Przedmiotem wynalazku jest korektor nastawny, w którym z ukladem opornikówjest polaczony pomocni- ' czy czwórnik i, w którym zmiennosc przebiegu tlumienia uzyskuje sie za pomoca zmiany opornosci zamykajacej ten czwórnik.Do nadzoru i regulacji ukladów z czestotliwoscia nosna stosuje sie sygnaly pilotujace na granicach pasma przenoszenia. Poziom tych sygnalów ustala sie za pomoca korektorów nastawnych. W tego rodzaju korektorach z ukladem rezystorów polaczone sa jeden lub wiecej czwórniki pomocnicze. Zmiennosc tlumienia uzyskuje sie w ten sposób, ze czwórnik pomocniczy jest obciazony zmiennym rezystorem koncowym. Rezystor koncowy przy tym moze przykladowo byc wykonany jako potencjometr, przelacznik wyposazony w stale rezystory lub podobne urzadzenie. Jak to szczególnie widac przy wiekszych czestotliwosciach, przykladowo od okolo 60 MHz, wlasciwosci przenoszenia korektora pogarszaja sie ze wzrostem czestotliwosci na skutek efektów paso¬ zytniczych w elementach uzywanych do zmieniania rezystancji obciazenia, co szczególnie jest wynikiem istnienia indukcyjnosci doprowadzen i pojemnosci wlasnej elementów.Celem wynalazku jest unikniecie wymienionych niedogodnosci w mozliwie prosty sposób i utworzenie mozliwosci kompensacji pasozytniczych pojemnosci i indukcyjnosci przelaczanego elementu koncowego, a zada¬ niem technicznym wiodacym do tego celu jest opracowanie odpowiedniego korektora nastawnego.Zadanie zostalo zrealizowane w wyniku zaprojektowania korektora nastawnego zawierajacego przyporzad¬ kowany czwórnikowi rezystancyjnemu czwórnik pomocniczy, rezystor regulowany, zapewniajacy regulacje tlu- miennosci korektora oraz korekcyjny czwórnik reaktancyjny. Wedlug wynalazku zaciski wejsciowe co najmniej jednego czwórnika pomocniczego sa zalaczone w galezi poprzecznej czwórnika pomocniczego tak, iz pierwszy zacisk wejsciowy jest polaczony z rezystorem zalaczonym w galezi poprzecznej czwórnika rezystancyjnego, drugi zacisk wejsciowy jest polaczony z drugim zaciskiem wejsciowym korektora nastawnego, a zaciski wyjsciowe czwórnika pomocniczego sa polaczone poprzez reaktancyjny czwórnik korekcyjny, którego cewka indukcyjnosci jest zalaczona w galezi poprzecznej równolegle do zacisków wyjsciowych czwórnika pomocniczego, a kondensa¬ tor — w galezi wzdluznej, z rezystorem nastawnym.2 89354 Pojemnosc kondensatora korekcyjnego czwórnika lub indukcyjnosc cewki tegoz czwórnika moga przybie¬ rac wartosci nieskonczenie duze.Przedmiot wynalazku jest blizej objasniony w przykladzie wykonania na rysunku, na którym fig. 1 przed¬ stawia schemat ideowy ukladu nastawnego korektora, fig. 2 — fragment ukladu wedlug fig. 1, fig. 3 - zasade kompensacji na plaszczyznie zespolonej, fig. 4 - wplyw elementów kompensacji na krzywe tlumienia.W przykladzie wykonania wedlug fig. 1 przedstawiono jeden z mozliwych ukladów nastawnego korektora, który jest wykonany w postaci czwórnika biernego z zaciskami wejsciowymi lii' oraz wyjsciowymi 2 i 2\ Zaciski wejsciowy 1' i wyjsciowy 2' sa bezposrednio polaczone elektrycznie i moga miec staly potencjal, przykladowo potencjal ziemi. Sam korektor stanowi uklad 3 rezystorów 5, 6 i 7 polaczonych w ukladzie T z rezystorami 5 i 6 w galezi szeregowej i rezystorem 7 w galezi równoleglej. Do ukladu 3 za rezystorem 7 w galezi równoleglej przylaczony jest czwórnik pomocniczy HVP, który na rysunku dla lepszego uwidocznienia, podobnie jak i uklad 3 rezystorów, wydzielony jest linia przerywana. Zaciski wejsciowe czwórnika HVP sa oznaczone liczbami 11 i 11' a wyjsciowe 20 i 20'.Czwórnik pomocniczy w przedstawionym przykladzie wykonania stanowi zmostkowany czlon T z rezysto¬ rami 10 i 11 w galezi wzdluznej, oraz szeregowym polaczeniem rezystora 12 z równoleglym obwodem rezonan¬ sowym zlozonym z cewki 13 indukcyjnosci i kondensatora 14 w galezi