Przedmiotem wynalazku jest generator fali sej¬ smicznej.W znanych dotychczas urzadzeniach ido wytwa¬ rzania fal sejsmicznych lub akustycznych do za¬ stosowania przy badaniach sejsmicznych formacji podziemnych na przyklad ponizej powierzchni zie¬ mi lub dma zbiornika wodinego, fale sejsmiczne byly wytwarzane przez wybuch ladunku, przykla¬ dowo dynamicznego, umieszczonego w otworze wy¬ wierconym w zadanym punkcie wzbudzenia fali.Fale rozchodzily sie na zewnatrz od miejsc wy¬ buchu w ziemie, przy czym ich odbicia od formacji ^podziemnych byly nastepnie wychwytywane na powierzchni przez jeden lub wiecej geofonów lub innych detektorów fal sejsmicznych i zapisywane w celu pózniejszego przeanalizowania wyników.Uzycie ladunków wybuchowych stwarza szereg niedogodnosci ograniczajacych ich stosowanie. Po pierwsze uzycie ladunku wybuchowego wymaga scislego przestrzegania przepisów bezpieczenstwa, aby zapobiec katastrofalnym nastepstwom przed¬ wczesnego' lub przypadkowego wybuchu. Po drugie, zwykle potrzebna jest duza liczba wybuchów, aby uzyskac zapis wystarczajacy do analizy, i trzeba wywiercic wiele otworów, w 'ljtórych umieszczane sa ladunki. Wiercenie takich otworów jest nie tyl¬ ko kosztowne, lecz równiez czasochlonne. Niemniej stosowanie ladunków wybuchowych jest nadal po¬ pularne, zwlaszcza na skutek tego, !ze fale sejsmi¬ czne lub akustyczne w ten sposób wytwarzane przypominaja impuls, który mozna latwo prze¬ analizowac matematycznie w celu uzyskania uzy¬ tecznej informacji na temat typu iglebokosci i usy¬ tuowania formacji podziemnych.W ostatnich latach coraz wiecej zainteresowania posiwieca sie urzadzenlioni mechanicznym, zaste¬ pujacym tradycyjne stosowanie dynamitu lub innego materialu wybuchowego. Stosunkowo nieskompli¬ kowany sposób polega na spuszczaniu duzego cie¬ zaru w celu przeikazania jego energii 'kinetycznej ziemi w celu wytworzenia fali sejsmicznej.Innymi urzadzeniami sa urzadzenia, w których wykorzystano wybuch gazu. Wiele z nich zawiera plyte uderzeniowa o duzej srednicy, stanowiaca czesc komory spalania. Plyty uderzeniowe maja zwykle srednice rzedu 6.10, 910 a czasami 1780 mm, przy czym ponad niimi, w komorze, umieszczony jest stosunkowo duzy tlok. Plyta uderzeniowa jest zwykle umieszczona bezposrednio na powierzchni ziemi w miejscu, z którego ma sie rozchodzic wy¬ tworzona fala sejsmiczna, przy czym na tlok jest wywierana -duza sila. W wielu przypadkach urza¬ dzenie takie jest umieszczone bezposrednio na zie¬ mi bez duzego ciezarni spoczywajacegia nia tloku, w celu zapewnienia elastycznej stabilizacji po wy¬ buchu. Tlok jest zwykle uszczelniony przed' prze¬ ciekami pomiedzy cylindrem a tlokiem za pomoca duizego uszczelnienia pierscieniowego o przekroju w ksztalcie litery „O", wybuchajacy gaz, przy- ,o kladowo propan, jest wprowadzony w mala ko- no 93 30693 3 more spalania pomiedzy plyta uderzeniowa a tlo¬ kiem i zapalany, na skutek czego plyta uderzenio¬ wa porusza sie .gwaltownie do dolu i oddaje swa energie ziemi. Równoczesnie sily wybuchu poruszaja tlok w kierunku, do góry, zwykle o 6,3 do 38 imm iub wiecej, pokonujac przy tym sile ciezkosci spo¬ czywajacego na tloku ciezaru.Zarówno przy stosowaniu uderzenia ze spadaja¬ cym ciezarem jak i przy stosowaniu urzadzenia iniapedzaneigo wybuchem gazu