PL215626B1 - Papier zabezpieczony do wytwarzania dokumentów wartosciowych oraz dokument wartosciowy zawierajacy papier zabezpieczony - Google Patents

Abstract

Wynalazek dotyczy dokumentu wartościowego (1) takiego, jak banknot lub jemu podobne, który obejmuje papier zabezpieczający. W papierze zabezpieczającym wykonywane jest z wykorzystaniem lasera przynajmniej jedno wyczuwalne dotykiem oznakowanie (2) w postaci wypukłej struktury.

Description

Niniejszy wynalazek dotyczy papieru zabezpieczonego posiadającego wyczuwalne dotykiem oznakowanie oraz dokumentu wartościowego zawierającego ten papier zabezpieczony.

Banknoty, czeki, bilety, bilety wstępu i inne dokumenty wartościowe, w szczególności wykonane z papieru, są w celu zabezpieczenia przed podrobieniem wyposażone w cechy zabezpieczające, z wykorzystaniem których możliwe jest sprawdzenie autentyczności dokumentów wartościowych.

W tym kontekście zaproponowano wprowadzenie oznakowania do dokumentu z wykorzystaniem lasera, dzięki czemu możliwe jest uzyskanie nieodwracalnej i łatwej do wykrycia za pomocą wzroku zmiany dokumentu. Przykładowo w patencie DE 28 36 529 C2 zaproponowano wypalanie numeru seryjnego w warstwie lakieru z wykorzystaniem kontrolowanej w odpowiedni sposób wiązki laserowej. W patencie EP 0 918 649 B1 zaproponowano powtórzenie numeru identyfikacyjnego w innym miejscu dokumentu przez miejscowe zmniejszenie grubości dokumentu, co jest możliwe do uzyskania z wykorzystaniem wytrawiania laserowego. W obydwóch wymienionych powyżej przypadkach materiał usuwany jest z wykorzystaniem lasera.

W przeciwieństwie do innych podejść do problemu przewidziano tu, że materiał podłoża jest po prostu zaczerniany z wykorzystaniem lasera. W celu uzyskania szczególnie łatwych do odczytania oznakowań posiadających wyraźne krawędzie w obecnym stanie techniki znane jest również dodawanie do papieru substancji absorbujących i środków tworzących osad węglowy, na przykład zmielone tworzywa sztuczne (DE 197 32 860 A1).

W opisie DE 198 22 605 A1 zastosowano inne rozwiązanie. Polega ono na tym, że powierzchnia papieru stanowiącego podłoże jest najpierw poddawana obróbce z wykorzystaniem lasera, dzięki czemu uzyskiwana jest zmiana struktury tej powierzchni, a następnie na powierzchnię papieru nakładana jest nieprzezroczysta powłoka, co jest dokonywane na przykład przez drukowanie, lakierowanie i/lub metalizowanie. Początkowa zmiana powierzchni prowadzi do zauważalnej zmiany gęstości farby drukarskiej, miejsca nałożenia farby drukarskiej, uzyskania połysku i/lub refleksyjnej powłoki, w wyniku czego powstaje widoczna cecha zabezpieczająca.

Wszystkie wymienione powyżej cechy zabezpieczające są cechami zabezpieczającymi, które mogą być zauważone za pomocą wzroku. Istnieje jednak zapotrzebowanie na kolejne, nowe cechy zabezpieczające, a w szczególności cechy zabezpieczające, które są wyczuwalne za pomocą innego organu zmysłu, na przykład z wykorzystaniem dotyku, tj. wyczuwalne dotykiem cechy zabezpieczające.

Z kolei w opisie EP 1122089 ujawniono wielowarstwowy banknot posiadający wyczuwalne dotykiem zagłębienia w warstwie położonej najwyżej i najniżej, przy czym każda z tych warstw może być wykonana z papieru.

Celem niniejszego wynalazku jest zatem udostępnienie dokumentu wartościowego posiadającego wyczuwalną dotykiem cechę zabezpieczającą, a w szczególności udostępnienie sposobu wytwarzania takiej cechy zabezpieczającej na dokumencie wartościowym.

Przedmiotem wynalazku jest papier zabezpieczony do wytwarzania dokumentów wartościowych takich, jak banknoty, oraz karty identyfikacyjne, posiadający przynajmniej jedno wyczuwalne dotykiem oznakowanie w postaci struktury reliefowej, wytworzone z użyciem lasera, charakteryzujący się tym, że to oznakowanie w postaci struktury reliefowej zawiera obszary wyniesione ponad powierzchnię papieru, wytworzone z użyciem lasera, przy czym struktura reliefowa jest utworzona poprzez włókna papieru zabezpieczonego zawierające włókna bawełny lub innych roślin jednorocznych, przy czym co najmniej w przypadku włókien innych roślin jednorocznych papier zabezpieczony przynajmniej w pewnych obszarach zawiera dodatki spieniające wspomagające tworzenie wyczuwalnego dotykiem oznakowania przy użyciu wiązki laserowej.

Przedmiotem wynalazku jest również dokument wartościowy taki, jak na przykład banknot, który zawiera papier zabezpieczony według wynalazku. W jednym z korzystnych wariantów wykonania dokumentu wartościowego według wynalazku w obszarze wyczuwalnego dotykiem oznakowania wykazuje zauważalną wizualnie zmianę barwy. W innym korzystnym wariancie wykonania dokumentu wartościowego według wynalazku papier zabezpieczony jest zaczerniony w obszarze wyczuwalnego dotykiem oznakowania. W kolejnym korzystnym wariancie zmiana barwy jest zrealizowana z zastosowaniem lasera. W następnym korzystnym przypadku wyczuwalne dotykiem oznakowanie posiada wysokość reliefu w przedziale od 30 μm do 100 μm. W szczególnie korzystnym przypadku wyczuwalne dotykiem oznakowanie posiada wysokość reliefu w przedziale od 30 μm do 80 μm.

PL 215 626 B1

W dalszym korzystnym wariancie wykonania dokumentu wartościowego według wynalazku papier zabezpieczony zawiera mieszaninę włókien bawełnianych i włókien z tworzywa sztucznego. W kolejnym przypadku struktura reliefowa oznakowania posiada zróżnicowane wysokości reliefu i/lub stopnie zaczernienia. W innym przypadku wyczuwalne dotykiem oznakowanie ma postać znaków alfanumerycznych, kodów kreskowych, wzorów lub mikronapisu. W jeszcze innym przypadku na dokumencie wartościowym według wynalazku znajduje się na nim kilka wyczuwalnych dotykiem oznakowań. W następnym korzystnym wariancie wykonania dokumentu wartościowego według wynalazku treść tych wyczuwalnych dotykiem oznakowań jest ze sobą połączona. W dalszym korzystnym wariancie treść wyczuwalnego dotykiem oznakowania połączona jest z treścią innej informacji umieszczonej na tym dokumencie wartościowym. W kolejnym korzystnym wariancie dokument wartościowy według wynalazku posiada powłokę, zaś wyczuwalne dotykiem oznakowanie umieszczone jest przynajmniej częściowo w obszarze tej powłoki. W innym korzystnym wariancie powłoka stanowi wielowarstwowy element zabezpieczający. W bardziej preferowanym przypadku element zabezpieczający posiada przynajmniej jedną warstwę z tworzywa sztucznego i przynajmniej jedną warstwę metalową, przy czym przynajmniej warstwa metalowa jest przynajmniej w obszarze wyczuwalnego dotykiem oznakowania usunięta pod wpływem działania lasera. W szczególnie korzystnym przypadku warstwa z tworzywa sztucznego ma strukturę dyfrakcyjną. W innym szczególnie korzystnym przypadku obszar, w którym warstwa metalowa została usunięta, jest większy niż obszar zajmowany przez wyczuwalne dotykiem oznakowanie.

W innym korzystnym wariancie wykonania dokument wartościowy według wynalazku posiada połączenie papieru i folii, zaś wyczuwalne dotykiem oznakowanie rozciąga się poza obszar granicy połączenia papieru i folii. W jeszcze innym wariancie wykonania dokumentu wartościowego według wynalazku powłoka ma postać nadruku. W kolejnym korzystnym wariancie wykonania dokumentu wartościowego według wynalazku nadruk i wyczuwalne dotykiem oznakowanie umieszczone są względem siebie z uzyskaniem elementu optycznie zmiennego. W następnym korzystnym wariancie wykonania dokument wartościowy według wynalazku ma postać wielowarstwową.

Okazało się, że przy odpowiednim dopasowaniu składników papieru zabezpieczonego oraz parametrów procesu wykonywania napisu takich jak rodzaj wykorzystywanego lasera, moc lasera, tryb jego działania, długość fali lasera, itd., możliwe jest uzyskanie w papierze zabezpieczonym struktury reliefowej wyczuwalnej dotykiem.

Jak wspomniano powyżej, w szczególnie korzystnym wariancie realizacji wynalazku oznakowywanie z wykorzystaniem lasera prowadzi również do zmiany barwy papieru zabezpieczonego na obszarze oznakowania. Ze względu na wyraźny kontrast w stosunku do obszaru otaczającego oznakowanie, możliwe jest łatwe sprawdzanie dokumentu wartościowego za pomocą ludzkiego oka lub z wykorzystaniem urządzenia przetwarzającego obrazy. Rodzaj i odcień barwy uzyskiwane przez zmianę barwy papieru zabezpieczonego uzależnione są od składników, z których wyprodukowany jest zastosowany papier zabezpieczony. Korzystnie wykorzystywane są wykonane z papieru zabezpieczonego dokumenty wartościowe według wynalazku, w których proces oznakowywania z zastosowaniem lasera prowadzi do uzyskania znaków o barwie od jasnoszarej do czarnej.

