Sposób wykonczania porowatych materialów wlóknistych Przedmiotem wynalazku jest sposób wykoncza¬ nia porowatych materialów wlóknistych.Znane sposoby napawania przy barwieniu mate¬ rialów wlókienniczych polegaja na tym, ze mate¬ rial rozwiniety na cala szerokosc impregnuje sie równomiernie w kalandrze do napawania, w którym material przepuszcza sie przez jedno lub kilka, przewaznie nie wiecej niz dwa, urzadzenia wyzy¬ majace. Material moze byc nasycony przed prze¬ puszczeniem go przez urzadzenie wyzymajace, jak to ma miejsce przy napawaniu przez namaczanie, albo tez przy stosowaniu napawania przy wyzyma¬ niu ciecz impregnujaca stanowi warstewke na po¬ wierzchni jednej z mis zawierajacych walki wyzy¬ majace, przy czym material przepuszczany przez urzadzenie wyzymajace zostaje nasycony ciecza.Nasycony material przepuszcza sie zazwyczaj bez¬ posrednio przez parownik lub poddaje obróbce cie¬ plnej w celu utrwalenia barwnika na wlóknie.Znane ciecze stosowane do napawania moga wprawdzie zawierac korzystnie male ilosci do¬ datków powodujacych pienienie, ale jezeli nawet w tych procesach zachodzi pienienie sie, to jednak nie wystepuje ono przed stadium utrwalania bar- 1 wnika. Powstawanie piany w urzadzeniu wyzyma¬ jacym w kalandrze uwaza sie za niepozadane, zwlaszcza przy barwieniu na odcienie jasne, po¬ niewaz jezeli powstaja pecherzyki piany i pekaja, wówczas to miejsce materialu, na którym znajdo¬ wal sie pecherzyk, zostaje wybarwione na odcien 10 15 20 25 30 jasniejszy niz powierzchnia otaczajaca to miejsce.Z tego wzgledu, przy stosowaniu znanych sposo¬ bów napawania zaleca sie czesto dodawac do cie¬ czy impregnujacej srodki zapobiegajace powstawa¬ niu piany. Poza tym, aby otrzymac równomierne wybarwienie, material powinien byc rozpostarty na calej szerokosci i naprezenie jego trzeba scisle kon¬ trolowac.Podobnie równiez, przy napawaniu przez nama¬ czanie w procesie barwienia dywanów metoda ciagla (American Dyestuff Reporter, tom 57, nr 27, str. 41—47), dywan impregnuje sie niezageszczona ciecza wprost przez przepuszczanie go na walku przez koryto z ciecza, po czym kieruje sie go pio¬ nowo po walku prowadniczym do parownika i nad¬ miar cieczy splywa wówczas na powrót do koryta.Przy zachowaniu stalej predkosci przesuwania dy¬ wanu pochlania on jednakowa ilosc cieczy, która zaleznie od rodzaju dywanu wynosi 400—600°/#.W parowniku para nasycona, stosowana do ogrze¬ wania dywanu, skrapla sie i zachodzi proces bar¬ wienia przy wyczerpywaniu kapieli w temperatu¬ rze 100°C, przy stosunku cieczy do materialu wy¬ noszacym 5:1 do 7:1. .W celu zmniejszenia tak zwanego dzialania mrozacego, do cieczy stosowa¬ nych do napawania przez namaczanie stosuje sie dodatek substancji, które miedzy innymi powoduja powstawanie piany, dzieki czemu podczas procesu utrwalania barwnika na wlóknie moze powstawac piana. Zasadnicza cecha takiego barwienia przez 77 928fr?9Z8 napawanie jest to, ze dywan jest barwiony w pel¬ nej szerokosci.Przy stosowaniu tych znanych sposobów barwie¬ nia konieczne jest bardzo równomierne nasycenie materialu kapiela farbiarska przed rozpoczeciem procesu utrwalania, poniewaz w przeciwnym razie, zwlaszcza przy barwieniu na odcienie jasne, otrzy¬ muje sie wybarwienia nierówne.Znany jest sposób barwienia wlókien celulozo¬ wych barwnikami bezposrednimi lub siarkowymi z kapieli zawierajacej piane (Ratgeber fur das FSrben von Baumvolle und anderen Fasern Pflanz- lichen Ursprungs — wydanie V, 1925). Sposób ten polega na tym, ze wlókna celulozowe, zwlaszcza w postaci przedzy na cewce krzyzowej, traktuje sie barwiaca piana, wytworzona w oddzielnym naczy¬ niu przez ogrzewanie kapieli farbiarskiej. Material celulozowy, umieszczony w drewnianej klatce, za¬ nurza sie w barwiacej pianie. Sposób ten ma te wade, ze material nie styka sie z cala kapiela far¬ biarska, lecz tylko z jej spieniona czescia, to tez barwienie postepuje bardzo powoli i wybarwienia nie sa równomierne.W znanych procesach barwienia, w których zwy¬ kle stosunek kapieli do materialu wynosi 5 :1 do 40:1, powstawanie piany w wodnej kapieli far¬ biarskiej uwaza sie za wysoce niepozadane, chocby z tego wzgledu, ze piana powstajaca w pompie obniza znacznie wydajnosc pompy. W celu uniknie¬ cia tego zjawiska, do kapieli farbiarskich dodaje sie srodki zapobiegajace powstawaniu piany, na przyklad preparaty silikonowe.Stwierdzono, ze wlókniste i inne porowate ma¬ terialy mozna w celu nadania im równomiernego wykonczenia traktowac barwnikami lub srodkami wykonczajacymi innymi niz barwniki w ten spo¬ sób, ze material poddaje sie zetknieciu z mala ilo¬ scia cieczy wykonczajacej zdolnej do tworzenia piany i nastepnie wystawia sie go na powtarza¬ jace sie dzialanie mechaniczne. W ten sposób cala ilosc uzytej cieczy styka sie w ciagu krótkiego czasu z cala iloscia traktowanego materialu i. wni¬ ka wen przy uzyciu malej ilosci wody, po czym material mozna poddawac dalszemu wykonczeniu.Przedmiotem wynalazku jest sposób wykonczania porowatego materialu wlókienniczego, polegajacy na tym, ze material poddaje sie zetknieciu z srod¬ kiem wykonczajacym w obecnosci wody i czynnika powodujacego powstawanie piany, przy czym sto¬ sunek wagowy cieczy do materialu wynosi 0,25 :1 do 5:1 i material poddaje obróbce dynamicznej w celu równomiernego rozprowadzenia srodka wy¬ konczajacego w calym materiale, a nastepnie umieszcza material w warunkach stosowanych przy wykonczeniu, umozliwiajac wywarcie przez ten srodek dzialania wykonczajacego na material. Ko¬ rzystnie stosunek wagowy cieczy do materialu pod¬ dawanego wykonczaniu wynosi 0,5:1 do 3:1, a zwlaszcza 1:1 do 1,5 :1.Sposób wedlug wynalazku nadaje sie do wykon¬ czania wszystkich rodzajów porowatych materia¬ lów wlókienniczych, zwlaszcza wlóknistych, które mozna barwic metoda napawania lub wyczerpywa¬ nia kapieli, np. wlókien luznych, przedzy, wlókien cietych, nici* materialów dzianych, tkanych lub 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 00 65 iglowych, materialów nietkanych, welwetów, dy¬ wanów i filców z tworzyw syntetycznych, pólsyn- tetycznych lub naturalnych zwierzecych albo ro¬ slinnych, a takze z porowatych tworzyw sztucz¬ nych i skóry. Przykladami takich materialów sa: skóry zwierzece i futra, skóry syntetyczne, takie jak produkt znany pod nazwa Xylee, naturalne wlókna poliamidowe, takie jak welna, moher i jed¬ wab, syntetyczne wlókna poliamidowe, takie jak nylon 6, nylon 66, nylon 6/66, nylon 610, nylon 11 np. Rilsan lub Qiana, wlókna poliuretanowe, na¬ turalne wlókna celulozowe, takie jak bawelna i len, regenerowane wlókna celulozowe, takie jak wlókno wiskozowe, jedwab przedzony lub jedwab miedzio¬ wy, drugorzedowy octan celulozy i wlókna z trój- octanu celulozy, wlókna poliolefinowe, takie jak polipropylenowe i ich modyfikacje zasadowe lub kwasowe, wlókna z polimerów i kopolimerów akry¬ lonitrylu, np. zawierajace co najmniej 80% akrylo¬ nitrylu, wlókna ze zwiazków poliwinylowych, ta¬ kich jak kopolimery chlorku winylidenu, wlókna z liniowych poliestrów aromatycznych, takie jak produkty polikondensacji kwasu tereftalowego i gli¬ koli, zwlaszcza glikolu etylenowego i l,4-dwu-/hy- -drOksymetylo/-cykloheksanu, a takze mieszaniny tych wlókien, np. mieszaniny poliestrów z polia¬ midami, bawelny z poliamidami, welny z syntetycz¬ nymi poliamidami i poliakrylonitrylu z poliami¬ dami.Jako srodek wykonczajacy mozna stosowac do¬ wolny srodek wykonczalniczy nadajacy sie do na¬ noszenia na material metoda napawania lub z ka¬ pieli, np. barwniki, barwniki fluorescencyjne, roz- jasniacze optyczne, srodki zmiekczajace, srodki chroniace przed zabrudzeniem, srodki przeciwmo- lowe, takie jak Mitin i Eulan, srodki nadajace od¬ pornosc na wode lub ogien, srodki czyszczace i za- pobiekajace gromadzeniu sie elektrycznosci statycz¬ nej. Mozna tez stosowac srodki zapobiegajace kur¬ czeniu sie, odksztalcaniu i gnieceniu, srodki bielace i srodki do wykonczania „S" materialów, zwlaszcza materialów tekstylnych. Srodek wykonczalniczy moze byc rozpuszczalny lub nierozpuszczalny w wo¬ dzie, przy czym w ostatnim przypadku mozna go stosowac w postaci bardzo rozdrobnionej i równo¬ miernie zdyspergowanej w cieczy.Stosuje sie taki srodek wykonczalniczy, który jest odpowiedni dla traktowanego materialu wló¬ kienniczego. Na przyklad, jezeli barwione maja byc wlókna z naturalnego lub syntetycznego poliamidu i wlókna