PL213148B1 - Preparat przeznaczony do ograniczania liczebności owadów, zwłaszcza z rodzaju Lymantria i sposób ograniczania liczebności owadów, zwłaszcza z rodzaju Lymantria - Google Patents

Description

Opis wynalazku

Przedmiotem wynalazku jest preparat feromonowy przeznaczony do ograniczania liczebności populacji owadów, zwłaszcza z rodzaju Lymantria, metodą dezorientacji i sposób stosowania tego preparatu.

Dezorientacja (mating disruption) jest podstawową metodą ograniczania liczebności populacji szkodliwych owadów, przede wszystkim z rzędu Lepidoptera, z wykorzystaniem feromonów płciowych motyli. Istotą metody jest pokrycie całego obszaru (drzewostanu) zagrożonego przez dany gatunek owada feromonem płciowym w stężeniu porównywalnym lub wyższym ze stężeniem feromonu wydzielanego przez samice, a tym samym konkurencyjnego wobec feromonu naturalnego. Ta metoda stosowana jest w okresie rójki motyli i powoduje, że samce, w normalnych warunkach odnajdujące samice bez trudności dzięki sygnałowi zapachowemu, w wyniku nasycenia powietrza wprowadzonym sztucznie feromonem, nie znajdują ich - następuje dezorientacja, dzięki czemu nie dochodzi do kopulacji i zapłodnienia. Warunkiem skuteczności metody jest, poza identycznością substancji wabiącej z naturalnym feromonem, utrzymanie odpowiedniego jej stężenia na cał ym chronionym obszarze w ciągu całego okresu rójki motyli, a więc najczęściej w ciągu kilku tygodni. Feromon w zbyt małym stężeniu może nie „maskować w dostatecznym stopniu samicy, jako źródła feromonu naturalnego i nie zapobiec zapłodnieniu. Efekt taki może zostać spowodowany nawet lokalnie przy nierównomiernym pokryciu chronionego obszaru feromonem, na przykład w wyniku zbyt dużych odległości między źródłami emisji feromonu. Stężenie nie może być z kolei zbyt duże, ze względu na wysoką cenę syntetycznych feromonów. Optymalne lub co najmniej skuteczne stężenie feromonu, właściwe dla danego gatunku owada, musi być utrzymane w stosunkowo szerokim zakresie wahań temperatury, wilgotności powietrza, opadów, wiatru, nasłonecznienia itp. warunkach pogodowych.

Metoda dezorientacji jest znana i stosowana niemal od odkrycia feromonów płciowych owadów, tj. od lat sześćdziesiątych XX w. Do niedawna była jednak stosowana tylko do ochrony sadów i upraw rolniczych, a więc na stosunkowo niewielkich obszarach. Na nich w miarę łatwo jest stworzyć i utrzymać przez dostatecznie długi czas odpowiednie stężenie feromonu nawet przy użyciu punktowych źródeł (dyspenserów feromonowych), takich, jakie są stosowane do wykrywania lub monitorowania owadów (w postaci kształtek z polimeru, najczęściej gumy, nasyconych feromonem lub szczelnych pojemników, na przykład z polietylenu, zawierających feromon). Ostatnio podjęte zostały próby wykorzystania dezorientacji do ograniczania populacji owadów na dużych obszarach, również leśnych, przy czym źródła feromonu zostają rozprowadzone przez rozpylenie lub oprysk zawiesiną w wodzie przy użyciu typowych lub zaadaptowanych do tego celu opryskiwaczy naziemnych lub zainstalowanych na samolotach lub śmigłowcach. Jako źródła feromonów stosowano mikrokapilary, zespolone płatki polimeru ze znajdującym się między nimi feromonem, mikrokapsułki powlekane polimerem lub mikrokapsułki polimeryczne, w tym mikrokapsułki z biopolimerów. Zamiast mikrokapsułki z biopolimeru, na poziomie molekularnym, używano również stechiometrycznych kompleksów feromonu (gościa) z cyklodekstryną (gospodarzem). Proponowano również stosowanie feromonów w postaci zaadsorbowanej na stałych sorbentach nieorganicznych, w tym w zeolitach.