Wspomniana zmiana barwy może być bardziej zauważalna dzięki wykorzystaniu odpowiednich dodatków, które mogą wchodzić w skład papieru zabezpieczonego. Rodzaj zastosowanych dodatków uzależniony jest od rodzaju wykorzystywanego lasera oraz od zastosowanej długości fali światła lasera. Pod uwagę brane mogą być dodatki pochłaniające światło lasera takie jak na przykład sadza, substancje termochromowe, iriodyna laserowa produkowana przez firmę Merck lub dwutlenek tytanu.

W przypadku, gdy zaczernienie papieru zabezpieczonego nie jest pożądane, papier zabezpieczony może być przed przeprowadzeniem procesu wykonywania napisu ponownie zwilżany. W ten sposób zanika różnica pomiędzy obszarami o barwie od szarej do czarnej. Nie wpływa to jednak na wrażenia dotykowe wykazywane przez oznakowanie. W wyniku takiego procesu uzyskiwane jest niewidoczne lub bardzo słabo widoczne oznakowanie, które jest jednak bardzo łatwo wyczuwalne dotykiem.

Jak wspomniano powyżej jako papier zabezpieczony korzystnie wykorzystywane są papiery zawierające przynajmniej niewielki dodatek włókien roślin jednorocznych takich, jak bawełna, linters bawełniany, len i im podobne. Korzystne są w szczególności te papiery zabezpieczone, które zawierają jedynie włókna bawełny lub mieszaninę włókien bawełny i włókien wykonanych z tworzywa sztucznego. Zawartość włókien wykonanych z tworzywa sztucznego korzystnie wynosi około 12% wagowych w stosunku do całkowitej masy papieru zabezpieczonego.

PL 215 626 B1

Szczególnie dobre rezultaty uzyskiwane są z wykorzystaniem bawełnianego papieru welinowego o średniej długości włókien wynoszącej 1 milimetr. Papiery te zawierają jako materiał wypełniający TiO2, który pochłania fale o długości 1064 nanometrów i w szczególności jest wykorzystywany w celu zapewnienia nieprzezroczystości i stłumienia emisji luminescencyjnej papieru. Do zaklejania tych bawełnianych papierów welinowych korzystnie wykorzystywany jest poli(alkohol winylowy) (PVA).

Papier zabezpieczony może mieć również postać papieru wielowarstwowego. Papier zabezpieczony może na przykład składać się z dwóch papierowych warstw, pomiędzy którymi umieszczona jest dowolna inna warstwa taka jak warstwa lakieru, warstwa metalowa lub warstwa pianotwórcza. Warstwa pianotwórcza wspomaga wytwarzanie z wykorzystaniem wiązki laserowej oznakowania wyczuwalnego dotykiem. Takie warstwy pianotwórcze mogą zawierać na przykład proch dymny lub środki porotwórcze, które pod wpływem ciepła wydzielają gaz, mogą one też składać się z kulek o pustym wnętrzu, w którym znajduje się rozszerzający się pod wpływem ciepła gaz. Dodatki pieniące mogą jednak być dodawane również bezpośrednio do papieru lub do jednej z papierowych warstw tworzących wielowarstwowy papier zabezpieczony. Alternatywnie możliwe jest również mieszanie tych dodatków z substancją wykorzystywaną do zaklejenia powierzchni papieru zabezpieczonego.

W celu wykonywania za pomocą lasera napisów w takich papierach zabezpieczonych korzystnie wykorzystywane są impulsowe lasery Nd:YAG o długości fali wynoszącej 1064 nanometrów. W zależności od rodzaju pożądanej struktury reliefowej lub pożądanego stopnia zaczernienia i/lub grubości linii tworzących przedstawianą informację, korzystne mogą być inne rodzaje laserów i/lub zastosowane długości fali lub parametry procesu wykonywania napisu. Przykładowo, lasery Nd:YAG o podwojonej częstości lub o potrojonej częstości mogą być wykorzystywane w trybie fali impulsowej lub ciągłej. Wykorzystywany może być również laser CO2 lub laser ekscymerowy.

W przypadku bawełnianych papierów welinowych korzystnie wykorzystywane są lasery Nd:YAG pracujące z podstawową częstotliwością fali wynoszącą 1064 nanometrów, średnią mocą 65 W i częstotliwością modulacji wynoszącą około 10 kiloherców. W przypadku takich parametrów, szybkość, z jaką laser jest przemieszczany nad papierem mieści się w przedziale od 330 do 1350 milimetrów na sekundę, zaś średnica wiązki laserowej padającej na papier wynosi około 120 μm. Szybkość ta może być jednak jeszcze zwiększana aż do 2700 milimetrów na sekundę. W takim przypadku częstotliwość modulacji lasera musi zostać zwiększona do około 12 kiloherców. Prędkość, z jaką wykonywany jest napis jest w dużym stopniu uzależniona od przypadającej na jednostkę powierzchni energii, która jest wymagana do uzyskania wyczuwalnego dotykiem oznakowania. W przypadku nie poddawanych obróbce bawełnianych papierów welinowych energia przypadająca na jednostkę powierzchni równa jest przynajmniej 0,31 dżula na milimetr kwadratowy. Wartość ta może być jednak zmieniana przez zastosowanie w papierze odpowiednich dodatków, przy czym wartość ta może być w szczególności zmniejszona, dzięki czemu możliwe jest wykorzystywanie większych prędkości wykonywania napisów.

Wysokość wyczuwalnych dotykiem reliefów względem powierzchni dokumentu wartościowego uzależniona jest od szybkości, z jaką wykonywany jest napis. W przypadku średnich i dużych szybkości uzyskiwane mogą być wysokości mieszczące się w przedziale od 30 do 80 μm. W przypadku niskich prędkości możliwe jest uzyskanie reliefów o wysokości 100 μm. Należy tu znaleźć kompromis pomiędzy pożądaną wysokością reliefów i uzasadnioną względami ekonomicznymi szybkością wykonywania napisu.

Szerokość linii, a zatem również rozdzielczość wyczuwalnego dotykiem oznakowania jest ograniczona od góry średnicą wiązki laserowej, tj. rozdzielczość odpowiada co najwyżej średnicy wiązki laserowej. W wielu zastosowaniach wystarczające jest jednak uzyskanie linii o szerokości mieszczącej się w przedziale od około 200 do około 600 μm.

Parametry procesu wykonywania oznakowania mogą być zmieniane w taki sposób, by struktura reliefowa wewnątrz oznakowania wykazywała różniące się od siebie wysokości reliefu i/lub różniące się od siebie stopnie zaczernienia. Uzyskiwana wysokość reliefu może być zwiększana lub zmniejszana stopniowo lub w sposób ciągły. Tym sposobem możliwe jest uzyskiwanie wyczuwalnych dotykiem oznakowań kierunkowych, tj. w zależności od kierunku badania oznakowania, reliefy są mniej lub bardziej wyczuwalne.

Wysokość reliefu tworzącego oznakowanie może być również zwiększana przez wielokrotne oświetlanie tych samych miejsc światłem laserowym. Wiązka laserowa i dokument wartościowy lub papier zabezpieczony, na którym ma być wykonany napis nie muszą być ponadto umieszczone prostopadle względem siebie. Pomiędzy wiązką laserową a papierem może być zawarty dowolny kąt.

PL 215 626 B1

W celu wykonania zapisu informacji według wynalazku wykorzystywane mogą być również zmienne energie lasera, dzięki czemu w obszarze informacji uzyskiwane są różniące się od siebie wysokości reliefu i/lub różniące się od siebie stopnie zaczernienia. Na przykład w przypadku dwuwymiarowego kodu możliwe jest w ten sposób uzyskanie z wykorzystaniem różniących się od siebie stopni zaczernienia kodu trójwymiarowego, tj. stopień zaczernienia wykorzystywany jest jako kolejny poziom kodowania, który może być na przykład przetwarzany z wykorzystaniem odpowiednich czujników.

Z wykorzystaniem znakowania laserowego przedstawione mogą być znaki alfanumeryczne, na przykład numery seryjne dokumentów wartościowych, lub dowolne kody takie jak na przykład jednowymiarowe lub dwuwymiarowe kody paskowe albo ślepe kody, a także dowolne symbole i obrazy. Możliwe do uzyskania są także dowolne znaki alfanumeryczne takie jak data, czas, oznaczenie serii albo napisy takie jak podpis ministra lub prezesa banku centralnego.

Wykonywane mogą być również dowolne wzory geometryczne takie, jak na przykład struktury grudkowate. Ze względu na względnie niewielkie ognisko lasera uzyskiwane guzki wyczuwalne dotykiem mogą być bardzo małe, tj. mogą mieć one niewielką średnicę, przy czym w porównaniu do średnicy posiadają one jednocześnie dużą wysokość wystawania ponad powierzchnię dokumentu. Taki rodzaj oznakowania, które posiada wyraźną strukturę przy jednoczesnej dużej wysokości reliefu, tj. wyraźnym wrażeniom dotykowym, nie może zostać podrobiony z wykorzystaniem technik drukarskich.

W innym wariancie wykonania wynalazku również obszary otaczające przedstawianą informację mogą być wykonane w taki sposób, by były wyczuwalne dotykiem, podczas gdy sama informacja nie zapewnia wrażeń dotykowych, tj. informacja jest tu odwzorowywana w postaci negatywu.

Oznakowanie może mieć postać informacji, która może być zauważona gołym okiem bez potrzeby używania żadnych dodatkowych środków, lub też może mieć postać mikronapisu, który może być odczytany jedynie z wykorzystaniem szkła powiększającego. Oznakowanie może być umieszczone w zasadzie w dowolnym miejscu powierzchni dokumentu wartościowego lub w kilku miejscach dokumentu wartościowego.