modyfikowane zasadowo, wówczas ko¬ rzystnie stosuje sie rozpuszczalne w wodzie barwni¬ ki anionowe, np. tak zwane barwniki welniane, np. monoazowe, dwuazowe, antrachinonowe, metalofta- locyjaninowe, takfe jak ftalocyjanina miedziowa lub niklowa, barwniki trójarylometanowe, ksante- nowe, nitrowe, dwuoksazynowe, kompleksy 1:1 chromowe, 1 : 2 kobaltowe lub 1 : 2 chromowe, bar¬ wniki dajace sie metalizowac, np. chromowac, bar¬ wniki bezposrednie, które w obojetnej lub kwasnej kapieli maja powinowactwo do welny i/lub nylonu, albo barwniki reaktywne, takie jak zawierajace grupy 2,4-dwuchloropirymidylowe-6, 2,4-dwuchloro- -l,3,5-triazynylowe-6 lub grupy akryloilowe. Do barwienia bawelny i innych wlókien celulozowychiim c Stosuje sie barwniki azowe, zasadowe, bezposrednie, zaprawowe, reaktywne, siarkowe i kadziowe. Do barwienia wlókien hydrofobowych, np. poliolefino- wych, poliwinylowych i wlókien z liniowych polie¬ strów aromatycznych, korzystnie stosuje sie bar¬ wniki dyspersyjne, np. z grupy barwników mono- azowych, dwuazowych, antrachinonowych, nitro¬ wych, styrenowych i ftalochinonowych. Barwniki zasadowe stosuje sie korzystnie do barwienia poli¬ merów i kopolimerów akrylonitrylu, np. zasadowe barwniki z grupy nitrowych, styrenowych, metyno- wych, polimetynowych, antrachinonowych, ftalochi¬ nonowych, azometynowych lub azowych.Jezeli sposobem wedlug wynalazku barwi sie mieszanine dwóch lub kilku rodzajów wlókien, wówczas mozna stosowac jedna kapiel zawierajaca barwniki odpowiednie dla wszystkich rodzajów wló¬ kien, albo kolejno kilka kapieli, z których kazda zawiera barwnik dla jednego rodzaju wlókien. Na przyklad, do barwienia mieszaniny wlókien polie¬ strowych i bawelnianych mozna stosowac jedna tylko kapiel, zawierajaca barwnik dyspersyjny i barwnik reaktywny, albo mozna stosowac dwie kapiele, z których kazda zawiera jeden barwnik.Sposób wedlug wynalazku mozna stosowac rów¬ niez w celu wykonczania za pomoca srodka optycz¬ nie rozjasniajacego, np. dowolnego znanego bez¬ barwnego 'barwnika stylbenowego.Stosowany w sposobie wedlug wynalazku srodek pieniacy moze byc srodkiem anionowym, kationo¬ wym, amfoterycznym lub niejonowym i powinien byc dostosowany do srodka wykonczajacego i in¬ nych skladników kapieli wykonczalniczej, to znaczy nie powinien podczas procesu wykonczania reago¬ wac z nimi1w wyraznym stopniu. Zwykle z jono¬ wymi srodkami wykonczajacymi korzystnie stosuje sie srodki pieniace o podobnym charakterze lub srodki niejonowe, np. z anionowymi srodkami wy¬ konczajacymi stosuje sie srodki pieniace anionowe, amfoteryczne lub niejonowe, z kationowymi stosuje sie kationowe lub niejonowe srodki pieniace, ko¬ rzystnie niejonowe, a z niejonowymi srodkami wy¬ konczajacymi, które moga wymagac uzycia dodat¬ kowo odpowiedniego nosnika, np. alkoholu benzy¬ lowego lub 2-fenyloetanolu, mozna stosowac srodki pianotwórcze jonowe lub niejonowe, ale korzystniej jest stosowac anionowe. Rodzaj uzytego srodka pia¬ notwórczego zalezy od wartosci pH kapieli, rodzaju barwnika i innych skladników kapieli. Odpowied¬ nimi anionowymi srodkami pianotwórczymi sa ali¬ fatyczne i/lub aromatyczne kwasy karboksylowe i sulfonowe, ich estry lub amidy i alifatyczne lub aralifatyczne siarczany i fosforany. Przykladami odpowiednich anionowych srodków pianotwórczych sa czesciowo karboksymetylowane alkilo-, arylo-, alkiloarylo- lub aryloalkiloetery poliglikolowe, al- kano-, alMlobenzeno- lub alkilonaftalenosulfoniany, pierwszorzedowe lub drugorzedowe siarczany alkilo¬ we, siarczany eterów alkilopoliglikolowych, alkilo- fenylopoliglikolowych i dwualkilofenylopoliglikolo- wych, sulfonowane lub siarczanowane oleje, taury- dy kwasów tluszczowych i sulfatoetyloamidy kwa¬ sów tluszczowych. Przykladami niejonowych srod¬ ków sa rozpuszczalne w wodzie produkty addycji, Otrzymane przez reakcje 8—50 moli tlenku etylenu 10 15 20 25 30 35 45 50 55 z 1 molem tluszczowego alkoholu lub kwasu, ami¬ du kwasu tluszczowego, alkilomerkaptanu lub alki- lofenolu, np. nonylo-, decylo- lub undecylofenol.Przykladami odpowiednich srodków kationowych sa produkty otrzymane przez reakcje 8—100 moli tlen¬ ku etylenu z tluszczowa alkiloamina lub tluszczo¬ wym alkilopoliamidem albo ich czwartorzedowymi pochodnymi. Jako srodki amfoteryczne mozna sto¬ sowac np. sulfatoetyloaminoetyloamidy kwasów tluszczowych, y-sulfo-/?-hydroksypropyloarninoetylo- amidy kwasów tluszczowych, mono- lub dwusulfo- nowane produkty reakcji 8—100 moli tlenku etylenu z tluszczowa alkiloamina lub z tluszczowa alkilo- poliamina.Oprócz srodków wykonczajacych, srodków piano¬ twórczych i wody koniecznej do wytworzenia piany, do kapieli wykonczalniczej dodaje sie ewentualnie inne substancje, np. nosniki, srodki wyrównujace (opózniajace), emulgatory, zageszczacze, sole, kwasy lub substancje zwilzajace. Jako srodki wyrównujace stosuje sie np. etery alkilo-, alkenylo, lub alkilofe- nylopoliglikolowe, w których grupa hydrofobowa zawiera korzystnie 8—18, a w przypadku grupy alkilofenylowej 14—18 atomów wegla, albo miesza¬ niny karboksymetylowanych eterów poliglikolo- wych, w których grupa hydrofobowa zawiera 8—24 atomów wegla, z wysokoczasteczkowymi poliamina- mi, ewentualnie czwartorzedowymi (patrz brytyjski opis patentowy nr 808 647). Mozna takze stosowac inne znane chemikalia stosowane w przemysle wló¬ kienniczym, np. siarczan sodowy lub srodki wytwa¬ rzajace kompleksy z metalami. Mozna tez stosowac obojetne sole, takie jak chlorek sodowy, a takze kwasy, np. kwas solny, siarkowy lub kwasy orga¬ niczne, np. kwas mrówkowy, octowy lub propiono- wy, albo kwasne sole, np. wodorosiarczan sodowy.Jako srodki buforujace stosuje sie ewentualnie wo¬ dorosiarczan sodowy lub amonowy albo dwuwodo- rofosforan sodowy lub amonowy. Przy stosowaniu barwników kadziowych jako srodek redukujacy mozna do kapieli dodawac wodorosiarczyn sodowy.Niekiedy moze byc korzystne stosowac dodatek srodka zageszczajacego kapiel, np. alginianu, ale zwykle zabieg ten jest zbedny.Jezeli proces wedlug wynalazku prowadzi sie z uzyciem srodka wykonczajacego, takiego jak barwnik lub optyczny wybielacz substantywny, wówczas oczywiscie trzeba prowadzic proces w 2 stadiach. W pierwszym stadium dokonuje sie rów¬ nomiernego wprowadzania srodka wykonczajacego do materialu w takich warunkach, aby pozbawic srodek wykonczajacy powinowactwa do wlókna,.po czym prowadzi sie drugie stadium procesu, to jest stadium wlasciwego wykonczania. W drugim sta¬ dium material wlókienniczy poddaje sie procesowi wykonczania w takich warunkach, aby srodek wy¬ konczajacy mógl wlasciwie dzialac na material.Zgodnie z tym, pierwsza faze procesu prowadzi sie w temperaturze 0—30°C, korzystnie w temperatu¬ rze zblizonej do temperatury pokojowej, np. 15—25°. Jezeli uzyty srodek wykonczajacy ma wy¬ sokie powinowactwo do wlókna, wówczas korzystnie jest chlodzic kapiel i/lub dodawac substancji op6£- niajacych, w celu zmniejszenia powinowactwa srod¬ ka do wlókna i umozliwienia równomiernego wpro-779Z8 ft Wadzenia tego srodka do materialu poddawanego wykonczaniu. W tym celu mozna do kapieli doda¬ wac opózniacz i/lub regulowac wartosc pH kapieli.Jezeli np. kapiel zawiera barwnik reaktywny, wów¬ czas korzystnie jest obnizac wartosc pH kapieli w pierwszym stadium procesu, a nastepnie powtór¬ nie podwyzszac ja w celu utrwalenia barwnika.Jezeli natomiast kapiel zawiera barwnik anionowy, wówczas równiez korzystnie jest w pierwszej fazie podwyzszac wartosc pH kapieli, a nastepnie obni¬ zac ja przed utrwaleniem.Aczkolwiek mozna w pierwszym stadium procesu poddawac material wlókienniczy dzialaniu wodnego roztworu srodka pianotwórczego, po czym usuwac ten roztwór z materialu poddajac material dziala¬ niu mechanicznemu, a nastepnie dodawac srodek wykonczajacy, ewentualnie zdyspergowany w pew¬ nej ilosci kapieli i wprowadzac ten srodek równo¬ miernie do materialu poddajac material dalszemu dzialaniu mechanicznemu, to jednak zazwyczaj ko¬ rzystniej jest przygotowac kapiel zawierajaca sro¬ dek wykonczajacy i srodek pianotwórczy i trakto¬ wac material ta kapiela.Obróbka mechaniczna materialu polega na podda¬ waniu go dzialaniu mechanicznemu w ciagu okre¬ su czasu dostatecznego do osiagniecia zadanego roz¬ prowadzenia srodka wykonczajacego. Obróbka ta polega na stosowaniu wielokrotnie, niekiedy setki razy, powtarzanego dzialania mechanicznego uzyski¬ wanego pod