Przedmiotem patentu US 5683708 A jest kompozycja składająca się tylko z chiralnego lub racemicznego disparluru (2-metylo-7,8-epoksyoktadekanu), chiralnego lub racemicznego cis-7,8-epoksyoktadekanu, 2-metylo-Z7-oktadecenu i Z7-oktadecenu i sposób działania tą kompozycją na brudnicę nieparkę i brudnicę mniszkę. W publikacji US 5342618 A ujawniono dyspenser z poli(chlorku winylu) uwalniający disparlur do pułapek do odłowu brudnicy nieparki.

Dotychczas nigdzie nie stosowano, ani nie brano pod uwagę możliwości stosowania dla spowodowania efektu dezorientacji feromonów w postaci roztworu w cieczy.

Nieoczekiwanie, okazało się, że pożądany efekt kontrolowanego wprowadzania feromonu do środowiska, oraz wystarczająco długiego czasu jego działania, można uzyskać, stosując preparat i sposób według wynalazku.

Preparat feromonowy przeznaczony do ograniczania liczebności owadów, zwłaszcza z rodzaju Lymantria, metodą dezorientacji, zgodnie z wynalazkiem charakteryzuje się tym, że stanowi go roztwór substancji czynnej w cieczy organicznej, przy czym:

substancją czynną jest feromon, wspólny dla obydwu gatunków brudnicy mniszki (Lymantria monacha L.) i brudnicy nieparki (Lymantria dispar L.), wybrany z grupy obejmującej cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekan (disparlur), cis-7,8-epoksyoktadekan (monachalur) lub ich mieszanina, zaś

PL 213 148 B1 ciecz organiczna zawiera olej roślinny, korzystnie olej rzepakowy lub olej rycynowy, albo zawiera wyższy węglowodór alifatyczny lub mieszaninę wyższych węglowodorów alifatycznych, korzystnie olej parafinowy lub olej mineralny, korzystnie o lepkości od 0,01 do 100 Pa · s, ewentualnie zawieszony w wodzie.

Korzystnie, w preparacie według wynalazku początkowe stężenie substancji czynnej w cieczy organicznej wynosi od 0,1% wagowych do 5% wagowych, korzystnie od 0,2% wagowych do 2% wagowych, które po oprysku w miarę upływu czasu obniża się, przy czym wymienione związki pozostają w kompozycji w stosunku od 20:1 do 1:20.

Korzystnie, w preparacie według wynalazku każdy ze związków stosuje się w postaci racematu lub racematu, wzbogaconego w jeden z izomerów optycznych.

Korzystnie, preparat według wynalazku zawiera jeden lub więcej niejonowych środków powierzchniowo czynnych, szczególnie korzystnie oksyetylenowanych alkoholi tłuszczowych, oksyetylenowanych alkilofenoli lub eterów polioksyetylenoalkilowych, w ilości od 0,1% do 20% wagowych.

Korzystnie, preparat według wynalazku zawiera środek zapobiegający degradacji feromonu na skutek działania tlenu, wody i promieniowania UV, zwłaszcza związków bipirydylowych w ilości od 0,001% do 0,1% wag.

Korzystnie, preparat według wynalazku zawiera lep, szczególnie korzystnie lep poliizobutylenowy, w stężeniu od 1 do 40% wagowych.

Wynalazek obejmuje także sposób ograniczania liczebności owadów, zwłaszcza z rodzaju Lymantria, metodą dezorientacji z zastosowaniem feromonów, charakteryzujący się tym, obszar (drzewostan) zagrożony przez te owady opryskuje się roztworem substancji czynnej w cieczy organicznej, przy czym:

substancją czynną jest feromon, wspólny dla obydwu gatunków brudnicy mniszki (Lymantria monacha L.) i brudnicy nieparki (Lymantria dispar L.), wybrany z grupy obejmującej cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekan (disparlur), cis-7,8-epoksyoktadekan (monachalur) lub ich mieszanina, zaś ciecz organiczna zawiera olej roślinny, korzystnie olej rzepakowy lub olej rycynowy, albo zawiera wyższy węglowodór alifatyczny lub mieszaninę wyższych węglowodorów alifatycznych, korzystnie olej parafinowy lub olej mineralny, korzystnie o lepkości od 0,01 do 100 Pa · s, ewentualnie zawieszony w wodzie.