Oznakowania wykonywane zgodnie z wynalazkiem z wykorzystaniem lasera mogą ponadto uzupełniać oznakowania wykonane innym sposobem, dzięki czemu uzyskiwany jest nowy element zabezpieczający. Przykładowo, nadrukowane barwne linie mogą być w taki sposób połączone z liniowymi reliefu wykonanymi zgodnie z wynalazkiem, że barwne linie znajdują się na bokach reliefu. W zależności od kąta obserwacji uzyskiwane są różniące się od siebie wrażenia wizualne, co związane jest z efektem powstawania cienia.

Jeżeli na dokumencie wartościowym wykonywanych jest klika oznakowań, oznakowania te mogą być identyczne lub posiadać różniącą się od siebie treść. Alternatywnie, oznakowania mogą być w dowolny sposób połączone ze sobą lub z informacjami umieszczonymi na dokumencie innym sposobem, dzięki czemu stopień zabezpieczenia przed fałszerstwem ulega dalszemu zwiększeniu. Przykładowo z wykorzystaniem lasera może być na dokumencie wartościowym umieszczana cyfra kontrolna, która obliczana jest w oparciu o numer seryjny dokumentu.

Dokument wartościowy według wynalazku ma postać dowolnego dokumentu, którego istotną częścią jest papier zabezpieczony, przy czym może być to na przykład banknot, czek, wiza, etykieta, kartka paszportu lub inny dokument, który ze względów bezpieczeństwa wykonywany jest z papieru zabezpieczonego. W zakresie wynalazku mieści się również dokument wartościowy złożony z papieru i folii, przy czym dostęp do obszaru papieru wartościowego, w którym umieszczone jest wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowanie wyczuwalne dotykiem nie powinien być ograniczony, dzięki czemu zapewniona jest możliwość sprawdzania dokumentu wartościowego za pomocą dotyku. Może to być zapewnione przez wykorzystywanie dokumentu wartościowego lub papieru zabezpieczonego, w których folia znajduje się jedynie na tej stronie, na której nie jest umieszczone oznakowanie, lub przez zastosowanie w obszarze oznakowania pustego miejsca w folii, przy czym to puste miejsce ma postać okienka. W takim przypadku korzystne może być wystawanie wykonanego z wykorzystaniem lasera napisu poza granicę pomiędzy papierem i folią. W zależności od zastosowanych parametrów procesu wykonywania napisu folia ulega po prostu zaczernieniu lub dodatkowemu uszkodzeniu, dzięki czemu powstaje kolejny relief wyczuwalny dotykiem.

Okazało się również, że oznakowanie wyczuwalne dotykiem może być również zadrukowywane bez utraty zapewnianych wrażeń dotykowych. Jeżeli na oznakowaniu zostanie na przykład umieszczony metaliczny nadruk, uzyskiwane są szczególne efekty jaśniejszych i ciemniejszych obszarów, przy czym efekty te uzależnione są od odbić światła od warstwy o barwie zastosowanego metalu.

PL 215 626 B1

Jeżeli farba drukarska przy pewnym kącie obserwacji wygląda na jasną z powodu odbicia zwierciadlanego, widoczne może być oznakowanie wyczuwalne dotykiem, które jest rozmyte w rozproszony sposób i ma postać ciemnych informacji znajdujących się na jasnym tle i odwrotnie.

Alternatywnie wyczuwalne dotykiem oznakowanie może być również zadrukowane farbą drukarską o tym samym odcieniu co wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowanie wyczuwalne dotykiem. Jeżeli na przykład do wykonania wyczuwalnego dotykiem oznakowania wykorzystano laser Nd:YAG pracujący w zakresie widma odpowiadającym podczerwieni i wyczuwalne dotykiem oznakowanie ma barwę szarą, oznakowanie to może być zadrukowane szarą farbą drukarską, dzięki czemu uzyskiwane jest maskowanie widoku oznakowania.

Dokument wartościowy według wynalazku może posiadać kolejne cechy zabezpieczające takie jak na przykład nitka zabezpieczająca, optycznie zmienny element zabezpieczający, nadruk zabezpieczający lub nadające się do przetwarzania maszynowego cechy zabezpieczające w postaci na przykład substancji Iuminescencyjnych lub magnetycznych. W przypadku, gdy dokument wartościowy posiada nitkę zabezpieczającą, wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowanie może być umieszczone w obszarze nitki zabezpieczającej. W przypadku, gdy nitka zabezpieczająca jest jakby wpleciona do dokumentu wartościowego jako tak zwana nitka zabezpieczająca z okienkiem, tj. nitka zabezpieczająca jest w niektórych miejscach widoczna bezpośrednio na powierzchni dokumentu wartościowego, oznakowanie wykonane z wykorzystaniem lasera może być umieszczone w tych obszarach pośrednich, w których nitka zabezpieczająca znajduje się wewnątrz dokumentu wartościowego. Alternatywnie, oznakowanie może wystawać poza obszar, w którym papier graniczy z folią tak, jak to opisano powyżej, dzięki czemu wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowanie znajduje się również na nitce zabezpieczającej. Możliwe jest również oznakowanie nitki zabezpieczającej jedynie w obszarze okienka. Dokumenty wartościowe według wynalazku mogą być również wykorzystywane do zabezpieczania produktów dowolnego rodzaju.

W szczególnym wariancie realizacji wynalazku wyczuwalne dotykiem oznakowanie może być połączone z innymi wyczuwalnymi dotykiem elementami zabezpieczającymi, takimi jak element zabezpieczający wykonany metodą druku wklęsłego. Wykorzystywane są tu różniące się od siebie wrażenia dotykowe. Relief wykonany techniką druku wklęsłego tworzy twarde lub ostre połączenie z otoczeniem, podczas gdy oznakowanie zgodne z wynalazkiem posiada miękkie połączenie oraz miękką, aksamitną w dotyku powierzchnię.

Przykładowo możliwe jest rozwiązanie, w którym wyczuwalne dotykiem oznakowanie wykonane metodą druku wklęsłego tworzy obramowanie dla barwnego, nie wyczuwalnego dotykiem pola, które korzystnie posiada taką samą barwę jak wyczuwalna dotykiem krawędź i również wykonane jest metodą druku wklęsłego. Jeżeli barwa ta pochłania światło lasera, jest ona usuwana podczas poddania jej działaniu lasera i w tym samym czasie utworzone może być wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowanie wyczuwalne dotykiem. Oznakowanie wykonane z wykorzystaniem lasera może być jednak uzyskane również bez usuwania warstwy farby drukarskiej. Pod barwnym obszarem może znajdować się dodatkowo warstwa gruntowa, która zawiera substancje Iuminescencyjne i/lub korzystnie wpływa na proces usuwania barwnej warstwy, jeżeli ma ona być usunięta i/lub korzystnie wpływa na trwałość barwnej warstwy, jeżeli nie ma ona być usunięta.

W kolejnym wariancie realizacji wynalazku farba drukarska nakładana w obszarze oznakowania wykonanego z wykorzystaniem lasera może mieć właściwości magnetyczne, przewodzić prąd elektryczny lub mieć postać warstwy emitującej światło z wykorzystaniem półprzewodnika organicznego (OLED). Wykonywany później z wykorzystaniem lasera napis powoduje zakłócenia mierzonego maszynowo sygnału pochodzącego z poszczególnych warstw, co może być wykorzystywane jako kolejna cecha zabezpieczająca. Zakłócenia te mogą na przykład odwzorowywać informacje indywidualizujące, takie jak numer seryjny. W ten sposób widoczne i wyczuwalne dotykiem oznakowanie wykonane z wykorzystaniem lasera może być przystosowane do sprawdzania maszynowego.

W kolejnym wariancie realizacji wynalazku papier zabezpieczony lub dokument wartościowy może posiadać powłokę, która zawiera sadzę i kulki o pustym wnętrzu. Podczas wykonywania z wykorzystaniem lasera napisu zgodnie z wynalazkiem światło lasera pochłaniane jest przez sadzę i uzyskiwany jest efekt optycznego zaczernienia. W tym samym czasie kulki o pustym wnętrzu rozszerzają się lub ulegają zniszczeniu, co spowodowane jest wydzielaniem się gazu, dzięki czemu powstaje relief, który jest wyraźnie wyczuwalna dotykiem. W zaczernionym obszarze nie znajdują się już wtedy kulki o pustym wnętrzu. W obszarze bocznych powierzchni oznakowania wykonanego z wykorzystaniem lasera znajdują się jednak w dalszym ciągu napompowane, lecz nie zniszczone kulki o pustym

PL 215 626 B1 wnętrzu, które rozmywają w rozproszony sposób światło, dzięki czemu obserwowany jest efekt kontrastu w stosunku do otoczenia. Podczas przechylania dokumentu lub papieru zabezpieczonego następuje dodatkowo odwrócenie kontrastu, co spowodowane jest różniącymi się od siebie charakterystykami odbijania światła przez powierzchnie boczne oznakowania oraz obszary otaczające te powierzchnie.

W szczególnym wariancie realizacji wynalazku dokument wartościowy posiada dodatkową powłokę, która znajduje się w obszarze wyczuwalnego dotykiem oznakowania. Wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowanie może znajdować się całkowicie lub jedynie częściowo w obszarze powłoki. Ta dodatkowa powłoka może mieć postać dowolnego nadrukowanego obrazu takiego jak znaki alfanumeryczne, logo, wzory, ornamenty giloszowe, itd., nałożonej na całą powierzchnię barwnej warstwy lub warstwy lakieru, lub też wielowarstwowego elementu zabezpieczającego takiego jak struktura dyfrakcyjna, która może być obserwowana w świetle odbitym. Powłoka może być nadrukowana, nałożona przez naparowywanie próżniowe, naniesiona natryskowo lub nałożona metodą transferu. Wykonany z wykorzystaniem lasera napis korzystnie wprowadzony jest do nadrukowanych warstw optycznie zmiennych takich jak nadrukowane warstwy zawierające pigmenty ciekłokrystaliczne lub pigmenty tworzące warstwy interferencyjne, albo warstwy metaliczne, które wykonane są na przykład z glinu, srebra lub złota.

