Przedmiotem wynalazku jest srodek do zwal¬ czania grzyba rdzy, zwlaszcza grzyba puccinia rubigo-vera, grzyba rdzy zdzblowej (puccinia graminis) i grzyba rdzy zóltej (puccinia gluma- rum), które sa glównymi rodzajami rdzy zbozo- 5 wej upraw roslin trawiastych. Ocenia sie np. ze straty, powodowane przez sama tylko rdze wy¬ wolywana grzybem puccinia rutoigo vera w Sta¬ nach Zjednoczonych Ameryki wynosza dziesiatki, a nawet setki milionów metrów szesciennych i° ziarna pszenicy rocznie. Grzyb rdzy stanowi wiec jedna z najbardziej klopotliwych chorób poraza¬ jacych rodzine Graminae (trawiastych), a miano¬ wicie zboza takie jak pszenica, owies, jeczmien, zyto itp. Wysilki zmierzajace do zwalczania tej *5 choroby nie przyniosly dotychczas znaczniejszych sukcesów i ograniczaja sie glównie do hodowa¬ nia odmian zbóz odpornych na rdze. Jednakze mutacje grzyba rdzy powaznie zmniejszyly te osiagniecia. 20 Od dawna wiadomo, ze kwas 2-chloroetylofosfo- nowy i jego pochodne, takie jak bezwodniki, estry sole, chlorki kwasowe itp. sa zwiazkami wply¬ wajacymi korzystnie na wzrost roslin. Ostatnio w brytyjskim opisie patentowym nr 1334850 25 podano, ze liczne pochodne kwasu fosfonowego, wlacznie z kwasem 2-chloroetylofosfonowym i je¬ go pochodnymi maja zdolnosc zwiekszania odpor¬ nosci roslin na choroby i zewnetrzne zakazenia. 30 Stwierdzono, ze zwiazki te mozna stosowac do zwalczania pewnych okreslonych chorób na poszr czególnych uprawach- Zwiekszaja one zwlaszcza odpornosc pomidorów na antraknoze, odpornosc ogórków na plesn i zapobiegaja powstawaniu w ziemniakach „ciemnych plam".Próby dzialania kwasu 2-chloroetylofosfonowe- go na rózne gatunki grzybów, takich jak fusarium wilt czyli sierpik powodujacy fuzarioze oraz róz¬ ne rodzaje chorób grzybicznych, czyli snieci na pomidorach wskazuja jednak, ze zwiazki te za¬ pewniaja niewielki stopien ochrony na zakazenie grzybami, przy jednoczesnej epinastii i pewnym zahamowaniu rozwoju. Porównanie z roslinami nie poddanymi dzialaniu kwasu 2-chloroetylo- fosfonowego wskazuje na zupelnie niezadawala- jace zwalczanie choroby.Podobne wyniki podano w opisie patentowym Wielkiej Brytanii nr 1344850, w którym stosuje sie kwas 2-chloroetylofosfonowy do zmniejszenia czestosci zakazenia pomidorów antraknoza, ale zwalczanie choroby jest w najlepszym przypadku tylko srednie, a w jednym przypadku zbyt male, aby moglo miec istotne znaczenie. Skuteczne zwalczanie antraknozy osiaga sie tylko wówczas, gdy kwas 2-chloroetylofosfanowy miesza sie ze srodkiem grzybobójczym, difolatanem 4F. Co wie¬ cej, z przedstawionych danych wynika, ze zwal¬ czanie choroby powoduje glównie difolatan 4F. 98 2303 98 230 4 Tak wiec, z dostepnych informacji nie wynikar aby kwas 2-chloroetylofosfonowy stanowil zwiazek grzybobójczy o szerokim spektrum dzialania.Srodek wedlug wynalazku nadaje sie do zwal¬ czania lub oslabiania dzialania grzyba rdzy zbo¬ zowej na roslinach Graminae, albo do zapobiegania zakazaniu upraw zbóz grzyibami rdzy.Srodek wedlug wynalazku zawiera jako sub¬ stancje czynna kwas 2-chloroetylofosfonowy. Sro¬ dek ten stosowany na roslinach Graminae lub ich zawiesinach we wlasciwym czasie, zapewnia sku¬ teczne zwalczanie grzyba rdzy. Srodek zawierajacy