wplywem dowolnej sily, która powo¬ duje, ze czastki materialu, np. wlókna, wykonuja wzgledem siebie ruchy. Uzyskuje sie to np. przez ciagle pocieranie, szczotkowanie, wielokrotne ma¬ glowanie lub przez dzialanie sil ciezkosci, np. prze¬ wracanie w obrotowym bebnie, albo pod dzialaniem fal dzwiekowych albo ultradzwiekowych.Proces wedlug wynalazku prowadzi sie np. w ten sposób, ze material wlókienniczy poddaje sie dzia¬ laniu kapieli w temperaturze pokojowej i nastep¬ nie lub równoczesnie stosuje krótkotrwala obróbke mechaniczna, np. w ciagu 5—30 minut w tempera¬ turze pokojowej, w celu wytworzenia piany i zdy- spergowania jej równomiernie w materiale. Na¬ stepnie mozna stosowac ewentualnie zabiegi majace na celu zwiekszenie substantywnosci srodka wy¬ konczajacego wzgledem wlókna, np. mozna doda¬ wac do kapieli kwas lub zasade, w celu zmiany wartosci pH i kontynuowac obróbke mechaniczna w celu zapewnienia równomiernego wnikniecia ka¬ pieli w caly material. Material nasycony kapiela mozna nastepnie ogrzewac do zadanej temperatury, np.' 95—100°C pod cisnieniem normalnym lub do temperatury 140°C pod cisnieniem wiekszym od atmosferycznego, kontynuujac równoczesnie obrób¬ ke mechaniczna w celu utrzymania piany. Po osia¬ gnieciu równomiernego wprowadzenia kapieli do materialu i ewentualnie dostosowaniu wartosci pH kapieli mozna nasycony material poddawac proce¬ sowi utrwalania metoda termosolowa lub metoda parowania, w celu utrwalenia srodka na materiale.Material ten mozna nastepnie poddawac dowolnej Obróbce dodatkowej, ale bardzo czesto wystarczy wyplukac go woda i wysuszyc. Przed plukaniem woda mozna dodawac silikonowego srodka zabez¬ pieczajacego przed powstawaniem piany. Wspom¬ niana wyzej obróbka dodatkowa moze polegac na 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 taninowaniu materialu, w celu utrwalenia barwni¬ ków kwasowych na syntetycznych poliamidach, albo na nasycaniu materialów celulozowych zywica, ka¬ tionowa, w celu zwiekszenia trwalosci barwników bezposrednich.Jak wiadomo, przy stosunku objetosciowym ka¬ pieli do materialu wynoszacym od 1:1 do 15:1 trudno jest calkowicie zwilzyc material wlókienni¬ czy kapiela, to tez jest faktem nieoczekiwanym, ze sposobem wedlug wynalazku mozna w tych warun¬ kach, juz po krótkim traktowaniu mechanicznym w temperaturze pokojowej, zdyspergowac równo¬ miernie kapiel w calym materiale. Czesto nie wy¬ krywa sie przy tym piany golym okiem, ale przy pocieraniu wilgotnego materialu palcem, na po¬ wierzchni materialu uwidocznia sie piana.Material wlókienniczy mozna traktowac kapiela w dowolny, znany sposób, np. przez polewanie lub zraszanie materialu. W razie potrzeby mozna ma¬ terial napawac kapiela, przy czym aczkolwiek ka¬ piel jest poczatkowo rozprowadzana w materiale bardzo nierównomiernie, to juz po krótkotrwalej obróbce mechanicznej otrzymuje sie równomierne zwilzanie calego materialu.Czas, potrzebny do równomiernego rozprowadze¬ nia kapieli w materiale, zalezy miedzy innymi od nasilenia obróbki mechanicznej, stezenia srodka pia¬ notwórczego, stosunku ilosci kapieli do materialu i rodzaju materialu. W zwiazku z tym, nadmiernie dlugi czas rozprowadzania kapieli w materiale moz¬ na skrócic przez zwiekszanie stezenia srodka pia¬ notwórczego, nasilanie dzialania mechanicznego lub zwiekszanie stosunku ilosciowego kapieli do mate¬ rialu albo przez kombinacje tych zabiegów.Szczególnie korzystnie jest prowadzic mechanicz¬ na obróbke przez bebnowanie wlókienniczego ma¬ terialu w obrotowym bebnie, którego wewnetrzna powierzchnia jest wyposazona w wystepy lub czopy podnoszace material. Nasilenie mechanicznej obrób¬ ki mozna zwiekszyc np. umieszczajac material w worku razem z metalowymi kulami i nastepnie poddawac go bebnowaniu. Obróbke mechaniczna' prowadzi sie korzystnie w ciagu 5—30 minut i je¬ zeli nasilenie jej jest dostateczne, to stosujac ka¬ piel zawierajaca srodek pianotwórczy w stezeniu umozliwiajacym otrzymanie piany o wysokosci co najmniej 10 cm, a korzystnie co najmniej 15 cm, wówczas juz w pierwszym stadium procesu uzys¬ kuje sie nalezyte rozprowadzanie kapieli w mate¬ riale w ciagu dosc krótkiego czasu. Wysokosc piany okresla sie metoda Ross—Miles, podana w czaso¬ pismie Oil and Soap, maj 1941 r., str. 99. Ogólnie biorac, metoda ta nalezy badac kapiel zawierajaca oprócz srodka pianotwórczego i wykonczajacego równiez i inne dodatki. Zdolnosc wytwarzania piany przez wodne roztwory róznych znanych srodków pianotwórczych, oznaczona metoda Ross—Miles, po¬ dano w tablicy 1.Srodki pianotwórcze 1—9 podane w tablicy maja nastepujacy sklad: 1 = 60°/o pasta laurylo-(OC2H4)2-0-S03Na, 2 = 35% roztwór eteru oktylofenylodekaglikolo- wego, 3 = 30% roztwór eteru stearylopentakozaglikolo- wego,77928 19 Tablica Wysokosc piany w cm przy róznych stezeniach w g/litr Srodek pianotwórczy 1 2 ¦3 4 5 6 7 8 ¦ 9 1 15 5 4 4 15 8 3 3 2 18 6 5 5 20 9 4 4 10 5 20 10 9 9 21 13 6 5 10 21 15 12 12 22 14 7 6 20 22 15 15 14 23 18 11 6 30 23 20 16 15 23 19 11 7 19 40 24 22 17 15 1 23 19 11 7 4 = 45% roztwór produktu addycji 90 moli tlenku etylenu i 1 mola 3-stearyloaminopropyloaminy, 5 = 70% roztwór czesciowo karboksymetylowane- go eteru alkilopoliglikolowego, np.C12H25 — (OC2H4)6-0-CH2COONa + C12H25 — — (OC2H4)60H, 6 = 30% roztwór wysoce sulfonowanego oleju ry¬ cynowego, 7 = produkt addycji 30 moli tlenku etylenu i 1 mola oleju rycynowego, 8 = produkt kondensacji 4 moli chlorku benzylu i 1 mola etylenodwuaminy, przeprowadzonej w zwiazek czwartorzedowy za pomoca 2 moli siar¬ czanu dwumetylu (20% w mieszaninie równych ilosci wody, izopropanolu i produktu addycji 30 moli tlenku etylenu z 1 molem oleju rycynowego, 9 = eter nonylofenylopentadekaglikolowy.Inny sposób badania przydatnosci srodka piano¬ twórczego do procesu prowadzonego sposobem we¬ dlug wynalazku polega na tym, ze przygotowuje sie 3 jednakowe próbki materialu wlókienniczego i jedna z nich napawa kapiela zawierajaca srodek pianotwórczy i inne dodatki tak, aby material wchlonal kapiel w ilosci równej jego masie. Próbke te umieszcza sie nastepnie pomiedzy dwiema pozo¬ stalymi próbkami i zlozone próbki przepuszcza raz przez kapiel napawajaca. Jezeli otrzyma sie trzy próbki zasadniczo nie dajace sie odróznic golym okiem, wówczas uwaza sie, ze zastosowany srodek pianotwórczy jest w uzytym stezeniu odpowiedni do procesu prowadzonego sposobem wedlug wyna¬ lazku, pod warunkiem, ze daje on równiez piane o wysokosci co najmniej 10 cm, a korzystnie co najmniej 15 cm, mierzona metoda Ross—Miles'a.Ilosc srodka pianotwórczego, która nalezy dodac do kapieli, moze sie praktycznie wahac w dosc sze¬ rokich granicach, przy czym zwykle trzeba stoso¬ wac co najmniej 0,1 g tego srodka na 1 litr kapieli, ale korzystniejsze wyniki uzyskuje sie stosujac 5—35, np. 15, 20 lub 30 g srodka na 1 litr kapieli.Aczkolwiek wiele zwiazków moze tworzyc piane w warunkach stosowanych w próbie Ross—Miles'a, to jednak wiele z nich ma wlasciwosci, które moga byc niepozadane w kapieli wykonczalniczej, np. moga opózniac dzialanie srodka wykonczalniczego.W zwiazku z tym, w sposobie wedlug wynalazku stosuje sie korzystnie srodki pianotwórcze obojetne 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 lajace na srodek wylkonczalniczy, np. na opóznia¬ jace jego dzialania. Na przyklad, wysoce sulfono¬ wany olej rycynowy, aczkolwiek dajacy przy odpo- 1 wiednim stezeniu piane o dostatecznej wysokosci, nie jest odpowiedni w procesie prowadzonym spo¬ sobem wedlug wynalazku, poniewaz ma wlasciwosci wyrównujace i/lub blokujace. Cecha srodka piano¬ twórczego wazniejsza od jego zdolnosci zwilzania na skutek zmniejszania napiecia powierzchniowego jest jego zdolnosc wytwarzania piany. Mozna to wykazac w ten sposób, ze sporzadza sie 3 jedna¬ kowe próbki z nylonowego materialu wlókiennicze¬ go i nasyca je róznymi badanymi roztworami w sto¬ sunku kapieli do materialu wynoszacym 3:1, Jedna próbke nasyca sie wodnym roztworem barwnika kwasowego, druga wodnym roztworem takiego sa¬ mego barwnika i o takim samym stezeniu, ale z do¬ datkiem n-propanolu w takiej ilosci, aby napiecie powierzchniowe zostalo zmniejszone do 30 dyn/cm, zas trzecia próbke nasyca sie wodnym roztworem takiego samego barwnika i o takim samym steze¬ niu, lecz z dodatkiem 12 g srodka pieniacego lau¬ rylo-(OC2H4)2-OS03Na na 1 litr kapieli. Próbki te bebnuje sie oddzielnie w ciagu 15 minut