W przypadku, gdy powłoka jest przezroczysta dla wykorzystywanego światła laserowego, przy właściwym doborze parametrów procesu wykonywania napisu wyczuwalne dotykiem oznakowanie jest wytwarzane w znajdującym się pod spodem papierze zabezpieczonym, przy czym wspomniane oznakowanie powoduje wybrzuszenie powłoki bez jej niszczenia. W przypadku, gdy powłoka przepuszcza światło, zaś wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowanie powoduje zmianę barwy papieru zabezpieczonego, poza wyczuwalnymi dotykiem reliefami oznakowania wyżej wymieniona zmiana barwy jest widoczna dla obserwatora. Jeżeli powłoka ma postać nadrukowanego, barwnego obrazu lub warstwy farby drukarskiej, na zapewniane przez nie efekty barwne może mieć wpływ znajdujące się pod spodem oznakowanie, tj. zmiana barwy papieru zabezpieczonego. W ten sposób poza wyczuwalnym dotykiem oznakowaniem w barwnej powierzchni może być uzyskane widoczne oznakowanie, które różni się odcieniem od otoczenia.

Jeżeli jednak wykorzystywane są powłoki pochłaniające, które absorbują światło laserowe, przed lub w czasie znakowania papieru zabezpieczonego następuje częściowe lub całkowite usunięcie tej powłoki. Także w tym przypadku oznakowanie jest widoczne, ponieważ w tym obszarze powłoka została usunięta.

W szczególnym wariancie realizacji wynalazku powłoka ma postać wielowarstwowego elementu zabezpieczonego, który nałożony jest na papier zabezpieczony lub dokument wartościowy na przykład w postaci naklejki lub elementu transferowanego. W najprostszym przypadku element zabezpieczający posiada następującą kolejność warstw patrząc z położenia obserwatora: warstwa tworzywa sztucznego, korzystnie warstwa lakieru, warstwa metalu taka jak warstwa aluminium oraz warstwa przyczepna umożliwiająca przymocowanie elementu zabezpieczającego do papieru zabezpieczonego lub dokumentu wartościowego. Warstwa lakieru może dodatkowo posiadać wytłoczenie, które zapewnia uzyskanie widocznych efektów dyfrakcyjnych takich jak hologram lub dowolny obraz w postaci siatki dyfrakcyjnej. Podczas znakowania z wykorzystaniem lasera, przy czym korzystnie jest to laser Nd:YAG, warstwa metalu jest w odpowiednich obszarach usuwana. W tym samym czasie znakowany papier zabezpieczony wybrzusza strukturę wykonanej z folii warstwy stanowiącej część elementu zabezpieczającego, dzięki czemu uzyskiwane jest wyczuwalne dotykiem oznakowanie. W zależności od wybranych parametrów procesu wykonywania napisu stanowiąca część elementu zabezpieczającego warstwa lakieru nie jest usuwana, prawie nie jest usuwana lub jest całkowicie usuwana. W przypadku odpowiedniego dobrania parametrów procesu znakowania papier zabezpieczony jest w tym samym czasie zaczerniany. Zaczernienie to jest dobrze widoczne przez przezroczysty obszar elementu zabezpieczającego, w którym warstwa metalu została usunięta. Parametry procesu znakowania mogą być dobrane w taki sposób, że obszar, na którym warstwa metalu jest usuwana jest większy niż częściowy obszar zajmowany przez oznakowanie wyczuwalne dotykiem.

Ponieważ oznakowany z wykorzystaniem lasera obszar wyczuwalny dotykiem jest w tym wykonaniu otoczony obszarem niezwykle gładkim, wrażenia dotykowe zapewniane przez cechę zabezpieczającą są jeszcze większe.

PL 215 626 B1

Wyczuwalność dotykiem cechy zabezpieczającej może być zwiększona również przez kalandrowanie podłoża przed oznakowaniem go z wykorzystaniem lasera. W ten sposób cecha zabezpieczająca wytwarzana jest w szczególnie gładkim otoczeniu.

Proces wytwarzania wyczuwalnego dotykiem oznakowania z wykorzystaniem lasera przebiega jednak lepiej w przypadku powierzchni chropowatych, tj. w celu uzyskania wypukłości o pewnej wysokości wymagane jest wykorzystanie lasera o mniejszej energii.

W kolejnym wariancie realizacji wynalazku papier zabezpieczony lub dokument wartościowy może być poddany działaniu światła laserowego również od strony powierzchni przeciwległej względem elementu wykonanego z folii. W ten sposób wyczuwalne dotykiem oznakowanie uzyskiwane jest na powierzchni zwróconej w stronę lasera. W tym samym czasie warstwa metalu stanowiąca część elementu wykonanego z folii jest usuwana w obszarze wystawionym na działanie światła laserowego, dzięki czemu oznakowanie widoczne jest również po tej stronie, na której znajduje się element wykonany z folii. Uzyskiwany jest zatem w ten sposób pewien rodzaj przezroczystego registru.

W szczególnym wykonaniu wynalazku włókniste podłoże dokumentu wartościowego jest przynajmniej w części jego obszaru znakowane z wykorzystaniem lasera w taki sposób, że włókna w oznakowanym z wykorzystaniem lasera obszarze częściowym wystają w wyczuwalny dotykiem sposób ponad powierzchnię podłoża, dzięki czemu uzyskiwana jest wyczuwalna dotykiem cecha zabezpieczająca.

Włókna papieru zabezpieczonego w obszarze jego powierzchni przebiegają zwykle równolegle względem powierzchni papieru zabezpieczonego i są w tym położeniu utrzymywane dzięki zastosowaniu procesu zaklejania. Pod wpływem działania światła laserowego kompozycja włókien ulega zniszczeniu, zaś końce pojedynczych włókien są od kompozycji oddzielane, dzięki czemu włókna wystają ponad powierzchnię podłoża, co spowodowane jest ich naprężeniem wewnętrznym. Włókna korzystnie tworzą siatkę, która wystaje ponad powierzchnię podłoża, przy czym siatka ta tworzy wyczuwalne dotykiem oznakowanie.

Stwierdzono, że szczególnie korzystnym włóknistym materiałem podłożowym jest w tym przypadku bawełniany papier welinowy i inne bawełniane papiery zabezpieczone, które posiadają długie włókna o wysokiej wytrzymałości na rozerwanie w porównaniu do innych rodzajów papieru. Te rodzaje papieru szczególnie dobrze nadają się do wykonywania nadruków zabezpieczających. Badania bawełnianego papieru zabezpieczonego z wykorzystaniem lasera Nd:YAG (długość fali wynosząca 1064 nanometrów) prowadziły do uzyskania szczególnie dobrych wyników, co zostało już szczegółowo omówione powyżej.

Również w tym wariancie realizacji wynalazku na powierzchni podłoża może znajdować się powłoka, przez którą przeprowadzany jest proces znakowania z wykorzystaniem lasera. W pierwszej odmianie powłoka jest odparowywana z wykorzystaniem światła laserowego, zaś struktura włókien znajdującego się pod spodem włóknistego podłoża ulega zniszczeniu, dzięki czemu włókna wystają ponad powierzchnię podłoża. Powłoka może mieć na przykład postać folii, a w szczególności folii hologramowej. Wyczuwalny dotykiem obszar oznakowany z wykorzystaniem lasera jest w tym przypadku otoczony niezwykle gładkim obszarem, dzięki czemu wyczuwalność dotykiem cechy zabezpieczającej ulega zwiększeniu.

W drugim wariancie realizacji powłoka ma postać warstwy nie pochłaniającej światła laserowego, przy czym może to być w szczególności powierzchniowy nadruk lub wzór, na przykład ornament giloszowy. Tak nałożone warstwy farby drukarskiej są w regularnych odstępach na tyle cienkie, że przy zniszczeniu znajdującej się pod spodem struktury włókien również one ulegają zniszczeniu, dzięki czemu włókna podłoża również w tym przypadku wystają ponad powierzchnię podłoża.

Warstwa nie pochłaniająca światła laserowego może być ponadto cienką warstwą lakieru o gładkiej powierzchni, w szczególności przezroczystą warstwą lakieru, która również ulega zniszczeniu przez włókna oderwane od włóknistej struktury. Odmiana ta również charakteryzuje się zwiększoną wyczuwalnością cechy zabezpieczającej wyczuwalnej dotykiem, która otoczona jest gładkim obszarem.

Jako warstwa nie pochłaniająca światła laserowego może być wykorzystana dowolna cienka powłoka, która przy rozerwaniu włóknistej struktury ulega zniszczeniu przez powstające włókna, niezależnie od tego, czy powłoka ta jest nadrukowana, nałożona przez naparowywanie próżniowe, czy nałożona przez natryskiwanie.

Szczególnie korzystne jest dodanie do warstwy nie pochłaniającej światła laserowego dodatków takich jak na przykład substancje luminescencyjne, które widoczne są jedynie w szczególnych warunPL 215 626 B1 kach, lub które możliwe są do zauważenia jedynie w zakresie fal znajdującym się poza zakresem światła widzialnego, w szczególności w zakresie promieniowania ultrafioletowego (UV). W ten sposób poza wyczuwalną dotykiem cechą zabezpieczającą do dokumentu wartościowego wprowadzana jest kolejna cecha zabezpieczająca, przy czym jest to dokonywane w szczególnie korzystny sposób, ponieważ powstające włókna podłoża i zniszczenie warstwy nie pochłaniającej światła pozostają w szczególnym kontraście względem obszaru warstwy nie pochłaniającej światła otaczającej oznakowanie wykonane z wykorzystaniem lasera, co może być wykrywane wzrokowo lub z wykorzystaniem odpowiednich urządzeń sprawdzających.