ozasiaimi stosowane sa • urzadzenia chwytowe, alby uniknac wtórnego uderzenia o iziemie, które moze spowodowac sy¬ gnaly zaklócajace. Przykladowo w polaczeniu z u- derzeniem ze spadajacym ciezarem mozna stoso¬ wac urzadzenia, które zapewniaja zabezpieczenie d podnoszenie ciezaru po poczatkowym uderzeniu ciezaru o ziemie w celu unikniecia odskoku lub wtórnego uderzenia o ziemie. Podobnie w urza¬ dzeniach napedzanych wybuchem gazu czesto sto¬ sowane sa imecnanizmy, które chwytaja plyte ude¬ rzeniowa i mase reagujaca, które w przeciwnym przypadku odskakiwalyby po wybuchu.Zwyide generatory fafli sejsmicznej ze spadaja¬ cym ciezarem i z wybuchem gazu maja stosunko¬ wo duze wymiary i calkowity ciezar 900 —¦¦ 2700 kg.Poniewaz istnieje koniecznosc transportowania ge¬ neratora, generatory takie sa czesto zawieszane paraimi na bokach lub na koncu loza samochodu ciezarowego.Duze i ciezkie generatory sa zwykle wywazane symetrycznie wzgledem osi pojazdu w celu wy¬ równania obciazenia. Przykladowo czesto dwa lub wiecej generatorów mocuje sie symetrycznie na konstrukcjach wispoirczyioh po przeciwnych stro¬ nach samochodu ciezarowego, jednak powoduje to ograniczenie mozliwosci manewrowych pojazdu.-Inna charakterystyczna cecha znanych genera¬ torów ze spadajacym ciezarem i z wybuchem gamu .jest to, ze ich stosowanie w blotnistym, bagnistymi lub podmoklym terenie jest trudne ze wzgledu na ograniczenie manewrowania spowodowane przez duzy ciezar, oraz idlatego, ze po odpaleniu duza plyta uderzeniowa zostaje zanurzona w miekkiej powierzchni, ma której nastapilo odpalenie, i 'trud¬ no jest wyoiaignac ja ze wzgledu na podcisnienie wytiwainziane pod powierzchnia tej plyty.Istnieje -mozliwosc rozwiazania tego problemu przez zastosowanie wydluzonej konstrukcji, któ¬ ra nie ma duzej powierzchni styku z ziemia. (Pro¬ ponowano juz kilka takich wydluzonych konstru¬ kcji, chociaz nikt dotychczas -nie spostrzegl korzy- sci plynacych ze stosowania wydluzonej struktury w gruntach blotnistych, bagnistych lub podmo¬ klych. Jedna z takich wydluzonych konstrukcji jest generator impulsów sejsmicznych R. A. Petersona,*,. znany z opisu patentowego Stanów Zjednoczonych Nr 3 283 844. W generatorze tym dwa tloki sa u- mieszczone wewnatrz pionowego cylindra, przy czym pomiedzy nimi- wywolana jest eksplozja gazu w celu przemieszczenia jednego z tloków do góry pod wplywem reakcji na sile drugiego tloka, prze¬ mieszczanego do dolu w kierunku kowadla i plyty uderzeniowej.Tloki sa stosunkowo ciezkie — ich ciezar wynosi 1680 kg i 900 kg, a kowadlo ma ciezar w przybli- 306 4. zeniu 450 kg. Plyta uderzeniowa ó która uderza kowadlo ma ciezar w przyblizeniu ilSOO kg. Calko¬ wity ciezar tego generatora wynosi zatem w -przy- ibliizeniu 5.000 kg. Nalezy zauwazyc, ze skok tloka o ciezarze 1680 kg jest rzedu 482 mm, a skok tlo¬ ka o ciezarze i9O0 kg wynosi w przyblizeniu 560 mm.Podobny generator znany jest z opisu patento- 1 wego Stanów Zjednoczonych Nr 3 215 223. Gene¬ rator ten zawiera tlok czynny. I tlok reakcyjny ale zamiast kowadla, o które uderza jeden tlok, gene¬ rator ten ma tloczysko polaczone z jednym z tlo- ' ków, przy czym do tego tloczyska przymocowana jest na zewnatrz cylindra plyta uderzeniowa. Ge¬ nerator ten jest równiez stosunkowo ciezki przy- - kladowo