jako substancje czynna kwas 2-chloroetylofosfono¬ wy stosuje sie do 20 dni, a^ zwykle 1—10 dni przed oczekiwanym zakazeniem grzybem rdzy lub po po- . jawieniu sie choroby, w ilosciach 0,011—y6,86, ko- ; rzystnie 0,112—3,37, a najkorzystniej 0,225—1,124 ] kg/hektar; Kwas 2-chloroetylofosfonowy jest zwiazkiem zna- liym*. Otrzymuje sia go przez hydrolize bis-(2-chlo- roetylo)-2-chIoroetylofosfonianiu, który z kolei otrzymuje sie przez termiczne przegrupowanie fos¬ forynu tris-(2-chloroetylowego). Fosforyn tris-(2- -chloroetylowy) wytwarza sie w reakcji tlenku ety¬ lenu z trójchlorkiem fosforu. Szczególy dotyczace sposobu wytwarzania tego zwiazku opisano w opi¬ sie patentowym Stanów Zjednoczonych Ameryki nr 3787486. v Kwas 2-chloroetylofosfonowy najwygodniej sto¬ suje sie na ziarno siewne lub wyrosniete zboze w postaci wodnego roztworu. Roztwory takie sto¬ suje sie do zwilzania calej powierzchni ziarna siewnego lub roslin np. przez spryskiwanie az do chwili, gdy roztwór zacznie sciekac. Ziarno siew¬ ne mozna natomiast zanurzac w roztworze srod¬ ka. Stezenie wagowe substancji czynnej w roztwo¬ rze srodka wynosi 10—5000, korzystnie 50—2000 a najkorzystniej 100—1000 ppm. Srodek wedlug wynalazku moze zawierac inne skladniki wchodza¬ ce zwykle w sklad srodków szkodnikobójczych, takie jak srodki zwilzajace, srodki zmieniajace lepkosc, nosniki, srodki zwiekszajace kleistosc, srodki pomocnicze, substancje obojetne, rozcien¬ czalniki, wspólrozpuszczalniki i inne substancje aktywne, takie jak nawozy, zwiazki o dzialaniu owadobójczym, chwastobójczym, hormony, enzymy, pierwiastki sladowe itp. * Chociaz srodek wedlug wynalazku zawierajacy jako substancje czynna kwas 2-chloroetylofosfono¬ wy stosuje sie najwygodniej w postaci wodnego roztworu do opryskiwania, stosuje sie go takze w postaci mgiel lub dymów, pylów, plynów do zra- zraszania, roztworów w rozpuszczalnikach organicz¬ nych itp. Srodek wedlug wynalazku stosuje sie na ziarno siewne lub na lodygi, liscie badz przez ko¬ rzenie roslin.Optymalna ilosc srodka zawierajacego jako sub¬ stancje czynna kwas 2-chloroetylosulfomowy lub jego pochodna, korzystnie rozpuszczalna w wodzie i latwo hydrolizujaca, zapewniajaca skuteczne zwal¬ czanie rdzy zalezy oczywiscie od odpornosci zboza, rodzaju i rozpowszechnienia grzyba rdzy na terenie uprawy itp. Zwykle srodek stosuje sie na polu w postaci wodnego roztworu zawierajacego 1000 ppm substancji czynnej w ilosci 1123,7 l/hektar. Na ogól srodek wedlug wynalazku stosuje sie przed ata¬ kiem grzyba rdzy. Agronom zorientowany w od¬ pornosci uprawy zbozowej, rozprzestrzenianiu sie choroby rdzy na danym obszarze,- wilgotnoscia, temperatura, naslonecznieniem itp. W kazdym przypadku potrafi dobrac wlasciwe parametry stosowania srodka wedlug wynalazku.Jak przedstawiono w ponizszych przykladach, stosujac srodek wedlug wynalazku osiaga sie znaczny stopien zwalczania rdzy pszenicy, bez to¬ warzyszacych temu uszkodzen roslin pszenicy, za wyjatkiem nieznacznego zahamowania w rozwoju, zaleznego od stosowanej dawki srodka. Zwalczenie rdzy jest szczególnie znaczne ^gdy rosliny sprys- kuje sie na 5 lub mniej dni przed zakazeniem grzybem rdzy. Ponadto przyklady te wykazuja, ze rosliny traktowane srodkiem