w tempe¬ raturze pokojowej z jednakowymi próbkami suche¬ go materialu nylonowego nie poddanego barwieniu.Podczas bebnowania próbki te pochlaniaja barwnik z odpowiednich próbek barwionych. Jednakze w przypadku pierwszej z próbek barwionych wy- barwienie próbki poczatkowo bezbarwnej jest bar¬ dzo nierówne, w przypadku drugiej próbki równiez i tylko w trzecim przypadku otrzymuje sie dwie próbki wybarwione równomiernie tak, ze nie mozna ich rozróznic golym okiem.Wszystkie zabiegi procesu wykonczania materialu wlókienniczego mozna czesto prowadzic kolejno przy stosunku wagowym kapieli do materialu wy¬ noszacym od okolo 0,25 :1 do okolo 5 :1, korzystnie od 1:1 do 2:1, w obecnosci srodka pianotwórcze¬ go. Tak np. sposobem wedlug wynalazku mozna materialy nylonowe kolejno czyscic, bielic, plukac, barwic i taninowac, przy czym w razie potrzeby mozna je po kolejnych stadiach procesu odwadniac i ewentualnie plukac woda. Ilosc cieczy w materiale po dowolnym okresie odwadniania mozna latwo obliczyc i ustalic, ile wody trzeba dodac w nastep¬ nej fazie procesu, aby przywrócic zadany stosunek kapieli do materialu. Aczkolwiek w wielu przypad¬ kach przy takich kolejnych operacjach korzystnie jest dodawac srodek pianotwórczy do kapieli z srod¬ kiem wykonczalniczym po kazdym zabiegu, to jed¬ nak mozna tego uniknac, jezeli traktowany mate¬ rial utrzymuje sie nalezycie wilgotny podczas kaz¬ dego zabiegu i pomiedzy kolejnymi zabiegami. Tak np., czesto dodanie dostatecznej jjosci srodka pia¬ notwórczego do kapieli zawierajacej) srodek wykon¬ czajacy juz w pierwszej fazie, moze pozwolic na prowadzenie dalszych zabiegów bez koniecznosci dalszego dodawania srodka pianotwórczego, nawet jezeli material jest po poszczególnych zabiegach odwadniany i ewentualnie plukany, ale utrzymy¬ wany w stanie wilgotnym.Przy barwieniu sposobem wedlug wynalazku wló¬ kien poliestrowych, a niekiedy i wlókien z celulo- lub praktycznie biorac obojetne, te znaczy nie dzia- 65 Zy trójoctanowej, korzystnie stosuje sie dodatek11 nosnika, takiego jak fenol, kwas benzoesowy lub salicylowy, alkohol benzylowy lub 2-fenyloetanol.Alkohol benzylowy dodaje sie korzystnie w ilosci co najmniej 40 g, a korzystnie co najmniej 50 g na litr kapieli w pierwszym stadium procesu, to jest w stadium rozprowadzania kapieli w materiale, gdy wlókna poliestrowe poddaje sie obróbce mechanicz¬ nej w temperaturze zblizonej do temperatury po¬ kojowej, w celu równomiernego rozprowadzenia cieczy w materiale przed obróbka cieplna. Korzyst¬ nie jest, aby akohol benzylowy tworzyl roztwór a nie emulsje, Przy barwieniu wlókien poliestro¬ wych dobre wyniki jako srodek pianotwórczy daje laurylo-(OC2H4)2-OS03Na.Przy obróbce wlókien akrylowych, to jest wlókien z polimerów i kopolimerów akrylonitrylu, trzeba bardzo dokladnie, regulowac predkosc chlodzenia produktu w temperaturze okolo 100°C lub wyzszej, aby przejscie przez temperature przemiany szklistej, wynoszaca zwykle okolo 90—95°C, nie bylo zbyt szybkie. Korzystnie jest traktowac wlókna polia- krylonitrylowe w kapieli tak, aby stosunek cieczy do materialu wynosil od okolo 1:1 do 3:1, ko¬ rzystnie. 1,5:1. Material bebnuje sie w temperatu¬ rze pokojowej w celu równomiernego rozprowadze¬ nia cieczy w materiale, po czym ogrzewa sie do temperatury 100°C i utrzymuje w tej temperaturze np. w ciagu 20 minut i nastepnie dodaje tyle wrza¬ cej Wody, ile trzeba, aby wolna ciecz byla widoczna na zewnatrz materialu. Nastepnie chlodzi sie do temperatury 50°C, regulujac starannie predkosc chlodzenia. Korzystnie od temperatury 95°C do 90°C chlodzi sie z predkoscia okolo i°C w ciagu 1 minu¬ ty, a ponizej temperatury 90°C z predkoscia okolo l°C/minute. Podczas procesu chlodzenia stosunek cieczy do materialu moze byc wyzszy niz 5:1, np. moze wynosic 7:1. W czasie chlodzenia beben utrzymuje sie stale w ruchu obrotowym. Material mozna nastepnie poddawac dodatkowej obróbce za pomoca srodka zmiekczajacego, przy stosunku cie¬ czy do materialu wynoszacym od 0,25 :1 do 5:1, korzystnie 1,5:1. Jezeli procesowi wedlug wyna¬ lazku poddaje sie welne, to jako wstepne stadium procesu korzystnie stosuje sie traktowanie srodkiem zapobiegajacym kurczeniu sie welny.. Po zakonczeniu obróbki mozna produkt ekstraho¬ wac woda, przy czym w wielu przypadkach eks¬ trakt mozna oczyszczac i zawracac. Oczyszczanie mozna prowadzic np. metoda Catox firmy Krupp, polegajaca na chemicznym utlenianiu ekstraktu w obecnosci katalizatora a nie metoda biologiczna tejze firmy.Aczkolwiek zazwyczaj korzystniej jest stosowac stosunek cieczy do materialu wynoszacy od 1:1 do 2:1, to jednak rozjasnianie ciemnych odcieni me¬ toda redukcyjna korzystniej prowadzi sie przy wyz¬ szym stosunku, np. od 3,5 : 1 do 4,0 : 1. Przy takim stosunku obok materialu wystepuje zwykle pewna ilosc wolnej cieczy.Wynalazek umozliwia równiez korygowanie od¬ cienia wybarwionego materialu. Jezeli np. w proce¬ sie barwienia nie osiagnieto zadanego odcienia, wówczas mozna obnizyc temperature kapieli i. w malej ilosci wody rozpuscic dodatkowa porcje barwnika,' niezbedna db przeprowadzenia koyektury 77928 12 20 i dodac ten roztwór do kapieli. Dodatkowa porcje barwnika rozpuszcza sie w wodzie zawierajacej do¬ wolny, znany srodek, stosowany jako rozcienczal¬ nik i odpowiedni dla danego barwnika. Takirn 5 srodkiem jest np. produkt addycji 25 moli tlenku etylenu i 1 mola 2-stearyloaminoetyloaminy czwar- torzedowany za pomoca 1 mola siarczanu dwume- tylu. Dodanie tego dodatkowego roztworu barwnika powoduje zwiekszenie stosunku ilosci cieczy do ma- 10 terialu o okolo 0,5: 1. Po dodaniu tego roztworu material bebnuje sie w obnizonej temperaturze, a nastepnie ponownie ogrzewa, kontynuujac proces barwienia.Sposób wedlug wynalazku nadaje sie zwlaszcza do barwienia materialów wlókienniczych, poniewaz umozliwia otrzymywanie równych^ i trwalych wy- barwien i poniewaz stosowana przy tym ilosc po¬ mocniczych srodków i wody jest mala w porówna¬ niu z procesami znanymi. Inna zaleta sposobu we¬ dlug wynalazku jest to, ze umozliwia on stosowanie bardzo wielu barwników, zwlaszcza anionowych, a w szczególnosci barwników o niskiej substan- tywnosci. Poza tym proces ten mozna stosowac do wszystkich znanych procesów w przemysle wlókien¬ niczym, zwlaszcza do takich, których nie mozna prowadzic metoda napawania, jak równiez do wszystkich rodzajów materialów wlókienniczych, równiez majacych szwy, przedzy i póltrykotazy. 30 Wynalazek jest dokladniej opisany w nastepuja¬ cych przykladach, w których procenty oznaczaja procenty wagowe w odniesieniu do masy traktowa¬ nego materialu i stosunek ilosci cieczy do materia¬ lu jest równiez podany jako stosunek wagowy. 35 Przyklad I. 500 g teksturyzowanej przedzy dziewiarskiej z nylonu 66 barwi sie przy stosunku cieczy do materialu wynoszacym 1,5:1 w kapieli o skladzie: 0,2% soli sodowej kwasu li(4'-metoksyfenyloazo)-4- 40 -fenyloazonaftaleno-3"-sulfonowego, 0,06% soli sodowej kwasu l-cykloheksyloamino-4- (4,-metoksyfenyloamino)-antrachinono-2/sulfonowe- go, • 0,04% soli sodowej kwasu i-(4'-0, y-dwuhydroksy- 45 propyloaminofenyloazo)-4-fenyloazonaftaleno-6-sul- fonowego, 2,4% laurylo-(OC2H4)2-OS03Na, 2,0% produktu addycji 90 moli tlenku etylenu i 1 mola 3-stearylo-aminopropyloaminy i 3,0% dwu- 50 wodoroortofosforanu amonowego.Kapiel umieszcza sie w bebnie o srednicy 90 om, którego cylindryczna powierzchnia wewnetrzna jest wyposazona w wystepy o osiowej dlugosci 30 om.Przedze w luznym worku bawelnianym umieszcza 55 sie w bebnie i bebnuje w ciagu 15 minut w tempe¬ raturze 20°C, przy 30 obrotach bebna na minute, po czym ogrzewa sie do temperatury 96°C i w tej tem¬ peraturze utrzymuje w ciagu 20 minut. Nastepnie wyjmuje sie przedze z bebna, plucze i suszy, otrzy- 60 mujac równomierne i trwale wybarwienie plowe.Przyklad II. 50 g dzianiny z nylonu 6 umiesz¬ cza sie w bebnie opisanym w przykladzie I, stosu¬ jac kapiel zawierajaca: 0,02% soli sodowej 4,4'-bis- - (4"-amino- 3"- sulfoantrachinonylo- \ " -amino)-l,l'- 6? -dwufenylometanu i77928 13 2,0% produktu addycji &D moli tlenku etylenu I 1 mola 3-stearyloaminopropyloaminy.Stosunek cieczy do materialu wynosi 1,5:1. Be¬ ben wykonuje 30 obrotów na minute i w ciagu 15 minut utrzymuje sie temperature 20°C, a na- b stepnie ogrzewa do temperatury 96°C I w tej tem¬ peraturze utrzymuje w ciagu 20 minut, po czym wyjmuje material z bebna, plucze i suszy. Otrzy¬ mane jasnoniebieskie wybarwienie jest równe itrwale. 