tylko tlok z tloczyskiem wazy w przybli¬ zeniu 860 kg.Wiele stosowanych dotychczas generatorów fa¬ li sejsmicznej zawiera zespoly zaworowe, przezna¬ czone do sterowania doplywem gazu lub paliwa do urzadzenia. Sa to zwykle zawory lub zawór jedno¬ kierunkowy, który umozliwia doplyw paliwa w je¬ dnym kierunku do wnetrza komory spalania urza¬ dzenia, ale zatrzymuje odplyw gazu, który juz zo¬ stal wprowadzony do komory sprezania. Stosunko- wo skomplikowane rozwiazania konstrukcyjne tych generatorów wymagaja konserwacji i nie chara¬ kteryzuja sie calkowita niezawodnoscia w pracy* Oprócz konstrukcji wymaganej przez urzadzenia z' zaworami sterowania doplywem paliwa, wiek- 80 szosc dotychczas proponowanych urzadzen równiez wymaga konserwacji. Ze wzgledu na silne uderze¬ nia wytwarzane przez wybuch w komorze spre¬ zania, cala energia uderzenia nie jest, przekazywa¬ na ziemi, lecz czesc energii jest pochlaniana iprzez samo urzadzenie i elementy wspólpracujace. Na¬ wet w urzadzeniach z bardzo malym skokiem tlo¬ ka, rzedu 7 mm lub wiecej, .szybki ruch tloka wzgledem sciany komory sprezania wytwarza zna¬ czna sile tarcia i znaczna ilosc ciepla, co powodu- 40 je znaczne zuzycie czesci. Sytuacja ulega pogor¬ szeniu na skutek duzego ciezaru innych elementów wspólpracujacych.Celem wynalazku bylo usuniecie wad i niedogod¬ nosci znanych urzadzen. 45 Zadanie techniczne polegalo na opracowaniu u- rzadzenia do wytwarzania fal sejsmicznych, które przy stosunkowo niewielkiej masie mialoby rów¬ niez niewielka powierzchnie plyty przekazujacej uderzenie na podloze gruntowo oraz szczególnie bo nadawaloby sie do stosowania w terenie blotnistym, balgnistym lub podmoklym.Cel ten zostal osiagniety Iprzez skonstruowanie generatora fali sejsmicznej zawierajacego podluzna rure, zamknieta u góry i u dolu oraz zespól tloko- 55 wy umieszczony wewnatrz rury, a takze tloczysko z osiowym wewnetrznym kanalem wzdluz swej dlugosci który przeznaczony jest do odprowadza¬ nia gazów spalinowych. Na tlbczysku zamocowany jest wspomniany zespól tlokowy, a tloczysko prze- 60 chodzi przez otwór w pokrywie rury, natomiast cylinder jest przymocowany do zespolu tlokowego wspólosiowo z rura w celu utworzenia komory spa¬ lania, a rura paliwowa przechodzi przez tloczysko w poblizu srodka komory spalania. Koniora jest 65 dostosowana do wprowadzenia do jej wnetrza pa-93 iiwa przez rure paliwowa. W komorze spalania pa¬ liwo zostaje zapalone dla wywarcia na tlok sily w jednym kierunku, a ma rure w kierunku prze- przeciwnym dla wytworzenia w zetknieciu z zie¬ mia falisejsmicznej. 5 W rozwiazaniu wedlug wynalazku stosunek sre¬ dnicy tloka do jego skoku wynosi w przyblizeniu jeden do trzech.Przedmiot wynalazku w przykladzie jego wyko¬ nania uwidoczniony jest na rysunku, na którym 10 fig. 1 przedstawia w widoku z boku generator fa¬ li , sejsmicznej zamocowany na zespole uchwy¬ towym, fig. 2 — generator w przekroju.