poprzecznej. W galezi mostkujacej znaj¬ duje sie równolegle z rezystorem 17 polaczony szeregowy obwód rezonansowy z cewka 15 i kondensatorem 16.Czwórnik HVP jest zakonczony przelacznikiemS, którego poszczególne pozycje oznaczono przez SI, S2, Sn, przy czym do kazdej z tych pozycji sa dolaczone odpowiednio rezystory Rx, R2-^Rn. Najmniejszy rezystor Rl przedstawia soba zwieracz i jego wartosc rezystancji wynosi zero. Najwiekszy rezystor Rn odpowiada rozwarciu i ma rezystancje nieskonczenie duza. Zaciski 11 i 20' czwórnika HVP sa polaczone elektrycznie bezposrednio ze soba i moga byc przylaczone wprost do przewodu laczacego zaciski 1 i 2'.Na fig. 2 przedstawiono jedynie czwórnik pomocniczy HVP, zas rezystory Ri^-Rn sa uwidocznione symbo¬ licznie za pomoca nastawnego rezystora koncowego Ra, którego rezystancja jest zmienna w przedziale od zera do nieskonczonosci. Dobór parametrów takiego korektora jest rzecza znana. Znana jest równiez mozliwosc stosowa¬ nia w korektorach tego rodzaju wiekszej liczby pomocniczych czwórników zamknietych wedlug fig. 2, co przykladowo dla ukladu wedlug fig. 1 oznacza, ze uklad 3 rezystorów musi byc zmostkowany za pomoca czwórnika pomocniczego, dualnego w stosunku do czwórnika HVP i obciazonego zmienna rezystancja. Moga byc równiez stosowane czwórniki dzialajace w zakresie róznych czestotliwosci. Kierunek i wielkosc skoku tlumienia wprowadzanego przez korektora okresla sie w znany sposób za pomoca wartosci rezystora koncowego Ra, przy czym dodatni lub ujemny maksymalny skok tlumienia w stosunku do wartosci podstawowej wystepuje dla ekstremalnych wartosci rezystancji koncowej Ra=0 i Ra=°°. Czestotliwosc, przy której wystepuja ekstrema tlu¬ mienia, jest oznaczona symbolem fm. Dla przykladu wykonania wedlug fig. 1 liczbe n rezystorów Rn wybiera sie tak duza, jak wiele jest potrzebnych róznych skoków tlumienia.Jak to widac z fig. 2 rezystor koncowy Ra moze byc przedstawiony w postaci schematu zastepczego z równolegla pojemnoscia szkodliwa, a mianowicie z wlasna pojemnoscia Ce i z szeregowo do tego polaczenia wystepujaca indukcyjnoscia doprowadzen Lz, które powoduja niedopuszczalne znieksztalcenie charakterystyki przenoszenia korektora. Przy opracowaniu wynalazku stwierdzono, ze w tego rodzaju nastawnych korektorach z waskim zakresem skoku tlumienia, jak na przyklad przy korektorach pilotujacych, nastawne rezystory konco¬ we czwórnika lub czwórników maja wplyw na przebieg charakterystyki czestotliwosciowej jedynie wewnatrz zakresu skoku tlumienia, a w zwiazku z tym w waskim pasmie, ograniczonym co najmniej do jednej czestotli¬ wosci, a mianowicie srodkowej czestotliwosci skoku fm, co umozliwia dokladna transformacje dowolnych rezy¬ stancji koncowych 0 mowego korektorajeszcze tak male, ze ich wplyw na przebieg tlumienia jest pomijalnie maly.Jak to widac z fig. 1 i 2 dzialanie szkodliwych parametrów szczatkowych l^ i Ce kompensuje sie w ten sposób, ze pomiedzy czwórnikami pomocniczymi HVP i rezystorem koncowym Ra jest wlaczone pólogniwo filtru, który ma w galezi poprzecznej cewke o indukcyjnosci L^, a w galezi wzdluznej kondensator o pojem¬ nosci Cfc. Mozna przy tym zauwazyc, ze pólogniwo filtru jest wlaczone tak, iz cewka L^ bezposrednio jest zalaczona do zacisków czwórnika pomocniczego HVP. Cewka musi miec przy tym indukcyjnosc I* = l/co^Ce, a kondensator - pojemnosc Ck = l/co^Lz. Przy tym com stanowi czestotliwosc srodkowa skoku tlumienia fm, (com = 27rfm). Wartosc parametrów szczatkowych Lj i Ce mozna okreslic za pomoca pomiaru wedlug rodzaju zastosowanych rezystorów koncowych, przy czym w szczególnosci, przykladowo dla wzmacniaczy posrednich regulowanych sygnalami pilotujacymi, moze to byc termistor i moze miec miejsce przypadek, ze jeden z tych parametrów moze miec wartosc zerowa lub praktycznie — pomijalnie mala. Równiez w tym przypadku stosuje sie podane wyzej wzory - przyjmujace, ze jeden z parametrów I* lub C^ ma wartosc nieskonczona, co dla89 354 3 kondensatora Ck oznacza zastapienie go bezposrednim zwarciem elektrycznym, a dla cewki I*- rozwarcie gale¬ zi. Na fig. 3 przedstawiono zasade kompensacji przy czestotliwosci fm w plaszczyznie zespolonej z osiami war¬ tosci rzeczywistych Re i urojonych Im. Istnienie parametrów szczatkowych Ce iLz przeksztalca rezystancje rezystora Ra w impedancje Ra', reprezentowana przez rezystancje obciazenia czwóriiika pomocniczego, która znieksztalca charakterystyke tlumienia korektora. Za pomoca podzespolów kompensujacych Ck i^ transfor* muje sie ponownie imcedange Ra' w rezystancje Ra. Kierunki transformacji sa na fig. 3 zaznaczone strzalkami.Scisla kompensacja ma miejsce jedynie dla jednej czestotliwosci, a mianowicie fm, jednakze przy niewielkich sto¬ sunkowo wartosciach parametrów szczatkowych odchylenie widzianej przez czwórnik pomocniczy impedancji Ze od wartosci rezystancji Rajest dostatecznie male, aby nie spowodowac nadmiernego znieksztalcenia charakterys¬ tyki tlumienia.W przykladzie wykonania zrealizowanym jako korektor pilotujacy o czestotliwosci srodka skoku fm = 61,16 MHz stwierdzono istnienie parametrów szczatkowych o wielkosci Lz = 42 nH i Ce = lOpF. Podzes¬ poly kompensacyjne w zwiazku z tym byly nastepujace: Lk = 0,68 /iH iCk = 160 pF. Okazalo sie, ze przy czestotliwosci srodkowej 61,16 MHz otrzymano dokladnie pozadana transformacje rezystancji rezystora konco¬ wego, jak równiez to, ze dla sasiadujacych czestotliwosci rózniacych sie o okolo 3% od czestotliwosci srodkowej znieksztalcenia byly znacznie mniejsze niz bez kompensacji. Biorac pod uwage impedancje Ze otrzymany dla koncowych rezystorów w zakresie czestotliwosci fm (1±0,03) w przypadku zastosowania kompensacji uchyby wzgledne [/Ze/— Ra]/Ra od0% do 4,6%, a przy braku kompensacji od 13% do 81%. Przy zwarciu zacisków wyjsciowych w wymienionym zakresie czestotliwosci impedancja (Ze) przy kompensacji wynosi 0,9612, a bez kompensacji 16,7 12. Przy rozwarciu zacisków wyjsciowych otrzymuje sie zamiast nieskonczonej impedancji impedancje równa (Ze)min = 4133 12 przy kompensacji i tylko (Ze)mjn = 237 12 przy braku kompensacji.Jesli podzespoly kompensacyjne wykonuje sie jako strojone, mozna uwzglednic takze zmiany wartosci parametrów szkodliwych. Dla opisanego przykladu wykonania przedstawiono na fig. 4 wplyw kompensacji na charakterystyke korektora zrealizowanego wedlug fi.g. 1, w formie zaleznosci tlumienia ab od czestotliwosci f.Krzywe 21, 22 i 23 przedstawiaja charakterystyki tlumienia przy zastosowaniu kompensacji, praktycznie zgodne z charakterystykami teoretycznymi. Krzywa 21 przedstawia przy tym tak zwany maksymalny skok tlumienia -wystepujacy przy rezystorze koncowym Ra = 0, krzywa 22 — tak zwany minimalny skok tlumienia przy rezy¬ storze koncowym Ra=°° a krzywa 23 — tak zwany stan przelaczony, to jest niezalezne od cestotliwosci tlumie¬ nie podstawowe, uzyskane przy dolaczaniu do czwórnika pomocniczego rezystora o rezystancji odpowiadajacej jego opornosci falowej. Inne wartosci posrednie nie zostaly uwidocznione — dla zapewnienia lepszej przejrzystos¬ ci i rozwazan. Mieszcza sie one w zaleznosci od wartosci rezystora koncowego Ra pomiedzy krzywymi 21 i 22.Krzywe 24, 25 i 26 przedstawiaja charakterystyki tlumienia korektora bez kompensacji. Wystepuja tu przesunie¬ cia ekstremów tlumienia, w szczególnosci znieksztalcenie charakterystyki tlumienia na granicach pasma przeno¬ szenia zaznaczonych obszarami zakreskowanymi, które w niedopuszczalny i niezalezny od innych elementów sposób sa powiekszone. Takze tlumienie podstawowe (krzywa 26) w obszarze skoku tlumienia nie jest juz niezalezne od czestotliwosci. PL PL