10 Przyklad III. 500 g czesanej welny traktuje sie w ciagu 10 minut wrzacym roztworem 2,0% kwasu mrówkowego, przy stosunku cieczy do ma¬ terialu wynoszacym 40 :1, po czym odwadnia, a na¬ stepnie barwi w bebnie sposobem opisanym w przy- 15 kladzie I, przy stosunku cieczy do materialu wyno¬ szacym 1,4:1. Kapiel farbiarska zawiera: 0,16% soli sodowej kwasu l-(2'-fenyloaminosulfonylofeny- Ioazo)-2-amino-8-hydroksynaftaleno-6-sufonowego, 0,25% soli sodowej kwasu l-(2/-chlorofenylo)-3-me- 20 tylo-4-(3"-fenylo-aminosulfonylofenyloazo)-5-pirazo- lono-5'-sulfonowego, 0,08% soli sodowej kwasu l-amino-4-{-4/-acetyloa- minofenyloamino)-antrachiinono-2,5- 2,4% laurylo-(OC2H4)2-OS03Na, 25 1,2% silnie sulfonowanego oleju rycynowego i 10,0% soli glauberskiej.Beben obraca sie z predkoscia 30 obrotów/minu¬ ta w ciagu 15 minut w temperaturze 20°C, po czym ogrzewa sie do temperatury 95°C i kontynuuje bar- 30 wienie w tej temperaturze w ciagu 40 minut, a na¬ stepnie wyjmuje material z bebna, plucze i suszy.Otrzymuje sie plowe wybarwienie równomierne i trwale.Przyklad IV. 500 g trójoctanu celulozy w po- 35 stacl tkaniny z wlókien „Tricel"barwi sie przy sto¬ sunku kapieli do materialu wynoszacym 1,5 :1, sto¬ sujac kapiel zawierajaca: 0,36% 2,6-dwuchloro-4-nitro-4'-(N-^-cyjanoetyk)-N- -^-acetoksyetyloamino)-l,l'-azobenzeinu, 40 0,15% l,5-dwuamino-4,8-dwuhydroksy-2-(4'-hydro- ksyfenyIo)-antrachinonu, 0,054% 2-cyjano-4-nitro-4'-(N-/?-cyjanoetylo-N-£- -acetoksyetyloamino)-l,l/-azobenzenu, 5,3% ftalanudwuetylu, 45 2,4% laurylo-(OC2H4)2-OS03Na, 0,56% soli sodowej kwasu dwunaftylometanodwu- sulfónowego, 0,38% siarczanu cetylosodowego i 0,38% siarczanu sodowego. 50 Kapiel farbiarska umieszcza sie w bebnie opisa¬ nym w przykladzie I, po czym wklada material I w ciagu 15 minut obraca beben z predkoscia . 30 obrotów/minute, utrzymujac temperature kapieli 20°C. Nastepnie ogrzewa sie do temperatury 95°C 55 i w tej temperaturze barwi w ciagu 60 minut, po czym wyjmuje material, plucze i suszy. Otrzymuje sie plowe zabarwienie równomierne i trwale.Przyklad V. 536 g dzianiny z nylonu 6 barwi sie stosujac kapiel zawierajaca: 60 0,2% soli sodowej kwasu l-(4'-metoksyfenyloazo)- -4-fenyloazonaftaleno-3"-sulfonowego, 0,06% soli sodowej kwasu l-cykloheksyloamino-4- -(4'-metoksyfenyloamino) - antrachinono- 2'- sulfono¬ wego, «5 U 0,04% soli sodowej kwasu M4'-/ff,y-dwuhydroksy- propyloaminofenyloazo)-4-fenyloazonaftaleno-6-isul- fonowego, 2,4% laurylo-(OC2H4)2-OSOsNa, 2,0% produktu addycji 90 moli tlenku etylenu i 1 mola 3-stearyloaminopropyloaminy i 3,0% dwu- wodoroortpfosfbrami amonowego.Stosunek ilosciowy kapieli do materialu wynosi 1,5:1. Proces prowadzi sie w bebnie opisanym w przykladzie I, utrzymujac w ciagu 15 minut tem¬ perature 20QC przy 30 obrotach bebna na minute, po czym ogrzewa sie do temperatury 96°C I utrzy¬ muje w tej temperaturze w ciagu 20 minut. Na¬ stepnie wyjmuje sie material z kapieli, plucze i su¬ szy. Otrzymuje sie równomierne Wybarwienie ilo- we o dobrej trwalosci. r Przyklad VI. 500 g dzianego trykotu z nylonu 6 poddaje sie obróbce W bebnie opisanym w przy¬ kladzie I, przy stosunku kapieli do materialu wy¬ noszacym 1,5 :1. Kapiel zawiera: 0,1% soli sodowej kwasu 4,4'-bis-{6"- -metylofenoksy-l", 3", 5"r-triazynyIo-2/r-amlno)-styl- beno-2,2'-dwusuIfonowego, 2,4 laurylo-(OG2H4)2-OS08Na, 2,0% produktu addycji 90 moli tlenku etylenu i 1 mola 3-stearyIoaminopropyIoaminy i 1% kwasu octowego. Beben wykonuje 30 obrotów/minute i w ciagu 15 minut utrzymuje sie temperature 20°C, a nastepnie w ciagu 20 minut temperature 80°C, po czym material wyjmuje sie z bebna, plucze i su¬ szy. Otrzymuje sie material o równomiernej bia¬ losci.Przyklad VII. Proces ten, jak i procesy opi¬ sane w przykladach VIII—XX, prowadzi sie w urzadzeniu skladajacym sie z perforowanego beb¬ na majacego wewnatrz na cylindrycznych scianach wystepy unoszace traktowany material. Beben jest otoczony oslona tak, ze pozostaje niewielki luz po¬ miedzy scianami bebna i oslona. Srednica bebna wynosi okolo 90 cm, a jego dlugosc w kierunku osi okolo 30 cm. Perforowany beben moze byc obraca¬ ny z dwiema predkosciami — wolniej podczas pro¬ cesu wlewania kapieli i rozprowadzania jej w ma¬ teriale i szybciej podczas ekstrahowania woda.Wnetrze urzadzenia moze byc ogrzewane przez wprowadzanie goracego powietrza lub pary, a be¬ ben moze byc takze ogrzewany lub chlodzony od zewnatrz za pomoca wody przeplywajacej dookola oslony. Kapiele i inne ciecze rozpyla sie w urzadze¬ niu za pomoca sprezonego powietrza przez dysze i otwór w przedniej czesci urzadzenia.W urzadzeniu tym 1672 g suchego materialu wel¬ nianego traktuje sie przy stosunku kapieli do ma¬ terialu wynoszacym 2:1. Stosuje sie kapiel zawie¬ rajaca: 0,1% mieszaniny kompleksowych zwiazków chro¬ mowych 2:1 amidu kwasu l-(2'-hydroksyfenyIo- azo)-2-fenyloaminonaftaleno-5'-sulfoJiowego i amfilu kwasu l-(2/-hydroksyfenyloazo)-2-hydroksy-8-acety- loaminoniaftaleno-5'-s:ulfonowego, /ff-hydtoksyetylo- amidu kwasu M2'-hydroksyfenyloazo)-2-hydroksy- naftaleno-5'-sulfonowego i metyloamidu kwasu 1 -(4'-chlorofenylo) - 3-metylo- 4 - (2—karboksyfenylo- azo)-5-pirazolono-4"-sulfonowego w stosunku 60:20 : 17:3,77928 15 lft 2,4§/t laurylo^(OCiH4)2-OS03Na i 2% kwasu octo¬ wego.Suchy material umieszcza sie w bebnie i zalewa kapiela. W ciagu 15 minut beben wykonuje 30 obro¬ tów/minute w temperaturze pokojowej, po czym ogrzewa sie kapiel do temperatury 100°C, a nastep¬ nie ponownie chlodzi do temperatury pokojowej i' odwadnia w ciagu kilku minut przy zwiekszonej liczbie obrotów bebna do zawartosci okolo 50°/© cie¬ czy. Nastepnie dodaje sie tyle wodnego roztworu kwasu octowego o stezeniu 10 g kwasu w 1 litrze, aby otrzymac stosunek kapieli do materialu wyno- sziacy okolo 2:1 i beben obraca sie z mala pred¬ koscia w ciagu kilku minut w celu wyplukania i odwodnienia materialu* Nastepnie material suszy sie przeprowadzajac przez urzadzenie ogrzane po¬ wietrzem. Otrzymuje, sie szate wybarwienie, przy czym szwy i zalamania sa tak samo zabarwione jak caly material.¦ Przyklad VIII, 3 g materialu welnianego trak¬ towanego srodkiem zapobiegajacym kurczeniu sie (Dylan J£B) barwi sie w urzadzeniu opisanym w przykladzie VII przy stosunku kapieli do mate¬ rialu wynoszacym 2:1. Kapiel ta zawiera: 0^/cr kompleksu chromowego 2:1 metyloamidu kwasu l-fenylo^3-metylo-4-(2'-karboksyfenyloazo)-5 -pirazolono^4'-sulfonowego, 0,025% kompleksu chro¬ mowego 2:1 amidu kwasu l-(4'-cyjanofenylo)-3-me- tylo-4-(2" -hydroksyfenyloazo)-5-pirazolono-4" -sul¬ fonowego, Q,009Vt kompleksu chromowego 2 :1 l-(2' ¦^hydroksy-5' -metylosulfonylofenyloazo)-2-hydroksy -8-acetyloaminonaftalenu, 3% fosforanu jednoamo- nowego i 2,4#/f laurylo-(OC2H4)2 — OSOsNa.Suchy material zalewa sie w bebnie kapiela i obraca beben w ciagu 15 minut w temperaturze pokojowej, po czym ogrzewa do temperatury 100°C i po uplywie 15 minut chlodzi do temperatury 50°C, odwadnia material, plucze i suszy. Otrzymuje sie wybarwienie pomaranczowo-brazowe, wyczer¬ panie barwnika z kapieli jest dobre, przy czym szwy sa wybarwione iak jak pozostaly material.Przyklad IX. 3 kg materialu z nylonu 6 barwi sie przy stosunku kapieli do materialu wynosza¬ cym 1,5:1. Kapiel zawiera: 0,08% soli sodowej kwasu l-fenyloazo*4-(4'-/?,y-dwuhydroksypropyloa- minofenyloazo)-naftaleno-6-sulfonowego, 0,8°/o soli sodowej kwasu l-fenyloazo-4-(2'-metoksy- -5'-metylofenyloazo)-naftaleno-6-sulfonowego, l,04*/o soli sodowej kwasu l-fenyloamino-4-(4'-feny- -loazonaftylo-r-azo)-naftaleno-8,3" -dwusulfonowe- go i 2,80% kompleksu chromowego 2:1 soli sodowej kwasu l-(2'-hydroksynaftylo-l'-azo)-2-hydroksy~6- -nitronaftaleno-4-sulfonowego.Suchy material umieszcza sie w bebnie, zalewa kapiela i w ciagu 15 minut bebnuje w tempera¬ turze pokojowej, po czym ogrzewa do temperatury 100°C I bebnuje w tej temperaturze w ciagu 15 mi¬ nut, a nastepnie chlodzi do temperatury 70°C i od¬ wadnia w ciagu 2 minut tak, aby otrzymac stosu¬ nek kapieli do materialu okolo 0,5:1. Nastepnie dodaje sie okolo 1,5 litra wody, aby uzyskac sto¬ sunek cieczy do materialu okolo 1:1, obraca be¬ ben w celu odwodnienia materialu, po czym ma* terial zaprawia sie przy stosunku cieczy do mate¬ rialu okolo 1,5:1, stosujac kapiel zawierajaca: 0,6% produktu kondensacji kwasu naftalenosulfono- nowego, aldehydu