•Generator fali sejsmicznej wedlug wynalazku zawiera bijak 10 zawieszony na zespole uchwyto- 15 wym 11 zamocowany za pomoca ramy 12 na lozu 13 samochodu ciezarowego, nie pokazanym na ry¬ sunku, albo innym pojezdzie.Bijak 10 pokazany w przekroju zawiera cylin¬ dryczna rure 20, w której umieszczony jest zespól 20 tlokowy 22. Rura 20 i zwiazane z nia czesci sa przedstawione jako majace ksztalt cylindryczny, jednak wedlug wynalazku przewidziane jest rów¬ niez korzystne nadanie innych postaci wykonania wspomnianych czesci o innych ksztaltach. Rura 25 zamknieta jest czlonem dennym 24, który jest polaczony ze sciana wewnetrzna 21 rury 20 za po- . moca niesymetrycznego gwintu trapezowego 26 w celu zapewnienia wiekszej odpornosci na dzialajace na czlon denny 21 sily uderzenia w stosunku do 30 rury 20. Czlon denny jest uderzany ze stosunkowo duza sila 9 powierzchnie ziemi i dodatkowo tworzy glowice plaszcza dla wybuchu majacego miejsce bezposrednio nad tym czlonem. Zastosowanie niesy¬ metrycznego gwintu trapezowego zabezpiecza kon- 35 ce rury 20 przed rozerwaniem na zewnatrz przez sily dzialajace w kierunku do góry na czlon denny 24, co mogloby spowodowac utrate wzajemnego po-* laczenia pomiedzy czlonem dennym a rura 20. Po¬ niewaz sily uderzenia wywierane na czlon denny 40 24 sa duze, usytuowany prostopadle do osi bijaka bok gwintu ^trapezowego 26 jest przeznaczony do przejmowania, w mozliwie jak najwiekszym, stopniu, tych sil. Ponadto zakonczenie '28 rury 20 moze byc sciete pod katem na przyklad trzydziesci 45 stopni a na czlonie dennym 24 moze byc wykona¬ ny wystep 30, przeznaczony dla szczelnego zetknie¬ cia jego z uftosnie scietym zakonczeniem 28 rury . Dziejki temu wysokie cisnienie, którym podda¬ wane sa rura 20 i czlon denny 24 maja mniejsza 50 tendencje do rozpychania sciari plaszcza w pobli¬ zu dna. Do ustalenia obrotowego polozenia czlonu dennego 24 w jego gwintowanym polaczeniu z rura sluza sruby ustalajace, z których pokazano przykladowo srube ustalajaca 32, przechodzace przez 55 czlon denny 24, az do styku lub docisniecia do po¬ wierzchni plaskiej 33 rury 20.Górny koniec rury 20 jest zamkniety pokrywa 34, która podobnie jak czlon denny 24 jest pola¬ czona za pomoca niesymetrycznego gwintu trape- eo zowego 31 z wierzcholkiem rury 20. Pokrywa 34 zawiera ponadto wystep 38 przeznaczony do zetk¬ niecia go z ukosnie scietym zakonczeniem 40 rury 20.Wewnatrz rury 20 usytuowany jest wspólosiowo 65 6 zespól tlokowy 22, który zawiera glówna mase tlo-: kowa 42; zamocowana na tloczysku 44. Tloczysko 44 moze byc spawem 46 polaczone z kolnierzem 47, przy. czym kolnierz 47 jest przymocowany srubami do tloka 42. Tloczysko 44 ma dlugosc pozwalajaca na doprowadzenie tloka 4^ "do polowy skoku we wnetrzu rUry 20 i utworzenie pierwszej komory sprezania 35 nad tlokiem 4Z i drugiej komory spa¬ lania 36 pod tlokiem 42 wewnatrz rury 20. W dol¬ nej komorze sprezania 36, od dna tloka 42 w dól umieszczony jest cylinder 48 o srednicy otworu 21 rury 20. Cylinder 48 ma dlugosc taka ze w poloze¬ niu tloka przed wybuchem w komorze sprezania 36, koniec 50 cylindra jest usytuowany tuz przy czlonie (dennym 24. Cylinder 48 jest polaczony spa¬ wem 52 z tlokiem 42 w celu umozliwienia wspól¬ nego ruchu tych dwóch czesci, przy czym aby wy¬ konac taki spaw, krawedzie górne cylindra 48 jak równiez krawedz, o która cylinder ten opiera sie, moga byc sciete, w celu przygotowania rowka pod spoine w ksztalcie „V". Dzieki temu powierzchnie spawu 52 mozna wykanczajaco wygladzic Itak, aby spaw nie przeszkadzal w ruchu zespolu tlokowego 22 do góry i na dól.Wzdluz calej 'dlugosci tloczyska 44 usytuowany jest osiowy wewnetrzny kanal |54, polaczony z o- tworami wylotowymi 56 w poblizu- wierzcholka tloczyska 44. W otwory wylotowe 56 wkrecone sa korki 59, które maja otwory 61 o srednicy pozwa¬ lajacej na wytworzenie zadanego przeciwasnienia 'dla gazów wlotowych. .