Korzystnie, w sposobie według wynalazku stosuje się substancję czynną roztworze w cieczy organicznej w początkowym stężeniu od 0,1% do 5% wagowych, korzystnie od 0,2% do 2% wagowych, które po oprysku w miarę upływu czasu obniża się, przy czym wymienione związki pozostają w kompozycji w stosunku od 20:1 do 1:20.

Korzystnie, w sposobie według wynalazku każdy ze związków stosuje się w postaci racematu lub jako racemat, wzbogacony w jeden z izomerów optycznych.

Korzystnie, w sposobie według wynalazku stosuje się preparat zawierający dodatkowo jeden lub więcej niejonowych środków powierzchniowo czynnych, szczególnie korzystnie oksyetylenowanych alkoholi tłuszczowych, oksyetylenowanych alkilofenoli lub eterów polioksyetylenoalkilowych, w ilości od 0,1% do 20% wagowych.

Korzystnie, w sposobie według wynalazku stosuje się preparat zawierający dodatkowo środek zapobiegający degradacji feromonu na skutek działania tlenu, wody i promieniowania UV, zwłaszcza związki bipirydylowe w ilości od 0,001% do 0,1% wag.

Korzystnie, w sposobie według wynalazku stosuje się preparat zawierający dodatkowo lep, szczególnie korzystnie lep poliizobutylenowy, w stężeniu od 1 do 40% wagowych.

Korzystnie, w sposobie według wynalazku preparat stosuje się w postaci kropel o średnicy od 10 do 1000 μm.

Korzystnie, w sposobie według wynalazku obszar (drzewostan) zagrożony przez owady, zwłaszcza z rodzaju Lymantria, opryskuje się wspomnianym roztworem w ilości od 1 do 50 g/ha, korzystnie od 2 do 30 g/ha, najkorzystniej od 5 do 20 g/ha.

Dla zapewnienia równomiernego rozproszenia korzystne jest wprowadzenie roztworu w postaci zawiesiny w wodzie. Roztwór lub zawiesina mogą być z łatwością, w ściśle kontrolowany sposób rozpraszane z ziemi lub z powietrza przy użyciu dowolnego opryskiwacza, w tym plecakowego bądź zainstalowanego na ciągniku, samolocie lub śmigłowcu. Roztwór o pożądanym stężeniu można sporządzić w wyjątkowo prosty sposób bezpośrednio przed aplikacją przez zmieszanie feromonu, korzystniej jego koncentratu, z cieczą użytą jako nośnik, bez konieczności użycia specjalnych

PL 213 148 B1 urządzeń. Dla zapewnienia jednorodności roztworu wystarcza wymieszanie przez stosunkowo krótki czas w zwykłym zbiorniku.

Stosowanie feromonów w wyższych stężeniach prowadzi do zbyt szybkiego jego uwalniania w począ tkowym etapie ekspozycji i, tym samym, do jego nieuzasadnionych strat. Przy zawartoś ci zbyt niskiej stężenie feromonu w powietrzu jest zbyt małe, by zapewnić dezorientację samców.

Jako ciecz do sporządzenia roztworu feromonu można zastosować nierozpuszczalną lub w niewielkim stopniu rozpuszczalną w wodzie ciecz organiczną o małej lotnoś ci, w której feromon lub kompozycja feromonowa jest rozpuszczalna, o lepkości od 0,01 do 100 Pa · s. Ciecz o zbyt małej lepkości może wsiąkać w ziemię lub drewno, a przy lepkości zbyt dużej może być utrudnione sporządzanie jednorodnego roztworu i jego rozpylenie. Użyta ciecz może być pojedynczym związkiem chemicznym lub mieszaniną związków. Nie może reagować z rozpuszczonym w niej feromonem. Nie może stwarzać zagrożenia dla roślin, zwierząt ani ludzi. Korzystnymi cieczami do sporządzania roztworów feromonów według wynalazku są oleje roślinne, na przykład olej rzepakowy, olej rycynowy lub olej arachidowy, olej parafinowy lub rafinowane oleje mineralne, stosowane często jako nośniki w przypadku pestycydów.