mrówkowego i bis-(hydroksyfe-t nnylo^sulfbnu, l°/o kwasu imrówkowego i 0,6°/t laurylo-fOC^H^ — OSOaNa.Obliczona ilosc skladników kapieli rozpuszcza sie w 3 litrach wody i dodaje do kapieli, dzieki czemu uzyskuje sie wspomniany wyzej stosunek kapieli do materialu wynoszacy 1,5 :1. Nastepnie material ponownie odwadnia sie i suszy w bebnie za pomoca ogrzanego powietrza. Otrzymuje sie dobre, równo¬ mierne wybarwienie czarne.Zamiast barwników wymienionych w przykladach VII—IX mozna stosowac mieszaniny dwóch lub kilku barwników takich jak: A. sól sodowa kwasu l-fenylo-3-metylo-4-(4%me- tylo-3"-fenyloaminosulfonylofenyloazo)-5-pirazolo- no-4'-sulfonowego (zólty), B. sól sodowa kwasu l-(2,-chloro-5,-metylofenylo) -3-metylo-4-[4"-(4/,,-chloro-6/"-fenyloamino-l///,3"/, 5'''-triazynylo-E'''-amino)-fenyloazo]-5-pirazolono- 4',4""-dwusulfonowego (zólty), C. sól sodowa kwasu l-hydroksy-2-fenyloazo-6- benzoiloaminonaftaleno-3,2'-dwusulfonowego (poma¬ ranczowy), D. sól sodowa kwasu 2-nitro-4/-[4"-(4"'-fenylosul- fonyloksy)-fenyloazo]-1 ,l'-dwufenyloamino-4-sulfo- nowego (pomaranczowy), E. sól sodowa kwasu M2'-metoksy-5'-metylofeny- loazo)-4-fenyloazonaftaleno-6-sulfonowego (poma- ranczowo-brazowy), F. sól sodowa kwasu l-(2'-fenyloaminosulfonylo- fenyloazo)-2-amino-8-hydroksynaftaleno-6-sulfono- nowego (niebieskawo-czerwony), G. sól sodowa l-(4'-/0,y-dwuhydroksypropyloami- nofenyloazo)-4-fenyloazonaftaleno-6-sulfonowegq (rubinowy), H. sól sodowa kwasu l-amino-4-(4/-benzoiloami- nofenyloamino)-antrachinono-2-sulfonowego (nie¬ bieski), I. sól sodowa kwasu l-amino-4^(4'-metylo-3'-/?- hydroksyetyloamino-sulfonylofenyloamino)-antra- chinoiK)-2-suilfonowe@o (niebieski), J. sól sodowa kwasu l-amino-4-(3'-acetyloamino- fenyloamino)-antrachinono-2-sulfonowego (niebie- ski), K. sól sodowa monosulfonowego kwasu wyprowa¬ dzonego z l,4-bis(4'-metylofenyloamino)-antrachino- nu (zielony), L. sól sodowa 6,7-dwuchloro-l,4-bis-(5',6',7',8'- czterowodoro-a-sulfonaftylo-2'-amino)-antrachino- nu (zielony), M. sól sodowa kwasu l-hydroksy-2-(4'- fenyloaminosulfonylofenyloazo)-naftaleno-4-sulfo- nowego (czerwono-pomaranczówy), N. sól sodowa kwasu 4- azo)-4'-(4'''-p-metylofenylosulfonyloksyfenyloazo) -^'-dwumetylo-l^-dwufenylo-S^-dwusulfono- wego (zóltawo-czerwony), O. sól sodowa kwasu 4-(2"-hydroksynaftylo-l'r- azo)-4'-(4",-p-metylofenylosulfonyloksyfenyloazo) ^^'-dwunietylo-l^-dwufenylo-O^-dwusulfono- wego (czerwony), P. sól sodowa kwasu 4-(2/'-amino-8''-hydroksy-. naftylo-l/'-azo)-4/-(4/,^oktyl9ksyKwbonyloaming- ia 15 20 25 30 35 40 45 50 55 6017926 17 fenyloazo)-2,2'-dwumetylo-l,r-dwufenylo-5,6"r -dwusulfonowego (niebieskawo-czerwóny), Q. sól sodowa kwasu l-benzoilo-2-hydroksy-4- (4'-III-rzed.butylofenoksy)-6-(4''-metyl6fenyloami- no)-3-azobenzantrono-2',2"-dwusulfonowego (nie¬ bieskawo-czerwóny), R. sól sodowa kwasu l-amino-2-(4'-III-rzed. amylofenoksy)-4-(2",4",6/r-trójmetylofenyloamino) -antrachinono-2/,3/f-dwusulfonowego (riiebieskawo- fioletowy), S. sól dwusodowa 4,4'-bis-(4"-amino-3'r-sulfo- antrachinonylo-l"-amino)-l,r-dwuienylometan (niebieski), T. sól dwusodowa dwusulfonowanego bis-1,4- [4,-(4"-chlorofenoksy)-fenyloamino]-antrachinonu (niebieskawo-zielony), U. sól sodowa kwasu l-amino-4-cykloheksylo- aminoantrachinono-2-sulfonowego (czerwonawo- niebieski), V. sól sodowa kwasu l-amino-4-fenyloamino- antrachinono-2-sulfonowego, W. sól sodowa kwasu l-amino-4-(2',4',6'-trójme- tylofenyloamino)-antrachinono-2-sulfonowego (czerwonawo-niebieski), X. sól sodowa kwasu l-amino-4-(2',4',6'-trójme- tylo-3'-a-chloroakryloiloaminometylofenyloamino) -antrachinono-2-sulfonowego (czerwonawo- niebieski), Y. sól sodowa kwasu miedzioftalocyjaninotrój- sulfonowego (turkusowo-miebieski), Z. sól sodowa kwasu l-fenyloamino-4-(4'-fenylo- azonaftylo-r-azoJ-naftaleno-S^-dwusulfonowego (blekit marynarski), AA. sól sodowa kwasu miedzioftalocyjanino- dwusulfonaimadosulfonowego (turikusowo-niebieski), BB. kwas l-(2',5'-dwuchlorofenylo)-3-metylo-4- (naftylo-2"-azo)-5-pirazolono-4'll"-dwusulfonowy (zólty), CC. kwas l-(4'-acetyloamiaofenyloazo)-2-amino -8-hydroksynaftaleno-6,2'-dwusulfonowy (niebieskawo-czerwóny), DD. kwas l-(4'-fenyloaminonaftylo-r-azo)-8- hydroksynaftaleno-3,6,5'-tró]sulfonowy (czerwonawo-niebieski), EE. kwas 4,4'-bis-(4"-etoksyfenyloazo)-l,l'-dwu- fenlo-2,2'-dwusulfonowy (zólty), FF. kwas 4-(2/r-hydroksynaftylo-l''-azo)-4'- (4'''-fenylosulfonyloksyfenyloazo)-2,2'-dwumetyIo- l,r-dwufenylo-6",8"-dwusulfonowy (czerwono- pomaranczowy), G.G. kwas l-fenyloa!miino-4H(4/-feinyloaiZoniaftylo- r-azo)-naftaleno-8,3"-dwusulfonowy (czerwono- niebieski), HH. kwas l-amino-4-fenyloaniinoantrachinono- 2-sulfonowy (niebieski), II. l,4-bis-(4'-metylo-2'-sulfofenyloamino)-antra- chinon (niebieskawo-zielony), JJ. kwas l-benzoilo-2-hydroksy-4-(4'-cykloheksy- lofenoksy)-6-(4''-metylofenyloamino-3-azobenzan- trono-2',2"-dwusulfonowy (niebieskawo-czerwóny), . KK. kwas miedzioftalocyjaninodwusulfonowy (turjkusowoHniebieski), . LL. kwas l-(2',4'-dwunitrofenyloamino)-4- fenyloaminobenzeno-3-sulfonowy (zóltawo-brazowy,) 1S MM. niebieski barwnik o wzorze 1, NN. zielonawo-zólty barwnik o wzorze 2, OO. czerwonawo-fioletowy barwnik o wzorze 3, PP. kompleks chromowy 1:1 kwasu l-fenylo-3- 5 metylo-4-(2"-hydroksy-5/r-chlorofenyloazo)-5-pira- zolono-S^-dwusulfonowego (zóltawo-czerwony), QQ. kompleks chromowy 1:2 metyloamidu kwasu l-fenylo-3-metylo-4^(2/'-hydroksy-3'r-nitro-5''- chlorofenyloazo)-5-pirazolono-3'-sulfonowego 10 (niebieskawo-czerwóny), RR. kompleks kobaltowy 1:2 l-hydroksy-2-(2' -hydroksy-3'-acetyloamino-5'-metylofenyloazo)-4- nliltnobenzenu {czeriwoaiiawio-brazowy), SS. kwas l-fenylo-3-metylo-4-{2/-hydroksy-5'- 15 metylofenyloazo)-5-pirazolono-3'-sulfonowy, TT. kwas l-amino-4-(2/,4',6/-trójmetylo-i',5/-dwu- bromofenyloamino)-antrachinono-i2-sulfonowego (czerwonawo-niebieski), UU. kwas l-amino-4-(4'-acetyloaminofenyloami- 20 no)-antrachinono-2'-sulfonowy, W. kompleks chromowy 1 : 2 l-(4'-chlórofenylo)- -3-metylo-4-(2"-hydroksy-5"-metyloaminósulfonylo- fenyloazo)-5-pirazolonu (pomaranczowy), WW. kompleks chromowy 1:2 l-[2'-h?droksy-5'- -(2"-hydroksyetyloaminosulfonylo)-fenyloazo] -2 -hy- droksynaftalenu (fioletowy), XX. kompleks kobaltowy 1 : 2 l-[2'-hydroksy-5'- -(2"-hydroksyetyloaminosulfonylo)-fenyloazo]-2-hy- droksynaftalenu (bordo), YY. kompleks chromowy 1:2 /f-hyctroksyetylo- amidu kwasu l-fenylo-3-metylo-4-(2"-hydroksy-3'r- -nitro-5"^metylofenyloazo) - 5-pirazolonó-4'-sulfono- wego (niebieskawo-czerwóny), ZZ. mieszany kompleks chromowy 1 :2 kwasu l-(2'-hydroksynaftylo-l-azo)-2-hydroksy-6-nitronaf- taleno-4-sulfonowego i l-(2'-hydroksynaftylo-l'- -azo)-2-hydroksy-4-nitrobenzenu (czarny), AZ. kompleks chromowy 1: 2 l-(2'-hydroksy-5'- 40 -metylosulfonylofenyloazo)- 2 -hydroksy- 8-metoksy- karbonyloaminonaftalenu (niebieskawo-szary), BZ. kompleks chromowy 1 : 2 1-hydroksy-2-(2'- -hydroksy-3'-acetyloamino-5'-metylofenyloazo)-4-ni- trobenzenu (brazowy), 45 CZ. kompleks chromowy etyloamidu kwasu l-(4'- -chlorofenylo)-3-metylo-4-(2"-karboksyfenyloazo)-5- -pirazolono-4"-sulfonowego (zólty), DZ. kompleks chromowy 1:2 amidu kwasu l-(2'- -hydroksyfenyloazo)-2-ienyloaminonaftaleno-5'-sul- 50 fonowego (szary), EZ. kompleks kobaltowy 1: 2 ^-hydroksyetyloami- du kwasu l-(2'-hydroksy-5'-chlorofenyloazo)-2-anii- nonaftaleno-6-sulfonowego (blekit marynarski) i FZ. mieszany kompleks kobaltowy 1:2 /?-hydro- 55 ksyetyloamidu kwasu l-{2'-hydroksy-4'-nitrofenylo- azo)-2-aminonaftaleno-6-sulfonowego i l-(2'-hydro- ksy-4'-nitrofenyloazo)-2-hydroksynaftalenu (niebie¬ ski).Przyklad X. 3 kg suchego poliestrowego ma- w terialu z terylenu utrwalonego w temperaturze 135°C umieszcza sie w bebnie opisanym w przykla¬ dzie VII i traktuje kapiela przy stosunku cieczy do materialu wynoszacym 1,5:1. Kapiel zawiera: 0,087% 4-[4'-(4"-hydroksyfenyloazo)-fenyloazo]-ben^ 65 zenu, 3577928 19 20 0,0036% l-(4'-N-/?