^ Plyta 58 z wykonanymi w niej przelotowymi o- tworami 60 usytuowana jest pomiedzy wewnetrz¬ nym kanalem 54 tloczyska 44 a komora spalania 36 i zamyka wewnetrzny kanal 54 tloczyska 44.Srednice otworów 60 sa dobrane talk, aby bylo wy¬ wierane czesciowo przeciwcisnienie na przeplywa¬ jacy przez otwory 60 gaz tak, aby gaz wtryskiwa¬ ny w komore spalania 36 mógl byc utrzymywany pod zadanym cisnieniem spalania. Plyta 58 jest osadzona w masie tlokowej* 42 przez skierowany w dól nacisk tloczyska 44, którego polozenie jest ustalone przez kolnierz 47. Wierzcholek tloczyska 44 jest zamkniety pokrywa 62, przykladowo przy¬ mocowana srubami 64 lub w inny sposób do tlo¬ czyska 44. Aby uniemozliwic gazom wylotowym gwaltownie 'uchodzacym przez otwory 56 spowodo¬ wanie przypadkowego zagrozenia przebywajacemu w poblizu personelowi umieszczono oslone 57, któ¬ ra zmienia kierunek bezposrednio wyplywajacych gazów wylotowych. * Plyta zamykajaca 58 podtrzymuje rure paliwo¬ wa 66, która jest usytuowana wspólosiowo w ply¬ cie 58 i pokrywie 62 oraz w^tloczysku 44 i dochodzi w poblize srodka komory scalania 36 swym koncem 67. Srodkowy wylot rury S6 w komorze spalania 36 ulatwia usuwanie z tej kónióry gazów spalinowych, co nie jest uwidocznione na rysunku. Rura 66 jest przyspawana do plyty 58, spawy nie sa uwidocz¬ nione na rysunku, a w pokrywie 62 rura ta jest w pierscieniu uszczelniajacym 69 o przekroju kolo¬ wym wykonanym z materialu krzemowego lub po¬ dobnego. Pierscien uszczelniajacy 69 pozwala na swobodne rozszerzenie sie i kurczenie rury 66 za¬ leznie od zmiennych warunków cieplnych: Gaz93 306 7 8 -wprowadzony do komory spalania 36 moze byc jakimkolwiek paliwem takim jak ropa, ciekla mie¬ szanina propanu i butanu lub podobne. Gaz, który nie jest uwidoczniony ma rysunku, jest doprowa¬ dzany elastyczna rura 68 do zlacza 70 i dalej do jury paliwowej 66. Chociaz skomplikowane zawo¬ dy regulacyjne nie sa potrzebne do dzialania bija- ka 10, mozna jednak zastosowac zawór, J^tóry nie jest uwidoczniony na rysunku, do odizolowania eksplodujacych gazów w komorze spalania 36 od zbiornika paliwa. Zawór taki musi byc zatem typu jednokierunkowego, aby nie stanowil zapory dla przebiegu gazu przez zawór do komory spalania 36, ale przeciwstawial sie przeplywowi gazu z komory spalania 36.Aby ulatwic ruch wzgledny pomiedzy plaszczem a zespolem tlokowym 22 i aby zapewnic izo¬ lacje paniedzy komora sprezania 35, a komora spa¬ lania 36, zastosowano metalowe pierscienie 72 i 74.Pierscienie 72 i 74 maja budowe ciagla wokól ob¬ wodu tloka 42 i cylindra 48 i jeden jest usytuowa¬ ny na cylindrze 48 blisko jego dna 50, a drugi jest usytuowany na tlok 42 blisko wierzcholka, przy czym oba pierscienie opieraja sie o wewnetrzna scianke 21 rury 20. Pierscienie 72 i 74 moga byc wykonane z brazu krzemowego, albo innego podob¬ nego materialu, zdolnego do wytrzymania skiero¬ wanych do góry i na dól sil tarcia wytwarzanych przez wzgledny ruch wzdluzny zespolu tlokowego 22.Dodatkowe uszczelnienie zespolu tlokowego 22 wzgledem komory