Feromony motyli, w tym feromony motyli z rodzaju Lymantria, mogą pod wpływem wysokiej wilgotności powietrza, a zwłaszcza dużej ilości światła i promieniowania UV, ulegać przemianom w związki nieaktywne biologicznie lub nawet działające jako repelenty. W związku z tym celowe jest wprowadzanie do roztworu feromonu w cieczy substancji zapobiegających niepożądanym reakcjom, w szczególności absorberów promieniowania UV, np. preparatów Tinuvin lub związków bipirydylowych.

Przy stosowaniu roztworu feromonu jako zawiesiny w wodzie konieczne jest użycie środka powierzchniowo czynnego. Środek dobiera się spośród znanych, dostępnych w handlu preparatów odpowiednio do cieczy użytej do rozpuszczenia feromonu. W przypadku olejów mineralnych korzystnie można stosować niejonowe związki polioksyetylenowane. Związki powierzchniowo czynne wpływają również korzystnie na adhezję rozpylonych kropel do liści roślin. Środek powierzchniowo czynny wprowadza się do cieczy organicznej korzystnie przed dodaniem do niej feromonu, dzięki czemu z roztworu można sporządzać zawiesinę w wodzie bez dodatkowych zabiegów. Dla poprawienia przyczepności roztworu do roślin można wprowadzić do niego lep, na przykład poliizobutylen.

Ograniczanie liczebności szkodników metodą dezorientacji, według wynalazku, przeprowadza się opryskując powierzchnię zagrożoną przez owady, zwłaszcza z rodzaju Lymantria, ciekłą kompozycją feromonową według wynalazku, korzystnie zawiesiną w wodzie, w postaci kropel o średnicy od 10 do 1000 μπ, korzystnie od 20 do 800 μπ. Kompozycję można zastosować z ziemi za pomocą opryskiwacza plecakowego lub zainstalowanego na ciągniku oraz z powietrza przy użyciu opryskiwacza zainstalowanego na samolocie lub śmigłowcu. Ilość feromonu lub mieszaniny feromonów wprowadzanych w kompozycji wynosi od 1 do 50 g/ha, korzystnie od 2 do 30 g/ha, najkorzystniej od 5 do 20 g/ha. Warunkiem uzyskania efektu dezorientacji motyli jest zapewnienie odpowiedniego stężenia feromonu lub mieszaniny feromonów na całym obszarze. Cel ten osiąga się przy opryskiwaniu kompozycją feromonową całej powierzchni, ale także, dzięki dyfuzji feromonu w powietrzu, kompozycję można, nie zmniejszając skuteczności zabiegu, stosować pasami, pozostawiając między nimi wolne obszary o szerokości od 0,5 do 3 pasów opryskanych, co odpowiednio zmniejsza koszt zabiegu.

Poniżej przedstawiono przykłady przygotowania preparatu oraz sposobu ograniczania liczebności owadów.

P r z y k ł a d I.