-cyjanoetylo-N-etyloaminofenylo- azo)-2-chloro-4-nitrobenzenu, 0,0084% l-amino-2-fenoksy-4-hydroksyantrachinonu, 0,006% bromowanego l,5-dwuamino-4,8-dwuhydro- ksyantrachinonu, 5 0,105% soli sodowej kwasu dwunaftylometanodwu- sulfonowego, 0,070% siarczanu cetylosodowego, 0,070% siarczanu sodowego, 1,800% laurylo-(OC2H4)2-OS03Na i 7,500% alkoholu 10 benzylowego.Beben obraca sie w ciagu 15 minut w temperatu¬ rze pokojowej, po czym ogrzewa do temperatury 100°C i w tej temperaturze utrzymuje w ciagu 20 minut, nastepnie chlodzi do temperatury 80°C 15 i odwadnia material w ciagu 3 minut, w celu zmniejszenia zawartosci wody do 25—30%. Nastep¬ nie plucze sie material dwukrotnie prfcy stosunku cieczy do materialu wynoszacym 1:1, odwadniajac ' pomiedzy procesami plukania i po plukaniu, po 20 czym suszy w bebnie ogrzanym powietrzem. Otrzy¬ muje sie równomierne zabarwienie o odcieniu mu¬ sztardowym.Przyklad XI. 3 kg materialu z wlókien akry¬ lowych „Courtelle" barwi sie w urzadzeniu opisa- 25 nym w przykladzie VII przy stosunku kapieli do materialu wynoszacym 2:1. Kapiel zawiera: 0,02% barwnika o wzorze 4, 0,0012% barwnika o wzorze 5, 0,025% barwnika o wzorze6, 30 6% eteru nonylofenylopentadekagliikolowego.Kapiel te zakwasza sie kwasem octowym do war¬ tosci pH 5,5 przed zanurzeniem w niej materialu.Po dodaniu roztworu barwnika bebnuje sie w ciagu 15 minut w temperaturze pokojowej, a nastepnie 35 w ciagu 20 minut w temperaturze 100°C. U dolu do urzadzenia wprowadza sie wrzaca wode, w celu stwierdzenia, ze wewnatrz bebna znajduje sie ciecz.Nastepnie chlodzi sie do temperatury 50°C z pred¬ koscia 2°C/minute, odwadnia material i plucze go 40 woda, po czym w celu zmiekczenia materialu trak¬ tuje sie go dodatkowo w ciagu 10 minut w kapieli zawierajacej 0,15% produktu kondensacji 1 mola dwuetylenotrójaminy z 1,5 mola kwasu stearynowe¬ go i 0,55 mola bezwodnika octowego, przy stosunku 45 kapieli do materialu wynoszacym okolo 2 : 1 i przy wartosci pH kapieli wynoszacej 5. Nastepnie od¬ wadnia sie material i suszy goracym powietrzem w bebnie, otrzymujac wybarwienie równomierne, o. odcieniu srebrno-szarym, przy czym material ma 50 bardzo dobry chwyt i nie ma zadnych fald.Przyklad XII. 3 kg suchego materialu z wló¬ kien wiskozowych barwi sie w urzadzeniu opisa¬ nym w przykladzie VII przy stosunku kapieli do materialu wynoszacym 1,5 : 1. Kapiel zawiera: 55 0,5% soli sodowej kwasu 2-[4'-metylo-4"-trójchlo- ropirymidyloaminofenyloazo(- 2' -metylofenyloazo] - -naftaleno-4,6,8-trójsulfonowego, 0,25% kompleksu miedziowego 1 : 1 soli sodowej kwasu l-hydroksy-2-(2'-hydroksyfenyloazo)-6-trój- 60 chloropirymidyloaminonaftaleno - 3,3',5'- trójsulfono¬ wego, 0,85% kompleksu miedziowego 1 ; l barwnika O wzorze 7, 7,50%mocznika, 05 1,80% weglanu sodowego, 1,50% soli glauberskiej, 1,20^/0 soli sodowej kwasu 3-nitrobenzenosulfono¬ wego i 1,80% laurylo-(OC2H4)2-OS03Na.Material bebnuje sie w ciagu 15 minut w tem¬ peraturze pokojowej, a nastepnie w ciagu 15 mi¬ nut w temperaturze 100°C, po czym odwadnia, plu¬ cze dwukrotnie woda i suszy ogrzanym powietrzem.Otrzymuje sie równomierne, trwale wybarwienie o odcieniu brazowym.Zamiast podanej w tym przykladzie mieszaniny barwników mozna stosowac nastepujace barwniki lub ich mieszaniny: ZA. sól sodowa kwasu l-hydroksy-2-fenyloazo-8- -[2''-amino-4''-(4"'-trójchloropirymidyloaminofenylo- amino)-l'',3'',5''-triazyn-6''-yloamino]-naftaleno- -2',3,6-trójsulfonowego (czerwony), ZB. sól potasowa kwasu l-(2'-chloro-6'-metylofe- nylo)-3-metylo-4-(2''-metoksy-5''sulfatoetylosulfony- lofenyloazo)-5-pirazolono-4'sulfonowego (zólty), ZC. kompleks miedziowy soli potasowej kwasu l-hydroksy-2-(2'-hydroksy-4'-winylosulfonylofenylo- azo) - 8 - acetyloaminonaftaleno - 3,6 -dwusulfonowego (fioletowy), ZD. sól potasowa kwasu l-hydroksy-8-amino-2,7- - bis- (4'-sulfatoetylosulfonylofenyloazo)-naftaleno - -3,6-dwusulfonowego (czarny), ZE. mieszany kompleks chromowo-kobaltowy 1 :2 soli sodowej kwasu l-hydroksy-2-(2'-hydroksy-6'- -nitronaftylo-l'-azo)-6-(4"-chloro-6"-amino-l",3",5"- -triazynylo-2"-amino)-naftaleno-3,4/-dwusulfonowe¬ go (czarny), ZF. sól sodowa kwasu l-(2",5'-dwuchlorofenylp)- -3 - metylo-4 -[3'W4^6'''- dwuchloro-l''',3'/',5'''- triazy- nylo-2'"-amino)-fenyloazo]- 5-pixazolono-4',6"-dwu- sulfonowego (zólty), ZG. sól sodowa kwasu l-hydroksy-2-fenyloazo-6- -(4"-dwuchloro-l",3,/,5"-triazynylo-2"-amino)-nafta- leno-3,2'-dwusulfonowego (pomaranczowy), ZH. sól sodowa kwasu 2-<[4'-(2",3"-dwuchlorochi- noksalilo-6"- karbonyloamino) - 2'- imetylofenyloazo]- -naftaleno-4,8-dwusulfonowego (czerwonawo-zólty), Zl. sól sodowa kwasu l-amino-4-[3,-(4",,6"-dwu- chloro-1",3",5"- triazynylo-2"-amino)-fenyloamino]- -antrachinono-2,4'-dwusulfonowego (niebieski), ZJ. sól sodowa kwasu l-amino-4-(3'-trójchloropiry- midyloaminofenyloamiino)-antrachinono-2,4/-dwusul- fonowego (niebieski), ZK. sól sodowa kwasu l-amino-4,4/-[N-i(2/r,3"- -dwuchlorochinoksalilo-6"-karbonylo)-N-metyloami- nometylo] -fenyloaminoantrachinono - 2,3'-dwusulfo- nowego (niebieski), ZL. sól dwusodowa kwasu miedzioftaltocyJanino -3-dwusulfonowego-amidu kwasu sulfonowego-3'-{4" - amino-6"- chloro-l",3'',5"- triazynylo-2"-amino) - 6'- sulfofenyloamidu kwasu sulfonowego (turkusowo- niebieski), ZM. sól dwusodowa kwasu miedzioftalocyjanino- 3-dwusulfonowego-amidu kwasu sulfonowego-3'- trójchloropirymidyloaminofenylo-amidu kwasu sul¬ fonowego (turkusowo-niebieski), ZN. sól sodowa kwasu 4-trójchloropirymidylo- aminp -4'- [3"-niet7lo-4"-(2",-metylofenyloazo)-5"-pi-mts 21 ii razolonylo-1"-azo] - stylbeno-2,2',5'"- trójsulfonowego (zólty), ZO. podwójny kompleks miedziowy soli sodowej kwasu l,6-dwuhydroksy-2^(:2'-hydroksy-5'-trójchlo- ropirymidyioaminofenyloazo)-5-(r'-hydroksynaftylo- 2"-azq)-naftaleno-3,3',4",6"-czterosulfonowego (ciem¬ noniebieski), ZP. zielony barwnik o wzorze 8.Przyklad XIII. W urzadzeniu opisanym w przy¬ kladzie VII 3 kg materialu z nylonu 66 traktuje sie kapiela rozjasniajaca przy stosunku cieczy do materialu wynoszacym 1,5 :1. Kapiel zawiera: 0,2% soli sodowej kwasu 4,4'-bis-{6"metoksy-4"-p-mety- lofenoksy-l",3/r,5w'-triazynyl-2'/-amino(-stylbeno-2,2/- dwusulfonowego, 1,8% laurylo-(OC2H4)2-OS03Na i 2% kwasu mrówkowego.Suchy material umieszcza sie w bebnie, wlewa kapiel i bebnuje w temperaturze pokojowej w cia¬ gu 15 minut, po czym w temperaturze 100°C w cia¬ gu 15 minut i nastepnie chlodzi do temperatury 70°C, odwadnia, plucze dwukrotnie i suszy w be¬ bnie ogrzanym powietrzem.Przyklad XIV. 3 kg suchego materialu z trój- octanu celulozy (Tricel) traktuje sie srodkiem wy- konczalnym „S" w urzadzeniu opisanym w przy¬ kladzie VII, przy stosunku cieczy do materialu 1,5 :1. Kapiel zawiera 1,8% laurylo-{OC2H4)2-OS03 Na i 3% wodorotlenku potasowego. Material bebnu¬ je sie w ciagu 15 minut w temperaturze pokojowej przy malej liczbie obrotów bebna, a nastepnie utrzy¬ muje sie w ciagu 20 minut w temperaturze 70°C, po czym w tej temperaturze dodaje sie 0,5 :1 ob¬ jetosci cieczy zawierajacej: 0,3% 2-cyjano-4-nitro-4'-l(N-^ - cyjanometylo-N-fl - acetoksyetyloamino)-l,l'-azobenzenu, 0,2% siarczanu cetylosodowego, 0,2% siarczanu sodowego, 0,3% soli sodowej kwasu dwunaftylometanodwusul- fonowego, 0,6% laurylo-(OC2H4)2 — OSOsNa i 5% kwasu octo¬ wego.Proces bebnowania prowadzi sie dalej w tempe¬ raturze 100°C i po uplywie 1 godziny material odwadnia, plucze w bebnie dwukrotnie przy sto¬ sunku cieczy do materialu 1:1 i odwadnia pomie¬ dzy procesami plukania i po plukaniu. Odwodnio¬ ny material wstrzasa sie i suszy w bebnie ogrza¬ nym powietrzem, otrzymujac równomierne i trwale wybarwienie o odcieniu czerwonym.Przyklad XV. 1842 g suchego materialu z trój- octanu celulozy (Tricel) barwi sie w urzadzeniu opi¬ sanym w przykladzie VII przy stosunku kapieli do materialu wynoszacym 1,5:1. Kapiel zawiera: 0,165% 2,6-dwuchloro-4-nitro-4'-(N-/?-cyjanoetylo-N -/?