sprezania 35 i komory spalania 36 zapewniaja dwa pierscienie uszczelniajace 76 i 78 tworzace uszczelnienie dynamiczne umieszczone w rowkach 80 i 82 u spodu cylindra 48 .i u góry masy tlokowej 42. Pierscienie uszczelniajace 76 i 78 moga %byc ogólnie elementami o przekroju w ksztalcie litery U, rozpychanymi na zewnatrz spre¬ zyna lub podobnym elementem usytuowanym wew¬ natrz kanalu w ksztalcie litery U w celu dociska¬ nia pierscienia do sciany wewnetrznej 21 rury 20.Uszczelnienia moga dodatkowo zawierac jedno lub kilka wystajacych zeber, które nie zostaly uwidocz¬ nione na rysunku, umieszczonych w celu lepszego zetkniecia z odpowiednimi scianami, do których uszczelnienia sa dociskane, w celu polepszenia efek¬ tu uszczelnienia. Uszczelnienia 76 * i 78 powinny byc równiez wykonane z materialu odpornego na obciazenia dynamiczne, aby wytrzymywaly obcia¬ zenia cieplne i cierne w rurze 20. Odpowiednim do tego celu materialem jest politetrafiuoretylen impregnowany grafitem. Uszczelki z tego materialu sa dostepne w handlu.Dla dalszego uszczelnienia komór wewnetrznych rury 20 w czlonie dennym 24 mozna zastosowac uszczelnienia statyczne podobne do opisanych po¬ wyzej uszczelnien dynamicznych, na przyklad u- szczelVe 84. Podobnie w celu uszczelnienia komory górnej 35 zastosowano uszczelnienia statyczne u- tworzone przez uszczelki 86 i 88 usytuowane wew¬ natrz pokrywy 34.W celu ulatwienia ruchu tloczyska 44 w góre i w dól wewnatrz rury 20 w otworze 43 pokrywy 34Numieszczoine jest lozysko 90, przez które przecho¬ dzi tlciczysiko 44. ljozysko 90 moze byc wykjciniane z brazu lub innego odpowiedniego, ndepbirowatego materialu lozyskowego.Ze wzgledu na cisnienia wewnetrzne i zewnetrz¬ ne - oraz sily którym podlega podbijak 10, jego j poszczególne czesci sa wykonane z trwalych, .wy¬ trzymalych materialów. Przykladowo czlon denny 24 i pokrywa 34 moga byc wykonane ze stali nier¬ dzewnej, a rura 20 z ciagnionej na zimno rury stalowej. Rura paliwowa moze byc wykonana ze stali nierdzewnej i miec przykladowo srednice zewnetrzna w przyblizeniu 16 mm.Poniewaz ruch tloka do góry i do dolu moze sie wielokrotnie powtarzac i jest wykonywany na dlugim odcinku, sciana wewnetrzna 21 rury 20 powinna byc dokladnie wykonczona, o' chropowa¬ tosci przykladowo w zakresie 0,25 do 0^50 mikrona na dlugosci rury 20. W celu dalszego zmniejszenia tarcia wytwarzanego rjrzez mase tloka i cylinder 48, cala mase tloka mozna pokryc dwusiarczkiem molibdenu. Po nalozeniu pokrycia nalezy odczekac kilka godzin przed wlozeniem zespolu tlokowego 22, aby pokrycie zespolilo sie z materialem czesci zespolu tlokowego. Ponadto, po osiagnieciu zespo¬ lenia sie pokrycia z dwusiarczku molibdenu, zes¬ pól tlokowy 22 byc moze pokryty smarem odpo¬ wiednim dla zawierajacych krzem pierscieni 72 i 74, na przyklad smarem fluoro-krzemowym. Smar zgromadzony jest w szczelinie 92 utworzonej wo¬ kól tloka 42. Poniewaz urzadzenie jako calosc mo¬ ze byc uszczelnione jako jeden zespól, mozna wy¬ konac otwór 94 przechodzacy przez rure 20 dla umozliwienia wprowadzania smaru do'szczeliny 92 tloka 42 gdy zespól tlokowy 22 jest w polozeniu górnym.Przy uzyciu czesci urzadzenia wykonanych z o- pisanych ^naterialów i przy zastosowaniu srednicy w przyblizeniu 250 mim i dlugosci w przyblizeniu .1500 