W szczególnym wariancie realizacji wynalazku znakowanie z wykorzystaniem lasera prowadzi również do zmiany barwy znakowanego obszaru częściowego, w wyniku czego następuje widoczne zwiększenie kontrastu, co jest przydatne przy sprawdzaniu dokumentu gołym okiem lub z wykorzystaniem urządzania przetwarzającego obraz.

Stopień zmiany barwy korzystnie zwiększany jest, tak jak to opisano powyżej, z wykorzystaniem odpowiednich dodatków, które mogą być zawarte we włóknistym podłożu. W zależności od rodzaju wybranych dodatków, zmiana barwy następuje w sposób termiczny z wykorzystaniem energii dostarczanej przez światło laserowe lub w wyniku innych mechanizmów zmiany barwy w zależności od długości padającego światła. Korzystne jest na przykład wykorzystywanie jako dodatków iriodyn laserowych produkowanych przez firmę Merck. Stopień zmiany barwy na skutek działania ciepła może być dodatkowo zwiększony przez wykorzystanie odpowiednich substancji pochłaniających światło. Rozwiązanie, w którym wystające i wyczuwalne dotykiem oznakowania mogą być odróżnione od otoczenia za pomocą wzroku dzięki zmianie barwy znakowanych obszarów wykazuje zaletę polegającą na tym, że podrabianie przez proste wytłaczanie jest trudniejsze, ponieważ oznakowania te muszą być w takim przypadku nadrukowane z zachowaniem dokładnego registru, co jest wymagane dla uzyskania odpowiedniego kontrastu między barwami.

Wyczuwalne dotykiem oznakowanie może być również wykonane z wykorzystaniem innych mechanizmów. Samo światło laserowe może powodować napełnienie gazem włóknistego podłoża lub rozerwanie struktury włókien. Tak jak to opisano powyżej, rozerwanie struktury włókien prowadzi do powstania struktury reliefowej, która utworzona jest przez włókna wystające ponad powierzchnię podłoża. W zależności od wykorzystywanego materiału podłożowego lub zastosowanych parametrów działania lasera, wyczuwalne dotykiem reliefy mogą również zapewniać kombinacje opisywanych powyżej efektów. Materiał podłożowy jest tu napełniany gazem, jak również częściowo rozrywany, dzięki czemu poszczególne włókna wystają ponad powierzchnię podłoża i tworzą siatkę, w której rozmieszczone są puste przestrzenie.

Etap wykonywania napisu z wykorzystaniem lasera może być przeprowadzany na dowolnym etapie wytwarzania dokumentu wartościowego. Przykładowo, korzystne może być wprowadzanie do papieru zabezpieczonego odpowiedniego oznakowania tak szybko, jak na przykład po wyprodukowaniu papieru w postaci zwoju. Ma to w szczególności miejsce w przypadku, gdy na papier zabezpieczony w postaci wstęgi bez końca nakładana jest powłoka wykonana z folii taka jak powłoka o działaniu dyfrakcyjnym, na przykład w postaci elementu zabezpieczającego w kształcie paska, zaś na tym elemencie zabezpieczającym ma w sposób opisany powyżej zostać wykonane oznakowanie zgodne z wynalazkiem.

Korzystnie etap znakowania z wykorzystaniem lasera jest jednak przeprowadzany jako jeden z ostatnich etapów wytwarzania dokumentu wartościowego. W przypadku gdy dokumenty wartościowe drukowane są na przykład w postaci wielu arkuszy obejmujących wiele kopii dokumentu wartościowego, znakowanie z wykorzystaniem lasera może być przeprowadzane na całym arkuszu lub na pociętych, wykończonych dokumentach wartościowych. To ostatnie rozwiązanie jest szczególnie korzystne w przypadku, gdy z wykorzystaniem lasera wykonane mają być indywidualne informacje wyczuwalne dotykiem, takie jak numery seryjne. Jeżeli jest to konieczne, wykonane z wykorzystaniem lasera informacje mogą być w ostatnim etapie sprawdzane pod kątem ich poprawności.

Jedną ze szczególnych zalet niniejszego wynalazku w kontekście zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa jest to, ze opisany efekt nie może być uzyskany z wykorzystaniem prostych środków. Wykorzystanie laserów wymaga znacznych nakładów oraz zaawansowanej technologii, które jak na razie wykraczają daleko poza poziom wiedzy wymaganej do wykorzystywania zwykłych maszyn drukarskich lub cyfrowych urządzeń drukujących.

Kolejna zaleta niniejszego wynalazku polega na tym, że znakowanie z wykorzystaniem lasera może być przeprowadzane w sposób bezkontaktowy z prędkością typową dla operacji drukarskich.

PL 215 626 B1

Każdy dokument może być w szczególności indywidualnie znakowany przez na przykład wprowadzenie do dokumentu wartościowego numeru seryjnego lub innej cechy indywidualizującej w postaci wyczuwalnej dotykiem cechy zabezpieczającej. Szczególnie korzystne jest dodawanie do powłoki albo do przynajmniej jednej z warstw tworzących powłokę lub element zabezpieczający dodatków, na przykład w postaci substancji luminescencyjnych, które są widoczne jedynie w szczególnych warunkach, lub które możliwe są do zauważenia jedynie w zakresie fal znajdującym się poza zakresem światła widzialnego, w szczególności w zakresie promieniowania ultrafioletowego (UV) lub promieniowania podczerwonego (IR). W ten sposób poza wyczuwalną dotykiem cechą zabezpieczającą do dokumentu wartościowego wprowadzana jest kolejna cecha zabezpieczająca.

Możliwe jest ponadto wykorzystanie pochłaniającej światło laserowe powłoki, która ulega odparowaniu oraz warstwy nie pochłaniającej światła, przy czym obydwie warstwy umieszczone są jedna nad drugą na włóknistym podłożu, gdzie warstwa ulegająca odparowaniu korzystnie jest warstwą znajdującą się na samym wierzchu.

Kolejną zaletą wynalazku jest to, że przy wykonywaniu napisów z wykorzystaniem lasera umożliwia po raz pierwszy umieszczanie wyczuwalnych dotykiem oznakowań w krawędziowym obszarze dokumentu wartościowego, w szczególności banknotu. Do tej pory rozciąganie wykonanego metodą druku wklęsłego obrazu wyczuwalnego dotykiem do obszarów krawędziowych poszczególnych dokumentów nie było pożądane, ponieważ operacja drukowania przeprowadzana jest na całym arkuszu, a w takim przypadku narzędzia tnące ulegałyby poplamieniu barwną farbą drukarską. Wyczuwalne dotykiem oznakowanie zgodne z wynalazkiem nie ma jednak wpływu na operację cięcia, dzięki czemu oznakowanie może być rozciągnięte aż do krawędzi, wzdłuż której przebiega linia cięcia. Jest to zaletą, ponieważ wyczuwalne dotykiem oznakowanie jest od razu dostrzegane jako cecha zabezpieczająca, gdyż banknoty dotykane są głównie na ich krawędziach.

Zalety wynalazku zostaną przedstawione za pomocą poniższych przykładów oraz dodatkowych rysunków. Poszczególne przedstawione cechy i opisane poniżej wykonania są wynalazcze zarówno w przypadku rozpatrywania ich pojedynczo, jak i w połączeniu ze sobą. Przykłady te stanowią korzystne wykonania, które nie stanowią jednak w żaden sposób ograniczenia wynalazku. Proporcje wymiarów przedstawionych na rysunkach nie odpowiadają wymiarom rzeczywistym i dobrane zostały biorąc pod uwagę głównie zachowanie przejrzystości rysunków.

Fig. 1 przedstawia dokument wartościowy według wynalazku, fig. 2 przedstawia wykonany wzdłuż linii A-A przekrój poprzeczny dokumentu wartościowego według wynalazku, fig. 3 przedstawia odmianę włóknistej struktury dokumentu wartościowego według wynalazku, fig. 4 przedstawia wykonany wzdłuż linii A-A przekrój poprzeczny kolejnego wykonania dokumentu wartościowego według wynalazku, fig. 5 przedstawia wykonany wzdłuż linii B-B przekrój poprzeczny dokumentu wartościowego według wynalazku, fig. 6 przedstawia dokument wartościowy według wynalazku posiadający oznakowanie według wynalazku umieszczone w obszarze krawędziowym, fig. 7 przedstawia przekrój poprzeczny odmiany dokumentu wartościowego według wynalazku, fig. 8 przedstawia przekrój poprzeczny kolejnej odmiany dokumentu wartościowego według wynalazku, fig. 9 przedstawia przekrój poprzeczny kolejnej odmiany dokumentu wartościowego według wynalazku, fig. 10 przedstawia przekrój poprzeczny kolejnej odmiany dokumentu wartościowego według wynalazku, fig. 11 przedstawia schematycznie urządzenie zapisujące wykorzystujące skaner laserowy, fig. 12 przedstawia schematycznie laserowe urządzenie do wykonywania napisów przeznaczone do wykonywania napisów na arkuszu obejmującym dokumenty wartościowe.