-acetoksyetyloamino)-l,l'-azobenzenu, 0,24% 2-chloro-4-nitro-4'(-N-^-cyjanoetylo-N-^-ace- toksyetyloamino)-l,r-azobenzenu, 0,195% l,5-dwuamino-4,8-dwuhydroksy-2-(4-hydro- ksyfenylo)-antrachinonu, 0,6% soli sodowej kwasu dwunaftylometanodwusul- fonowego, 0,4% siarczanu cetylosodowego, 1,8% laurylo-(OC2H4)2-OS03Na i 7,6% alkoholu ben¬ zylowego.Material bebnuje sie w temperaturze pokojowej w ciagu 15 minut od momentu dodania kapieli, pó czym ogrzewa do temperatury 100°C i w tej tem¬ peraturze barwi w ciagu 1 godziny, nastepnie od¬ wadnia i plucze material dwukrotnie przy stosunku 3 cieczy do materialu wynoszacym 1 :1 i ostatecznie odwadnia i suszy w bebnie w ciagu 20 minut.Otrzymuje sie równomierne i trwale wybarwienie plowe.Przyklad XVI. 3 kg skarpetek z mieszaniny io welny i nylonu barwi sie w urzadzeniu opisanym w przykladzie VII przy stosunku kapieli do ma¬ terialu wynoszacym 1,5 :1. Stosuje sie kapiel za¬ wierajaca: 0,05% soli sodowej kwasu 2-nitro-4,-(4"-fenlostillo- 15 nyloksyfenyloazo)-1 ,1'-dwufenyIoamino-4-sulfono- wego, 0,016% soli sodowej kwasu l-(4'-metoksyfenyloazo) -4-fenyloazonaftaleno-3"-sulfonowego, 0,144% soli sodowej kwasu l-cykloheksyloamino-4- 20 <4-me1x)kByfenyloainiin0)-a!nto go, 1,0% dwuwodoroortofosforanu amonowego i 4,5% laurylo-{OC2H4)2-OSOsNa.Material i kapiel bebnuje sie w ciagu 15 minUt 25 w temperaturze pokojowej przy 30 obroiachtoinute, po czym ogrzewa do temperatury 100°C i utrzy¬ muje w tej temperaturze w ciagu 15 minut, na¬ stepnie chlodzi, odwadnia i plucze. Otrzymuje sie równomierne i trwale wybarwienie o odcieniu zie- 30 lonym.Przyklad XVII. Postepuje sie w sposób opi¬ sany w przykladzie XVI, lecz stosujac kapiel za¬ wierajaca: 0,225% soli dwusodowej 6,7-dwuchloro-l,4-bis-(2',6' 35 -dwumetylo-3'sulfofenyloamino)-antrachinonu, 0,2% soli sodowej kwasu l-aimiino-4-(4/-benzoiloami- nofenyloamino)-antrachinono-3-sulfonowego, 1,0% dwuwodoroortofosforanu amonowego i 4,5% laurylo- 40 Otrzymuje sie równomierne i trwale wybarwienie o odcieniu niebieskim.Przyklad XVIII. 3 kg skarpetek z (mieszaniny „Orlonu" z nylonem barwi sie w urzadzeniu opi¬ sanym w przykladzie VII przy stosunku kapieli do 45 materialu wynoszacym 3,5:1 i przy wartosci pH kapieli 5,5. Kapiel zawiera: 0,032% soli sodowej kwasu l-(4'-metoksyfenyloazo (-4-fenyloazonaftaleno-3"-sulfonowego, 0,004% soli sodowej kwasu l-(4'^ff,y-dwuhydroksy- 50 propyloaminofenyloazo- 4 -fenyloazonaftaleno-6-sul^ fonowego, 0,048% soli sodowej kwasu l-cykloheksyloamino-4- (4'-metoksyfenyloazo)-antrachinono-^-sulfonowego, 0,096% barwnika o wzorze 4, 55 0,024% barwnika o wzorze 5, 0,12% barwnika o wzorze 6, 0,66% dekstryny i 10,5% eteru nonylofenylopenta- dekaglikolowego.Beben obraca sie w temperaturze pokojowej 60 w ciagu 15 minut z predkoscia 30 obrotów/minute, po czym ogrzewa do temperatury 100°C i w tej temperaturze utrzymuje w ciagu 2ti minut, a na¬ stepnie dodaje wrzacej wody az do przelania sie wody na zewnatrz bebna. Nastepnie obracajacy w sie beben chlodzi sie do temperatury 5Q°C z pred-77928 23 24 koscia 2°C/minute, odwadnia material i plucze wo¬ da. Otrzymuje sie równomierne i trwale wybarwie- nie o odcieniu plowym.Przyklad XIX. Postepuje sie w sposób opi¬ sany w przykladzie XVIII, lecz barwienie w tempe¬ raturze 100°C prowadzi sie w ciagu 30 minut, sto¬ sujac kapiel zawierajaca: 0,275f/o soli sodowej kwasu l-(2'chlorofenylo)-3-me- tylo-4-[4"-(4/,/-chloro-6/,,-fenyloamino-l'/',3'",5','-tria- zynylo - 2"'- amino)-fenyloazo] - 5 - pirazolono - 5',2"- dwusulfonowego, 0,075% soli sodowej kwasu 2-nitro-4'-(4"r-fenylosul- fonyloksyfenyloazo)-1,1'-dwufenyloarruno-4-sulfono- wego, 0,27% soli sodowej kwasu l-cykloheksyloamino-4- (4'-metoksyfenyloaimino)-antrachinoiio-2/-suMono- wego, 0,44% barwnika o wzorze 9, 0,42% barwnika o wzorze 4, 0,09% barwnika o wzorze 10, 0,063% dekstryny i 10,5% eteru nonylofenylopenta- dek&glikolowego.Otrzymuje sie równomierne i trwale wybarwienie o odcieniu zielonym.Przyklad XX. 3 kg materialu z mieszaniny bawelny z nylonem barwi sie w urzadzeniu opisa¬ nym w przykladzie VII, przy stosunku kapieli do materialu wynoszacym 2,5 :1. Kapiel zawiera: Q,08% soli sodowej kwasu l-hydroksy-2-fenyloazo -8-{4"- metyloamino- 6"-[3'"-(2"",5"",6""-trójhloropi- rymidyl-4'"'-amino) - fenyloamino]-l",3",5"-triazyny- Joamino}-naftaleno-3,6,2'-trójsulfonowego, 0,015% soli sodowej kwasu l-[4'-(4"-cykloheksylo- fenoksy)- fenyloazo]-2-j(2",4",6"-trójmetylofenyloami- no)-8-hydroksynaftaleno-6,2'-dwusulfonowego, 1,75% weglanu sodowego, 7,5% eteru nonylofenylopentadekaglikolowegoi 0,2% soli sodowej 3-nitrobenzenosulfonowego.B^ben obraca sie w ciagu 15 minut w tempera¬ turze pokojowej z predkoscia 30 obrotów/minute, po czym ogrzewa do temperatury 100°C i konty¬ nuuje bebnowanie w tej temperaturze w ciagu 30 minut a nastepnie plucze material i odwadnia w bebnie. Otrzymuje sie równomierne i trwale wy¬ barwienie o odcieniu rózowym.Przyklady XXI —XXVI. W kazdym z tych przykladów zaprawia sie chromem 400 g skóry wo¬ lowej o grubosci 1,2 — 1,3 mm i po zakonczeniu chromowania dodaje oddzielnie przyrzadzony roz¬ twór 2,25 g anionowego barwnika o wzorze 11 w 200 ml wody w temperaturze 20 — 25°C, zawie- 5 rajacy dodatek 3 g srodka pianotwórczego poda¬ nego w tablicy 2. Po dodaniu tego roztworu beben obraca sie w ciagu 15 — 30 minut, a nastepnie na¬ tluszcza skóre znanym srodkiem natluszczajacym, takim jak sulfonowany olej z watroby dorsza, ewen- io tualnie zemulgowanym uprzednio w 1,00 ml wody.Barwnik utrwala sie w temperaturze podanej w ta¬ blicy 2. Otrzymuje sie równomierne i trwale wy¬ barwienie majace wlasciwosci takie same, jak ana¬ logiczne wybarwienia otrzymane za pomoca takiego samego barwnika znanymi sposobami. Podobne wy¬ niki otrzymuje sie barwiac skóre stosowana do wy¬ robu rekawiczek, ubran i pokryc meblowych.Przyklady XXVII—XXXII. W kazdym z tych przykladów w bebnie umieszcza sie po 300 g chro¬ mowanej skóry welurowej wysuszonej para, po czym dodaje sie roztwór 2,7 g anionowego barwnika o wzorze 11 w 600 ml wody w temperaturze 20 — 25°C z dodatkiem 9 g srodka pianotwórczego i be¬ bnuje w ciagu 15 — 20 minut. Nastepnie dodaje sie 3 g kwasu mrówkowego i utrwala w warun¬ kach podanych w tablicy 2. Glebokie, trwale i równomierne wybarwienie otrzymuje sie dodajac roztwór 8,1 g wspomnianego wyzej barwnika w 360 ml wody w temperaturze 20 — 25°C i dalsze obracanie bebna w ciagu 30 minut i nastepnie powtórne utrwalenie w temperaturze podanej w ta¬ blicy 2.Wybarwienia otrzymane w sposób opisany w przy¬ kladach XXVII —XXXII sa trwale na swiatlo i in¬ ne czynniki i maja wlasciwosci takie same, jak wy¬ barwienia skóry otrzymane znanymi sposobami.Podobne wyniki uzyskuje sie przy barwieniu ubra¬ niowej skóry welurowej.W tablicy 2 stosuje sie nastepujace oznaczenia: A oznacza laurylo-(OC2H4)2-OSOsNa w postaci 60% pasty, B oznacza 70% roztwór iczesciowy karboksyime- tylowanego eteru alkilopoliglikolowego, np. C12H25 (OC2H4)6OCH2COONa+C12H25(OC2H4)6OH, C oznacza eter nonylofenylopentadekaglikolowy.Temperatura podana jest w tablicy 2 w°C. 15 20 25 35 45 Numer przykladu A B i C Temperatura poczatkowa Temperatura podczas procesu wprowadzania kapieli do materialu Temperatura podczas procesu utrwalania XXI + — — 20—25 20—25 20—25 XXII + — — 20—25 20—25 60 XXIII + — 20—25 20—25 20—25' XXIV + __ 20—25 20—25 60 XXV — + 20—25 20—25 20—25 XXVI — + 20—25 20—25 60 XXVII + — — 20—25 20—25 20—25 XXVIII + — —. 20—25 20—25 60 XXIX + — 20—25 20—25 20—25 XXX ' + — 20—25 20—25 60 Tablica 2 XXXI — + 20—25 20—25 20—25 XXXII — + 20—25 20—25 60i5 Przyklad XXXIII. 500 czesci dzianiny polie¬ strowej barwi sie w bebnie przy stosunku cieczy do materialu wynoszacym 1:2 w kapieli o naste¬ pujacym skladzie: 19,5 czesci barwnika niebieskiego o wzorze 12 26 czesci soli sodowej kwasu dwunaftylometano- dwusulfonowego 26 czesci ligninosulfonianu sodowego 3,5 czesci soli glauberskiej 12 czesci soli sodowej siarczanu eteru laurylo- wego glikolu dwuetylenowego 5 czesci 80% kwasu octowego X czesci wody WSZs 26 1000 czesci Roztwór barwiacy rozpyla sie w bebnie na bar¬ wiony material. Beben obraca sie z predkoscia 30 obrotów na minute w ciagu 15 minut w tempera¬ turze 20°C. Nastepnie temperature podwyzsza sie pod cisnieniem za pomoca pary do 130° i utrwala barwnik w ciagu 15 minut. Nastepnie produkt bar¬ wienia plucze sie i suszy, otrzymujac trwale gra¬ natowe wybarwienie.Przyklad XXXIV. Na 500 czesci tkaniny z wlókna poliakrylowego rozpyla sie w bebnie far- biarskim kapiel o nastepujacym skladzie: 1,6 czesci chlorku 2-[N-4'-(2",6"-dwuchloro-4"-ni- trofenyloazo) -fenylo- N-etyloamino] -etylo-dwumety- lohydrazyniowego (zólto-brazowy) 1,6 czesci chlorku 2-[N-4'-(?''chloro-4''-introfeny- loazo)-fenylo-N-etyloamino]-etylo-dwumetylohydra- zyniowego (czerwony) 8 czesci chlorku [3'-(4"-metyloaimino-antrachino- nylo-fi" - amino) - 2',4',6' - trójmetylofenylo] -metylo- -dwumetylohydrazyniowego (niebieski) 18 czesci eteru nonylofenylopentadekaglikolowego 3 czesci 80°/o kwasu octowego x czesci wody 1000 czesci Analogicznie jak w poprzednim przykladzie obra¬ ca sie beben w ciagu 15 minut, nastepnie ogrzewa pod cisnieniem ze pomoca pary do temperatury 115° i utrwala w ciagu 10 minut w temperaturze 115°. Otrzymuje sie glebokie, szare, równomierne, trwale wybarwienie. PL PL PL PL PL PL PL PL PL PL PL PL PL