mm, calkowity ciezar urzadzenia wynosi w przyblizeniu 270 kg. Taki ciezar ii wymiary pozwa^ laja na wygodna obsluge i latwe przemieszczanie urzadzenia. Ze wzgledu na zastosowanie uszczel¬ ni enr, smarów i 'innych materialów, oraz ze wzgledu na latwosc uzyskania dodatkowyoh srodków sma~ rowych, urzadzenie wymaga nieznacznej tylko kon¬ serwacji.Jak to- pokazano na rys. 1 bijak 10 powinien byc wsparty na odpowiednim rusztowaniu, na przyklad na zespole uchwytowym 11. Zespól uchwy¬ towy 11 mozna zamontowac na lozu 100 samochodu ciezarowego lub innego srodka transportu za pomo¬ ca ramy 12, wspartej obrotowo na przegubach 104.Ram-a 12 zawiera pdoiniojwe czlony wsporcze 102 i 103, pslaczione zie soba czlonem górnym 105 i polaozioine przegubami 104 poprzez poprzeczny dolny czlon 106.Czlon górny 105 i poprzeczny czlon dolny 106 sa polaczone ze soba dwoma równoleglymi ceownikami 108 i 110. Pomiedzy ceownikami 108 i 110 umiesz¬ czony jest uchwyt bijaka 10, który przesuwa sie w góre i w dól pomiedzy równoleglymi1 ceownika¬ mi 108 i 110. Uchwyt ten zawiera dolna rame przednia 112, w której ulozyskowane sa obrotowo kola 114 i 116, z odpowiednia tylna rama dolna, która nie jest uwidoczniona na rysunku, a prowa¬ dzona w ceownikach 110 i 108. Podobnie rama gór¬ na 118, której rama tylna nie jest pokazana na ac 39 40 45 50 55 6093* rysunku, jest polaczona sciagaczem 120 z dolna rama przednia 112 i zawiera ulozyskowane obroto¬ wo kola 122 i 124. Czescii ramy górnej 118 wystaja poza czlony 108 i 110 dla umozliwienia zamocowa¬ nia elementów górnych amortyzatorów 130 i 132 § w przegubie obrotowym 138 i 140. Czesci dolne amortyzatorów 130 i 132 sa zamocowane obrotowo w sposób umozliwiajacy samoczynne ustalanie po¬ lozenia, przy czym sa one przymocowane sworz¬ niami 134 i 136 do wystajacych lap 126 i 128. jo Amortyzatory 130 i 132 maja konstrukcje, która nie stawia duzego oporu dla sil skierowanych ku górze, ale ma dzialanie silnie tlumiace dla sil skierowanych do dolu.Jak to pokazano na t£ig. 2 rama dolna 112 moze u byc polaczona za pomoca sworzni 113 lub podob¬ nych elementów z pokrywa 62 tlóczyska 44 bija- ka 10, Znane urzadzenia napejdzane wybuchem gazów, wraz z duza plyta dzialaja w bezposrednim styku 29 z powierzchnia ziemi w której miala byc wytwa¬ rzana fala sejsmiczna. Odkryto jednakze, ze fale sejsmiczne o duzej amplitudzie sa wytwarzane przez wtórne uderzenie urzadzenia spadajacego swobodnie na ziemie. To uderzenie wtórne jest 21 w wielu przypadkach silniejsze niz uderzenie pier¬ wotne. Odkryto zatem, ze fale sejsmiczne mozna skutecznie wytwarzac przez przyspieszenie masy nad ziemia, symulujac przez to zarówno uderzenie wtórne napedzanego wybuchem bijalka, 'jak i mase M spadajaca, jednakze bez stosowania niewygodnej bryly, ciezaru i innych niedogodnosci zwiazanych z urzadzeniami ze spadajacym ciezarem. Jedna z charakterystycznych cech urzadzenia wedlug wy¬ nalazku jest to, ze bijak 10 mozna podniesc na za- 35 dana wysokosc nad ziemia, lub tez jezeli jest to pozadane bijak 10 moze spoczywac na ziemi.Jak to pokazano na fig. 1 dla dzialania urzadze¬ nia bijak 10 umieszcza sie, jezeli jest to pozadane przykladowo 150 lub 200 mim nad powierzchnia, 40 w której ma byc wytworzona fala akustyczna lub sejsmiczna. Pewna ilosc paliwa lub gazu