Na fig. 1 przedstawiono dokument wartościowy 1 według wynalazku w postaci banknotu. Dokument wartościowy 1 według wynalazku posiada wyczuwalne dotykiem oznakowanie 2, w postaci wypukłej struktury, która wykonana została z wykorzystaniem wiązki laserowej. Przedstawiony przykład posiada dodatkowo element zabezpieczający 3 w postaci wstawki, która może być na przykład elementem transferowanym lub nalepką obejmującą struktury o działaniu dyfrakcyjnym. W obszarze elementu zabezpieczającego 3 również znajduje się wykonane z wykorzystaniem lasera, wyczuwalne dotykiem oznakowanie 4 zgodne z wynalazkiem. W przedstawionym przykładzie obydwa wykonane

PL 215 626 B1 z wykorzystaniem lasera oznakowania 2, 4 są identyczne. Na dokumencie wartościowym umieszczone są ponadto kolejne informacje 9, które zostały wprowadzone z wykorzystaniem dowolnej innej metody takiej jak na przykład druk wklęsły, druk strumieniem rozpylonej farby itp.

Dwa wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowania 2, 4 mogą być również zaprojektowane całkowicie niezależnie od siebie tub mogą być ze sobą w pewien sposób połączone, dzięki czemu powstaje dodatkowa cecha zabezpieczająca. W ten sposób możliwe jest sprawdzenie, czy element zabezpieczający 3 na pewno stanowi część dokumentu wartościowego 1. Jedno lub dwa wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowania mogą być połączone z treścią dowolnych informacji umieszczonych na dokumencie wartościowym, na przykład z treścią informacji 9.

Element zabezpieczający 3 może mieć oczywiście dowolną inną postać. W pewnych przypadkach korzystne może być rozwiązanie, w którym element zabezpieczający 3 ma postać paska rozciągającego się na całej szerokości lub długości dokumentu wartościowego 1. Możliwe jest również umieszczenie na dokumencie wartościowym 1 po zaledwie jednego z wykonanych z wykorzystaniem lasera oznakowań 2, 4. Zamiast elementu zabezpieczającego 3 wykorzystany może być inny rodzaj powłoki, taki jak na przykład powłoka lakieru, powłoka wykonana z folii lub dowolny nadr ukowany obraz.

Dokument wartościowy 1 może poza wyczuwalnym dotykiem oznakowaniem wykonanym z wykorzystaniem lasera posiadać również kolejne cechy zabezpieczające, takie jak nitka zabezpieczająca albo luminescencyjne, przewodzące prąd elektryczny lub magnetyczne cechy zabezpieczające.

Dokument wartościowy 1 nie musi koniecznie mieć postaci banknotu, lecz może to być dowolny inny dokument wartościowy posiadający papierowe podłoże, taki jak na przykład czek, etykieta zabezpieczająca, wiza, kartka paszportu itp. Istotne jest, by jeden ze swobodnie dostępnych elementów dokumentu wartościowego posiadał włókniste podłoże papierowe. Korzystnie jest to papier wykonany z czystych włókien bawełnianych lub mieszaniny włókien bawełnianych i wykonanych z tworzywa sztucznego.

Na fig. 2 przedstawiono wykonany wzdłuż linii A-A przekrój poprzeczny dokumentu wartościowego 1. W obszarze wykonanego z wykorzystaniem lasera oznakowania 2 papier wartościowy posiada wyczuwalny dotykiem obszar wyniesiony 5, którego obecność jest wynikiem działania wiązki laserowej. Wysokość, na jaką obszar wyniesiony 5 wystaje ponad resztę powierzchni 6 podłoża jest w dużym stopniu uzależniona od zastosowanej energii lasera oraz względnej prędkości przemieszczania się względem siebie dokumentu wartościowego i wiązki laserowej podczas procesu wykonywania napisu.

Rzeczywista struktura włókien w oznakowanym obszarze uzależniona jest również w dużym stopniu od parametrów procesu wykonywania napisu i rodzaju wykorzystywanego podłoża papierowego. W przypadku wykonanego z włókien bawełnianych papieru posiadają zaklejoną warstwę, ta zaklejona warstwa wraz z kalandrowaniem papieru zapewnia regularną i mniej więcej ciągłą powierzchnię.

Na fig. 3 przedstawiono obszar powierzchni takiego papieru zabezpieczonego 20 według wynalazku wykonanego z włókien bawełnianych, przy czym obszar ten odpowiada wykonanemu z wykorzystaniem lasera oznakowaniu 2. Cały przedstawiony detal papieru zabezpieczonego 20 posiada zaklejoną warstwę, która jednak dla zachowania przejrzystości nie została tu pokazana. Obszar 61 papieru zabezpieczonego 20 posiada z przyczyn technologicznych regularną powierzchnię. W obszarze wykonanego z wykorzystaniem lasera oznakowania zaklejona powierzchnia jest rozerwana, zaś kompozycja włókien uległa rozluźnieniu, tj. pomiędzy włóknami 51 utworzone zostały puste przestrzenie 52 co jest prawdopodobnie wynikiem tworzenia się gazu. Jeżeli energia lasera jest dostatecznie duża, powstaje siatka włókien bawełnianych 51 o względnie dużych oczkach, która wystaje ponad powierzchnię 61 papieru zabezpieczonego 2, przy czym włókna bawełniane 51 są w dalszym ciągu pokryte zaklejoną warstwą.

Ponieważ wyczuwalny dotykiem obszar wyniesiony 5 może mieć całkowicie odmienny wygląd przy wykorzystaniu papieru o innym składzie, wyczuwalne dotykiem oznakowanie zgodne z wynalazkiem jest zaledwie schematycznie przedstawione jako wyniesiony obszar 5.

Na fig. 4 również przedstawiono wykonany wzdłuż linii A-A przekrój poprzeczny dokumentu wartościowego 1. W tym przypadku jednak na skutek działania wiązki laserowej poza utworzeniem wyniesionego obszaru 5 nastąpiła zmiana barwy, a w szczególności zaczernienie 7 materiału, z którego wykonany jest dokument wartościowy. Głębokość zmiany barwy lub zaczernienia 7 materiału, z którego wykonany jest dokument wartościowy jest również w dużym stopniu uzależniona od parame12

PL 215 626 B1 trów procesu wykonywania napisu oraz składu papieru zabezpieczonego wykorzystanego do wykonania dokumentu wartościowego 1.

Na fig. 5 przedstawiono przekrój poprzeczny dokumentu wartościowego 1 wykonany wzdłuż linii B-B. W tym przypadku w obszarze wykonanego z wykorzystaniem lasera oznakowania 4 znajduje się powłoka w postaci elementu zabezpieczającego 3, przy czym element zabezpieczający 3 ma postać elementu transferowanego. Transferowany element przymocowany jest do dokumentu wartościowego 1 z wykorzystaniem warstwy przyczepnej 31. Pomiędzy warstwą przyczepną 31 i warstwą 33 z tworzywa sztucznego, w szczególności warstwą lakieru znajduje się warstwa metaliczna 32. Warstwa metaliczna 32 jest nieobecna w obszarze wykonanego z wykorzystaniem lasera oznakowania 4. Podczas procesu wykonywania napisu z wykorzystaniem lasera warstwa metaliczna 32 ulega odparowaniu i/lub jest w inny sposób niszczona, dzięki czemu nie jest ona już dłużej widoczna. Zmiana barwy 7 będąca skutkiem wykonywania napisu z wykorzystaniem lasera widoczna jest przez warstwę lakieru warstwę 33 z tworzywa sztucznego i warstwę przyczepną 31. Parametry procesu wykonywania napisu dobrane są w taki sposób, by obszar, w którym warstwa metaliczna 32 ulega usunięciu był większy niż obszar częściowy zajmowany przez wyczuwalne dotykiem oznakowanie. W ten sposób widoczna zmiana barwy lub zaczernienie uzyskane z wykorzystaniem lasera otoczone jest przezroczystym obszarem.

W przedstawionym przykładzie warstwa 33 z tworzywa sztucznego oraz warstwa przyczepna 31 w niewielkim stopniu lub wcale nie ulegają uszkodzeniu na skutek działania lasera. W zależności od wykorzystanych parametrów procesu wykonywania napisu, jedna lub dwie warstwy mogą być usuwane częściowo lub całkowicie.

Zamiast lub oprócz transferowanego elementu włókniste podłoże może być wyposażone w przezroczystą lub zabarwioną warstwę farby drukarskiej. W takim połączeniu zasadniczą sprawą jest, by warstwa farby drukarskiej nie pochłaniała światła lasera stosowanego przy znakowaniu dokumentu z wykorzystaniem lasera. Warstwa farby drukarskiej może być nakładana na podłoże w dowolny sposób, na przykład w procesie drukowania. Szczególnie korzystna jest warstwa farby drukarskiej, która nadaje powierzchni podłoża wrażenie gładkości. W tym znaczeniu określenie „warstwa farby drukarskiej obejmuje również niewrażliwą na zanieczyszczenia, opcjonalnie przezroczystą powłokę lakieru, która może stanowić również warstwę zabezpieczającą.

Ponieważ warstwa lakieru nie pochłania wykorzystywanego światła laserowego, absorpcja energii następuje dopiero w warstwie podłożowej. W ten sposób w podłożu wytwarzany jest wyniesiony obszar 5, w wyniku czego w warstwie farby drukarskiej uzyskiwane jest wyczuwalne dotykiem oznakowanie.

Nie pochłaniająca światła laserowego warstwa farby drukarskiej korzystnie zawiera barwniki, które widoczne są jedynie w pewnych warunkach, takie jak na przykład barwniki Iuminescencyjne lub barwniki wykazujące właściwości niezauważalne dla ludzkiego oka, takie jak na przykład substancje świecące w zakresie widma odpowiadającym podczerwieni lub promieniowaniu ultrafioletowemu (UV).

Warstwa farby drukarskiej nie musi być nałożona na całej powierzchni. Może mieć ona również postać barwnego wzoru, w szczególności jednego z ornamentów giloszowych, które są często wykorzystywane w nadrukach zabezpieczających. Jedynym wymaganiem jest to, by warstwa farby drukarskiej była dostatecznie przezroczysta dla wykorzystywanego światła laserowego.