sa trwale uodpornio¬ ne. Nawet po 10 dniach od chwili zastosowania srodka pszenica jest odporna na rdze zbozowa.Chociaz w ponizszych przykladach podano ro¬ dzaj grzyba, rosliny-zywiciele, zwiazki stosowane jako substancje czynne srodka wedlug wynalazku i sposób zwalczania grzyba rdzy na trawach, sta- nowia one tylko ilustracje dzialania tego srodka.Srodek wedlug wynalazku stosuje sie do ochrony pszenicy a takze do ochrony przed Tdza zbozowa innych zbóz rodziny Graminae, takich jak owies, jeczmien, zyto itp. Oprócz zwalczania rdzy wy- wolywanej zakazeniem grzybem puccinia rubego vera, srodek wedlug wynalazku stosuje sie takze do zwalczania rdzy zdzblowej i rdzy zóltej. Jest zrozumiale ze, jako substancje czynna srodka we¬ dlug wynalazku stosuje sie takze inne kwasy chlorowcoetylofosfonowe, takie jak kwas 2-bromo- etylofosfonowy, ich reszty anionowe i pochodne tych kwasów, korzystnie o dostatecznej rozpusz¬ czalnosci w wodzie i ulegajace hydrolizie do kwa¬ su w warunkach stosowania. 40 Inne formy uzytkowe srodka wedlug wynalazku sa oczywiste dla znawcy, który zapozna sie z opi¬ sem przy czym wchodza one w zakres wynalazku.Srodek wedlug wynalazku jest blizej wyjasnio¬ ny w ponizszych przykladach wykonania, które po¬ dano tu tylko w celu zilustrowania srodka, a w zad¬ nym przypadku nie w celu ograniczenia zakresu wynalazku. O ile nie wskazano inaczej wszystkie ilosci i czesci podano wagowo. * 50 Przyklad I. Ziarno pszenicy (Triticum Aesti- vum (L) odmiana Avon) zasiewa sie i pielegnuje az do czasu gdy z kolanka zaczyna sie rozwijac drugi lisc, a lisc podstawowy ma wówczas wyso¬ kosc 6,35 cm, po czyim rosliny spryskuje sie wod- 55 nym roztworem, zawierajacym 1000 ppm kwasu 2-chloroetylofosfonowegoi 0,05% niejonowego srod¬ ka powierzchniowo-czynnego, takiego jak jedno- laurynian polioksyetylenosorbitu. We wszystkich przypadkach próby powtarza sie pieciokrotnie. Ros- eo liny kontrolne spryskuje sie czysta woda. Po dwóch dniach opryskane rosliny i rosliny kontrolne za¬ szczepia sie grzybem rdzy pszenicy. Po uplywie dziesieciu dni od chwili zaszczepienia, po dosta¬ tecznym rozwinieciu sie choroby, liczy sie plamy98 230 6 Otrzymane wyniki podano w tablicy I.Tablica I | Stezenie sub¬ stancji czynnej srodka ppm 0 1 iooo Ilosc plam na lisciu podstawowym 74 9 Stopien ogra¬ niczenia cho¬ roby 0 88 Przyklad II. Zasiew pszenicy pielegnuje sie jak w przykladzie I i opryskuje wodnymi roztwo¬ rami zawierajacymi 0,05% tego samego srodka po¬ wierzchniowo czynnego i 10,100 oraz 1000 ppm kwa¬ su 2-chlóroetylofosfonowego. Postepuje sie. dalej T Stezenie kwasu 2-chloroetylo- fosfonowego ppm ' 0 100 1000 a b 1 i c a II Ilosc plam na lisciu podstawo¬ wym 57 43 26 8 Stopien ogranicze¬ nia choroby % °* 46 86 jak w przykladzie I z ta róznica, ze grzyb rdzy zaszczepia sie w 5 dni po opryskaniu roztworem kwasu 2-chloroetylofosfonowego.Otrzymane wyniki podano w tablicy II.Przyklad III. Postepuje sie jak w przykla¬ dzie II z ta róznica, ze grzyb rdzy zaczepia sie w 10 dni po opryskaniu.Otrzymane wyniki podano w tablicy III.Tablica III Stezenie kwasu 2-chloroetylo¬ fosfonowego ppm 0 100 1000 Ilosc plam na lisciu podstawo¬ wym 72 68 64 31 Stopien ogranicze¬ nia choroby % 0 6 11 57 PL