) serbest kalmasini ve dönüden kaynakli merkezcil ivmeye sahip ön fren levhalarinin (13) fren levha iç deligine (2) bagli tutucu pimler (3) kilavuz oyuntusu (12) tarafindan kisitlanana kadar açilmasini saglamaktadir. ilk kademe pim çekme mekanizmasi (61), içerdigi çekme pim (90) ilk kademe tutucu deligine (32) denk gelecek sekilde gövde baglanti parçasina (50) irtibatlanmakta, aktif hale geldiginde, disa dogru açilma egilimde olan arka fren levhalarinin (10) serbest kalmasini, iki kademe döner parçanin (30) dönü kazanmasini, iki kademe döner parçanin (30), ikinci kademe pim çekme mekanizmasinda (62) bulunan çekme pimi (90) ilk kademe sinirlama oyuntusu (33) üzerinde hareketi kisitlayana kadar dönmesini saglamaktad ir. Ikinci kademe pim çekme mekanizmasi (62), içerdigi çekme pimi (90) ilk kademe sinirlama oyuntusuna (33) denk gelecek sekilde gövde baglanti parçasina (50) irtibatlanmakta, ilk kademe bu sekilde açildiktan sonra komut geldiginde aktif hale gelmekte, çekme piminin (90) ilk kademe sinirlama oyuntusundan (33) kurtulmasini, iki kademe döner parçanin (30) tekrar serbest kalmasi ile arka fren levhalari (10) fren levha iç deligine (2) bagli tutucu pimler (3) kilavuz oyuntusu (12) tarafindan kisitlanana kadar açilmasini saglamaktadir. Tek kademe döner parça (70), arasina kayar burç (40) geçirilerek biryüzeyi ön baglanti parçasina (80) ve diger yüzeyi fren levhasi komplesine (20) irtibatlanmakta ve kayar burç (40) etrafinda dönebilmektedir. Ön baglanti parçasi (80), tek kademe döner parça (70) ile araya kayar burç (40) geçirilerek irtibatlanmakta ve içerisindeki bosluga üçüncü kademe pim çekme mekanizmasi (60) konumlanmaktadir. Çekme pimi (90) ise gelen komut ile üçüncü kademe pim çekme mekanizmasin (60), ilk kademe pim çekme mekanizmasinin (61) ve ikinci kademe pim çekme mekanizmasinin (62) tetiklenmesini saglamaktadir. Bulusun içerdigi fren levhasi (1) parçasi üzerindeki fren levha iç deligine (2) tutucu pimler (3) çakildiktan sonra arka fren levhasi (10) ve ön fren levhasi (13) olusmaktadir. Arka fren levhalari (10), fren levha iç deligine (2) takili tutucu pimler (3) kilavuz (11) üzerinde bulunan kilavuz oyuntularini (12) takip edecek sekilde takilmaktadir. Arka fren levhalari (10) takildiktan sonra bosta kalan kilavuz oyuntularina (12) denk gelecek sekilde kilavuzun (11) diger tarafina ön fren levhalari (13) takilmaktadir. Fren levhasi komplesini (20) olusturmak için fren levhalari (1) levha dis çaplari kilavuzla (11) ayni çapta bir silindir olusturacak sekilde döndürülerek kapatilmaktadir. Fren levhasi komplesinde (20) bulunan arka fren levhalari (10) üzerindeki fren levha dis deliklerine (4) tutucu pimler (3) araciligiyla iki kademe döner parça (30) takili bulunmaktadir. Iki kademe döner parça (30) el yordamiyla döndürüldügünde arka fren levhalari (10) kilavuz oyuntularini (12) takip ederek açilabilmektedir. Iki kademe döner parça (30) kayar burç (40) geçirilerek gövde baglanti parçasina (50) takilmaktadir. ilk kademe pim çekme mekanizmasi (61), içerdigi çekme pimi (90) ilk kademe tutucu deligine (32) denk gelecek sekilde gövde baglanti parçasina (50) sabitlenmektedir. Ikinci kademe pim çekme mekanizmasi (62), çekme pimi (90) ilk kademe sinirlama oyuntusuna (33) denk gelecek sekilde gövde baglanti parçasina (50) sabitlenmektedir. Ilk kademe pim çekme mekanizmasi (61) aktif hale geldiginde, mühimmatin o esnada sahip oldugu dönüden kaynakli olarak disa dogru açilma egilimde olan arka fren levhalari (10) serbest kalmaktadir. Arka fren Ievhalarini (10) tutacak kuvvet kalmadigindan iki kademe döner parça (30) da dönü kazanmaktadir. Iki kademe döner parça, ikinci kademe pim çekme mekanizmasinda (62) bulunan çekme pimi (90) ilk kademe sinirlama oyuntusu (33) üzerinde hareketi kisitlayana kadar dönmektedir. Ilk kademe bu sekilde açildiktan sonra komut geldiginde ikinci kademe pim çekme mekanizmasi (62) aktif hale gelmektedir ve çekme pimi (90) ilk kademe sinirlama oyuntusundan (33) kurtulmaktadir. Iki kademe döner parça (30) tekrar serbest kaldigindan, arka fren levhalari (10) fren levha iç deligine (2) bagli tutucu pimler (3) kilavuz oyuntusu (12) tarafindan kisitlanana kadar açilmaktadir. Bu sekilde ikinci kademe ön yüzey alani artisi tamamlanmaktadir. Üçüncü kademe ön yüzey alani artisi, açilmis vaziyetteki arka fren levhalarinin (10) aralarindaki bosluklarin ön fren levhalari (13) tarafindan doldurulmasiyla gerçeklesmektedir. Fren levhasi komplesinin (20) burun parçasi (130) tarafinda bulunan ön fren levhalari (13), fren levha dis deligine (4) bagli tutucu pimler (3) kullanilarak tek kademe döner parça (70) üzerindeki ön fren levhasi baglanti deliklerine (71) takilmaktadir. Tek kademe döner parça (70) el yordamiyla döndürüldügünde ön fren levhalari (13) kilavuz oyuntularini (12) takip ederek açilabilmektedir. Tek kademe döner parça (70), araya kayar burç (40) geçirilerek ön baglanti parçasina (80) takilmaktadir. Üçüncü kademe pim çekme mekanizmasi (60), içerdigi çekme pimi (90) tek kademe döner parçayi (70) tutacak sekilde ön baglanti parçasina (80) takilmaktadir. Üçüncü kademe pim çekme mekanizmasi (60) aktif hale geldiginde tek kademe döner parça (70) serbest kalmakta ve dönüden kaynakli merkezcil ivmeye sahip ön fren levhalari (13) fren levha iç deligine (2) bagli tutucu pimler (3) kilavuz oyuntusu (12) tarafindan kisitlanana kadar açilmaktadir. TR TR TR TR