Na fig. 6 przedstawiono widok z góry kolejnego wykonania dokumentu wartościowego 1 według wynalazku. W tym przypadku wyczuwalne dotykiem oznakowanie 2 rozciąga się aż do obszaru krawędziowego dokumentu wartościowego 1. Ponieważ banknoty podczas przetwarzania ręcznego, jak również w zwykłych transakcjach dotykane są głównie w obszarze krawędzi, rozwiązanie obejmujące umieszczenie wyczuwalnego dotykiem elementu zabezpieczającego w obszarze krawędziowym wykazuje zaletę polegającą na tym, że element zabezpieczający może być sprawdzany szybko i w bardzo prosty sposób. Inne wyczuwalne dotykiem cechy zabezpieczające takie jak na przykład wyczuwalny dotykiem nadruk wykonany metodą druku wklęsłego nie mogą być umieszczane w obszarze krawędziowym dokumentu wartościowego 1 lub związane jest to z dużymi trudnościami, ponieważ dokumenty wartościowe drukowane są w arkuszach obejmujących kilka kopii, a następnie są cięte w celu uzyskania poszczególnych kopii dokumentu wartościowego. W przypadku umieszczenia w obszarze krawędziowym elementu wykonanego metodą druku wklęsłego istnieje jednak niebezpieczeństwo zanieczyszczenia narzędzi tnących barwnikiem podczas cięcia arkuszy w celu uzyskania poszczególnych kopii dokumentu wartościowego.

PL 215 626 B1

Na fig. 2 do fig. 7 przedstawiono różne wykonania wyczuwalnego dotykiem oznakowania 2 wykonanego z wykorzystaniem lasera w jednowarstwowym papierze zabezpieczonym 100.

Na fig. 7 wykorzystano różniące się od siebie parametry działania lasera, w szczególności różne energie lasera, dzięki czemu uzyskano wyczuwalną dotykiem wypukłość 25 w kształcie zęba piły. To wykonanie wykazuje zaletę polegającą na tym, że w zależności od kierunku badania odczuwalne wrażenia różnią się od siebie, tj. wrażenia dotykowe przy kierunku badania od strony lewej do prawej różnią się od wrażeń dotykowych odczuwanych przy kierunku badania od strony prawej do lewej. Właściwość ta może być wykorzystywana jako dodatkowa cecha zabezpieczająca. Wykorzystan ie różnych energii lasera prowadzi również do uzyskania różniących się od siebie stopni zaczernienia, co może być zauważone z wykorzystaniem wzroku. Poszczególne zęby piły posiadają zatem różne odcienie szarości.

Na fig. 8 przedstawiono cechę zabezpieczającą, która ma postać połączenia elementu w formie wyczuwalnego dotykiem nadruku wykonanego metodą druku wklęsłego oraz wyczuwalnego dotykiem, wykonanego z wykorzystaniem lasera oznakowania zgodnego z wynalazkiem. W przedstawionym przykładzie wyczuwalny dotykiem nadruk 26 wykonany metodą druku wklęsłego tworzy obszar krawędziowy, w którym znajduje się wyczuwalne dotykiem oznakowanie 27 wykonane z wykorzystaniem lasera. W procesie wykonywania nadruku metodą druku wklęsłego papier zabezpieczony dociskany jest do wklęsłodrukowej kliszy drukarskiej, dzięki czemu papier w tym obszarze przyjmuje pewien kształt. W tym samym czasie w wytłaczanym obszarze papier wchłania farbę drukarską 28. Wyczuwalność dotykiem nadruku 26 wykonanego metodą druku wklęsłego jest zatem wynikiem zarówno wytłoczenia, jak również dużej grubości farby drukarskiej 28 w wytłoczonym obszarze. Taki rodzaj znakowania powoduje utworzenie zboczy stanowiących element o twardych, silnie nachylonych b okach, który może być bardzo łatwo odróżniony od miękkiego, niemal aksamitnego oznakowania 27 wykonanego z wykorzystaniem lasera.

Na fig. 9 przedstawiono papier zabezpieczony, na którym w pierwszym etapie nadrukowano wzory składające się z barwnych linii 30, 31'. Następnie w obszarze znajdującym się pomiędzy barwnymi liniami 30, 31' wykonano z wykorzystaniem lasera oznakowanie zgodne z wynalazkiem, dzięki czemu uzyskano wyczuwalny dotykiem relief. W wyniku wybrzuszenia się papieru zabezpieczonego w wyniesionym obszarze 5 linie 30, 31' przemieszczone zostały na zbocza wyniesionych obszarów 5. Połączenie nadrukowanych linii 30, 31' i wyniesionych obszarów 5 tworzy optycznie zmienny element zabezpieczający, który w zależności od kierunku obserwacji zapewnia różniące się od siebie efekty optyczne. Jeżeli na przykład linie 30 mają postać linii o pierwszej barwie, zaś linie 31 mają postać linii o drugiej barwie, przy kierunku obserwacji nachylonym pod pewnym kątem od lewej strony zauważa lne są barwne linie 31' o drugiej barwie. Element zabezpieczający widoczny jest zatem jako element o drugiej barwie. Linie 30 nie są w wyniku efektu zasłaniania zauważalne. W przypadku kierunku obserwacji nachylonym pod pewnym kątem od prawej strony, zasłaniane są jednak linie 31', dzięki czemu widoczne są jedynie barwne linie 30. Element zabezpieczający widoczny jest zatem jako element o pierwszej barwie. Nadrukowane i wykonane z wykorzystaniem lasera linie nie muszą w tym przypadku tworzyć idealnego rastra; wystarczające jest, by opisywany efekt tworzony był z wykorzystaniem części nadrukowanych linii.

Na fig. 10 przedstawiono kolejne wykonanie elementu zabezpieczającego 100 zgodnego z wynalazkiem. W tym przykładzie element zabezpieczający 3 umieszczony jest na powierzchni papieru zabezpieczonego 100 w sposób opisany powyżej w odniesieniu do fig. 5. Element zabezpieczający składa się z warstwy przyczepnej 31, struktury dyfrakcyjnej 34, refleksyjnej warstwy metalicznej 32 oraz zabezpieczającej warstwy z tworzywa sztucznego. Na przeciwległej powierzchni papieru zabezpieczonego 100 znajduje się wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowanie 2 zgodne z wynalazkiem. Energia lasera i inne parametry pracy lasera zostały tu dobrane w taki sposób, że tworzony jest wyniesiony obszar 5 stanowiący oznakowanie, zaś w tym samym czasie początkowo ciągła warstwa metaliczna 32 elementu zabezpieczającego 3 jest niszczona w obszarze wystawionym na działanie lasera. W ten sposób element zabezpieczający 3 staje się w obszarze wystawionym na działanie lasera przezroczysty, dzięki czemu przez ten przezroczysty obszar widoczne jest zaczernienie, które uzyskiwane jest w tym samym czasie co wyniesiony obszar 5 stanowiący oznakowanie. W przeciwieństwie do przykładu przedstawionego na fig. 5 wyniesiony obszar 5 zgodnie z wynalazkiem umieszczony jest jednak po stronie przeciwległej względem elementu zabezpieczającego 3, dzięki czemu nie jest ona praktycznie wyczuwalna dotykiem na powierzchni elementu zabezpieczającego 3.

PL 215 626 B1

Przedstawione wykonania mogą być również połączone ze sobą przez umieszczenie warstwy farby drukarskiej na podłożu, a następnie umieszczeniu powyżej warstwy wykonanej z folii. Materiał, z którego wykonana jest folia ulega najpierw odparowaniu na skutek działania lasera, dzięki czemu znajdująca się pod spodem warstwa farby drukarskiej zostaje odkryta. Dzięki dalszemu działaniu lasera w podłożu tworzone jest wyczuwalne dotykiem oznakowanie w postaci wyniesionego obszaru 5, co zostało opisane powyżej.

W przypadku, gdy materiał wykonany z folii ma postać nieprzezroczystej folii, na przykład metalizowanej folii wykonanej z tworzywa sztucznego, wykonane z wykorzystaniem lasera oznakowanie w postaci wyniesionego obszaru 5 zapewnia również wyraźnie widoczny kontrast, który jest wynikiem znajdującej się pod spodem warstwy farby drukarskiej, która nie została odkryta.

W przypadku, gdy w obszarze wykonanego z wykorzystaniem lasera oznakowania znajduje się warstwa farby drukarskiej, włókna wystające ponad powierzchnię podłoża tworzą efekt kontrastu względem otoczenia, co może być wykrywane z wykorzystaniem odpowiednich urządzeń sprawd zających. Efekt ten nadaje się zatem do wykorzystywania w automatycznym, maszynowym sprawdzaniu dokumentów wartościowych.

Na fig. 11 przedstawiono schematycznie skaner laserowy, za pomocą którego w podłożu 10 wykonywane jest oznakowanie 11. Podłoże 10 może mieć postać już pociętego dokumentu wartościowego, arkusza obejmującego kilka kopii dokumentu wartościowego lub papieru zabezpieczonego w postaci wstęgi bez końca.

Wiązka laserowa 12 odchylana jest z wykorzystaniem dwóch luster 13, które poruszane są za pomocą galwanometru 14, przy czym jedno lustro 13 odpowiada kierunkowi x-, zaś drugie lustro 13 odpowiada kierunkowi y-. Płaska soczewka 15 skupia wiązkę laserową 12 na powierzchni podłoża 10, gdzie tworzone jest oznakowanie 11. Podłoże 10 przystosowane jest do przemieszczania się podczas procesu znakowania z prędkością v. Prędkość v badana jest przez czujniki i przesyłana do komputera, dzięki czemu możliwe jest sterowanie przez komputer galwanometru 14 w taki sposób, by prędkość v była kompensowana. Ten sposób znakowania może być zatem szczególnie korzystnie wykorzystywany do bezkontaktowego znakowania dokumentów wartościowych, które zwłaszcza w zakładach drukarskich przetwarzane są z dużą prędkością.