wprowa¬ dza sie przez rure 68; i przez rure paliwowa 66 do srodkowego obszaru komory spalania 36. Gdy gaz wplywa i wypelnia komore spalania 36, przy- 45 kladowo gaz spalinowy z poprzedniego wybuchu, jest wypychany z komory, spalania 36 przez otwory 60 w plycie zamykajacej 58, przez kanal wew¬ netrzny 54 i przez otwory wylotowe 61. Dzieki pirzeciwcisnieniu wywieranemu na gazy w ko- M morze spalania 36 przez otwory 61 z korkami 59 mozna uzyskac cisnienie gazu pozadane dla spo¬ wodowania wybuchu.Ody zadana ilosc gazu pod ustalonym cisnie¬ niem jest juz wprowadzona do komory spalania 55 36, wywolywany jest wybuch za" pomoca zaplonu przy wienaoholku rury paliwowej 66 lub gdziekol¬ wiek indziej wzdluz dlugosci rury 68 doprowadza¬ jacej albo tez w innym punkcie zaplonu. Zaplon przemieszcza sie wzdluz elastycznej rury 68 i rury #0 paliwowej 66 i zapala gaz w komorze spalania 36.Spalanie gazów powoduje oczywiscie ich rozszerza¬ nie sie, na skutek czego skierowana do dolu sila zostaje przylozona do dna 24 rury 20, co doprowa^ dzajcala mase rury 20 i czlonu dennego 24 do zetk- *» niecia z ziemia 142 i wytworzenia fali sejsmicznej lub akustycznej 144 w ziemi.¦Równoczesnie, na skutek równej co do wartosci lecz przeciwnie skierowanej sily reakcji zespól tlo¬ kowy 22 porusza sie ku górze nie napotykajac praktycznie zadnego^ oporu ze strony zespolu u- chwytowego 11 i' jego jednokierunkowych amorty¬ zatorów 13Cj i 132. Masa tlokowa 42 nie ma mozli¬ wosci uderzenia o pokrywe 34 rury 20, poniewaz gaz w komorze 3S nad tlokiem 42 zostaje silnie sprezony na skutek ruchu zespolu tlokowego 22 do góry i hamujetlok. ^ * W pokrywie 34 rury 20 wykonany jest otwór wlotowy 95 gazu, przez który mozna wprowadzic do komory. 35 dodatkowy gaz pod cisnieniem. Ga¬ zem tyon moze byc azot lub inny gaz niepalny.Ze wzgledu na gaz zawarty w komorze 35, po wy¬ buchu w kjomorze 36, na- pokrywe 34 nury 20 wy¬ wierane jest cisnienie gazu sprezonego w komorze na skutek czego cala masa plaszcza jest podno¬ szona do góry.W celu spowodowania uderzenia cylindra 20 o ziemie, usytuowanie bijaka 10 nad ziemia jest za¬ lezne od wartosci cisnienia gazu wewnatrz komory nad masa tlokowa 42. Zatem wysokosc rury 20 nad ziemia przed zaplonem i cisnienie wewnatrz komory sprezania 35 sa dobrane tak aby rura 20 bedaca w górnym polozeniu po uderzeniu. byla u- mocowana przez zespól uchwytowy 11, co uniemoz¬ liwia uderzenie wtórne o ziemde 1412, dzieki czemu mozliwe jest wytwarzanie sygnalu sejsmicznego dokladnie wedlug matematycznie okreslonego im¬ pulsu.Zespól uchwytowy 11 znajduje sie po odpaleniu w polozeniu górnym, co nie zostalo uwidocznione na rysunku, a •dzialanie tlumiace amortyzatorów 130 i 132 powoduje powolne opuszczanie sie calego zespolu do polozenia pokazanego na fig. ii. Ponadto sprezony gaz zawarty w komorze 35 unosi rure 20 wokól zespolu tlokowego 22 w celu utrzymania ich wzglejdem siebie w polozeniach .pokazanych natig. 2.Ze wzgledu na stosunkowo mala wielkosc rury 20 bijak 10 moze byc korzystnie stosowany do badan, sejsmicznych w terenach blotnistych i podmoklych.Bijak, który stanowi powierzchnie uderzajaca a nie rozcinajaca, moze byc odpalany w polozeniu czes¬ ciowo zanurzonym w podlozu. Dzieki malej srednicy dna 24 mozna go potem latwo wydobyc z podloza. PL