Podłoże 10 może być znakowane również innymi sposobami, na przykład z wykorzystaniem matrycy punktowych wiązek laserowych lub wiązek o większej średnicy, które są częściowo przysłaniane za pomocą wzornika. Wzorniki taki mogą być zaprojektowane w taki sposób, żeby zmieniały się automatycznie. W przypadku, gdy przemieszczanie się światła względem prędkości v nie jest możliwe lub nie jest pożądane, przemieszczające się podłoża mogą być znakowane z wykorzystaniem krótkiego czasu ekspozycji. Możliwe jest również sterowanie wiązką laserową z wykorzystaniem luster wielobocznych (poligonalnych).

Jako źródła światła mogą być wykorzystywane lasery CO2, lasery Nd:YAG lub inne rodzaje laserów, przy czym wybór lasera uzależniony jest od rodzaju podłoża, mogą to być na przykład lasery dostosowane do pracy z podwojoną lub potrojoną częstością, takie jak lasery Nd:YAG.

Przez zmienianie parametrów procesu wykonywania napisu takich jak na przykład moc lasera, czas ekspozycji, tryb pracy lasera, itp., zmieniane mogą być wyniki uzyskiwane w procesie znakowania, tj. zmieniana może być wysokość podniesionych części wytwarzanych z wykorzystaniem lasera. Wyczuwalne dotykiem oznakowanie korzystnie posiada wysokość mieszczącą się w przedziale od 30 do 100 μm. Konieczne jest ponadto dostosowanie składu papieru do wykorzystywanego światła laserowego oraz zastosowanej mocy lasera.

Oznakowania wykonywane są na przykład z wykorzystaniem lasera Nd:YAG pracującego z podstawową częstotliwością fali wynoszącą 1064 nanometrów, średnią mocą 26 W i częstotliwością modulacji wynoszącą 8 kiloherców. Średnica wiązki laserowej padającej na podłoże (średnica plamki) wynosi około 100 μm, zaś prędkość poprzecznego przemieszczania się wiązki laserowej po podłożu mieści się w od 250 do 1000 milimetrów na sekundę. Typowa wysokość utworzonego w ten sposób oznakowania zgodnego z wynalazkiem mieści się w przedziale od 30 do 80 μm. W poszczególnych przypadkach, tj. w szczególności w przypadku niewielkich prędkości poprzecznego przemieszczania się wiązki laserowej uzyskiwane są wyraźnie większe wartości, na przykład przy prędkości przemieszczania wynoszącej 250 milimetrów na sekundę uzyskiwana jest wysokość 100 μm. Szerokość oznakowań może się zmieniać w przedziale od 0,2 do 0,6 milimetra.

W przypadku na przykład kalandrowanego bawełnianego papieru welinowego o gęstości wynoszącej 90 gramów na metr kwadratowy i prędkości wykonywania napisu wynoszącej 330 milimetrów

PL 215 626 B1 na sekundę uzyskiwane są wyczuwalne dotykiem oznakowania o średniej wysokości reliefu wynoszącej 70 μm i szerokości linii równej około 500 μm. W przypadku prędkości wykonywania napisu wynoszącej 675 milimetrów na sekundę najwyższa możliwa do uzyskania wysokość reliefu wynosi zaledwie 40 μm przy tej samej szerokości linii.

W przypadku papieru wykonanego z mieszaniny włókien bawełnianych i włókien z tworzywa sztucznego o zawartości włókien wykonanych z tworzywa sztucznego równej 12,5% wagowych i gęstości wynoszącej 90 gramów na metr kwadratowy (tak zwanego papieru Synthek), rozmiary oznakowania uzyskiwanego przy prędkości 250 milimetrów na sekundę to średnia wysokość reliefu równa 65 μm i średnia grubość linii wynosząca około 0,5 milimetra. W przypadku zwiększenia prędkości poprzecznego przemieszczania się wiązki laserowej do 1000 milimetrów na sekundę średnia wysokość reliefu równa jest 35 μm, zaś średnia grubość linii wynosi 0,3 milimetra.

Na fig. 12 przedstawiono wykonanie urządzenia do realizacji wynalazku, w którym na arkuszu są równocześnie wykonywane oznakowania zgodnego z wynalazkiem z wykorzystaniem wielu laserów. W przedstawionym przykładzie arkusz obejmuje co najwyżej sześć kolumn i sześć rzędów, tj. na arkuszu umieszczonych jest 36 pojedynczych kopii dokumentu wartościowego. Dla każdej kolumny nad zadrukowywanym arkuszem umieszczony jest laser, przy czym wymieniony powyżej laser umożliwia wykonanie oznakowań zgodnych z wynalazkiem na pojedynczych kopiach dokumentu wartościowego umieszczonych w danej kolumnie. Z wykorzystaniem tego rozwiązania możliwe jest znaczne zwiększenie wydajności produkcyjnej, ponieważ pojedyncza wiązka laserowa nie musi być przemieszczana na całym zadrukowanym arkuszu, wymagany jest jedynie ruch w kierunku równoległym do kolumn zadrukowywanego arkusza. Napisy na poszczególnych kopiach dokumentu wartościowego uzyskiwane są przez odchylenie światła laserowego z wykorzystaniem luster, co w przedstawionym przykładzie nie zostało pokazane. Lasery mogą być dodatkowo wyposażone w głowicę skanującą 43.

Claims (22)

1. Papier zabezpieczony do wytwarzania dokumentów wartościowych takich, jak banknoty, oraz karty identyfikacyjne, posiadający przynajmniej jedno wyczuwalne dotykiem oznakowanie w postaci struktury reliefowej, wytworzone z użyciem lasera, znamienny tym, że to oznakowanie (2) w postaci struktury reliefowej zawiera obszary wyniesione (5) ponad powierzchnię papieru, wytworzone z użyciem lasera, przy czym struktura reliefowa jest utworzona poprzez włókna (51) papieru zabezpieczonego zawierające włókna bawełny lub innych roślin jednorocznych, przy czym co najmniej w przypadku włókien innych roślin jednorocznych papier zabezpieczony przynajmniej w pewnych obszarach zawiera dodatki spieniające wspomagające tworzenie wyczuwalnego dotykiem oznakowania przy użyciu wiązki laserowej.

2. Dokument wartościowy taki, jak na przykład banknot, znamienny tym, że zawiera papier zabezpieczony określony w zastrzeżeniu 1.

3. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że w obszarze wyczuwalnego dotykiem oznakowania (2) wykazuje zauważalną wizualnie zmianę barwy.

4. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że papier zabezpieczony jest zaczerniony w obszarze wyczuwalnego dotykiem oznakowania (2).

5. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że zmiana barwy jest zrealizowana z zastosowaniem lasera.

6. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że wyczuwalne dotykiem oznakowanie (2) posiada wysokość reliefu w przedziale od 30 μm do 100 μm.

7. Dokument wartościowy według zastrz. 6, znamienny tym, że wyczuwalne dotykiem oznakowanie (2) posiada wysokość reliefu w przedziale od 30 μm do 80 μm.

8. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że papier zabezpieczony zawiera mieszaninę włókien bawełnianych i włókien z tworzywa sztucznego.

9. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że struktura reliefowa oznakowania (2) posiada zróżnicowane wysokości reliefu i/lub stopnie zaczernienia.

10. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że wyczuwalne dotykiem oznakowanie (2) ma postać znaków alfanumerycznych, kodów kreskowych, wzorów lub mikronapisu.

11. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że znajduje się na nim kilka wyczuwalnych dotykiem oznakowań (2).

PL 215 626 B1

12. Dokument wartościowy według zastrz. 11, znamienny tym, że treść tych wyczuwalnych dotykiem oznakowań (2) jest ze sobą połączona.

13. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że treść wyczuwalnego dotykiem oznakowania (2) połączona jest z treścią innej informacji (9) umieszczonej na tym dokumencie wartościowym (1).

14. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że posiada powłokę, zaś wyczuwalne dotykiem oznakowanie (2) umieszczone jest przynajmniej częściowo w obszarze tej powłoki.

15. Dokument wartościowy według zastrz. 14, znamienny tym, że powłoka stanowi wielowarstwowy element zabezpieczony (3).

16. Dokument wartościowy według zastrz. 15, znamienny tym, że element zabezpieczający (3) posiada przynajmniej jedną warstwę (33) z tworzywa sztucznego i przynajmniej jedną warstwę metaliczną (32), przy czym przynajmniej warstwa metaliczna (32) jest przynajmniej w obszarze wyczuwalnego dotykiem oznakowania usunięta pod wpływem działania lasera.

17. Dokument wartościowy według zastrz. 16, znamienny tym, że warstwa (33) z tworzywa sztucznego ma strukturę dyfrakcyjną (34).

18. Dokument wartościowy według zastrz. 16 albo 17, znamienny tym, że obszar, w którym warstwa metaliczna (32) została usunięta, jest większy niż obszar zajmowany przez wyczuwalne dotykiem oznakowanie.

19. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że posiada połączenie papieru i folii, zaś wyczuwalne dotykiem oznakowanie rozciąga się poza obszar granicy połączenia papieru i folii.

20. Dokument wartościowy według zastrz. 14, znamienny tym, że powłoka ma postać nadruku.

21. Dokument wartościowy według zastrz. 20, znamienny tym, że nadruk i wyczuwalne dotykiem oznakowanie umieszczone są względem siebie z uzyskaniem elementu optycznie zmiennego.

22. Dokument wartościowy według zastrz. 2, znamienny tym, że ma postać wielowarstwową.