Sporządzono 20 litrów roztworu zawierającego 1,0% wag. cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekanu, 9,7% wag. emulgatora Tensiofix 96DB10 (Omnichem Belgia) i 89,3% wag. oleju rzepakowego. Roztwór wprowadzono do zbiornika z obracającym się mieszadłem zawierającego 180 litrów wody, otrzymując po 15 minutach trwałą zawiesinę roztworu olejowego w wodzie, zawierającą 1 g feromonu w litrze. Zawiesinę tę rozpylono równomiernie w początkowym okresie rójki za pomocą znajdującego się na śmigłowcu atomizera nad doświadczalnym drzewostanem sosnowym o powierzchni 20 ha, w którym uprzednio stwierdzono zagrożenie ze strony brudnicy mniszki. Po zabiegu na powierzchni tej rozmieszczono równomiernie sześć pułapek IBL-1 (ZD Chemipan, Polska) do odłowu motyli z dyspenserem feromonowym Lymodor do odłowu brudnicy mniszki (ZD Chemipan, Polska). Sześć takich samych pułapek rozmieszczono w tym samym czasie w podobny sposób na 20 ha powierzchni kontrolnej o takim samym kształcie i o zbliżonym stopniu zagrożenia przez brudnicę mniszkę, oddalonej o 1 km od powierzchni, na której wykonano zabieg. W odstępach tygodniowych opróżniano pułapki i liczono odłowione w nich samce. Doświadczenie zakończono po czterech tygodniach, gdy na poPL 213 148 B1 wierzchni kontrolnej w ciągu tygodnia odłowiono tylko pojedyncze motyle. W tym okresie do pułapek na powierzchni opryskanej odłowiono średnio 44 motyle, a na powierzchni kontrolnej 580 motyli. Efekt dezorientacji obliczony według wzoru

ED = (K - A) *100/ K w którym A i K oznaczają ś rednią liczbę samców odłowionych do pułapek na powierzchniach, odpowiednio, traktowanej i kontrolnej, wyniósł 92,3%.

P r z y k ł a d II.

Z roztworu zawierającego 2,0% wag. cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekanu, 9,6% wag. emulgatora Tensiofix 96DB10 (Omnichem Belgia) i 88,4% wag. oleju rzepakowego sporządzono emulsję w wodzie, zawierającą 2 g feromonu w litrze. Postępując w sposób opisany w Przykładzie I wykonano oprysk na powierzchni 20ha. W takim samym okresie odłowiono do pułapek na powierzchni traktowanej średnio 54 motyle, a na powierzchni kontrolnej średnio 1571 motyli. Efekt dezorientacji wyniósł 96,6%.

P r z y k ł a d III.

Sporządzono roztwór, zawierający 5,0% wag. cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekanu i 5% wag. cis-7,8-epoksyoktadekanu w cieczy do oprysków IKAR 95 EC (Danmar, Polska) składającej się z 95% wag. wysokorafinowanego oleju mineralnego SAE 10/95 i 5% wag. oksyetylenowanych alkoholi tłuszczowych i oksyetylenowanych alkilofenoli jako niejonowych emulgatorów. 0,8 I tego roztworu, zawierającego 10% wag. dwuskładnikowego feromonu o stosunku składników 1:1, rozcieńczono 7,2 I płynu IKAR 95 EC do stężenia feromonu 1% i sporządzono z niego w zbiorniku z mieszadłem zawiesinę w 152 I wody. Kilka dni przed spodziewanym rozpoczęciem rójki zawiesiną tą opryskano równomiernie, za pomocą zainstalowanego na samolocie atomizera Micronair AU-5000, w dawce 4 l/ha, co odpowiada 2 g feromonów/ha, dwie powierzchnie doświadczalne po 20 ha w drzewostanach sosnowych, zagrożonych przez brudnicę mniszkę. Po zabiegu na każdej z objętych badaniem powierzchni, a także na 20 ha powierzchni kontrolnej rozmieszczono równomiernie pułapki IBL-1 (ZD Chemipan, Polska) do odłowu motyli z dyspenserem feromonowym Lymodor do odłowu brudnicy mniszki (ZD Chemipan, Polska). W odstępach tygodniowych opróżniano pułapki i liczono odłowione w nich samce. Próbę zakończono po ośmiu tygodniach, gdy na powierzchni kontrolnej w ciągu tygodnia odłowiano tylko pojedyncze motyle. W tym okresie do pułapek na powierzchniach opryskanych odłowiono średnio 220 motyli, a na powierzchni kontrolnej 820 motyli. Efekt dezorientacji wyniósł 73%.

P r z y k ł a d IV.

Sporządzono roztwór, zawierający 5,0% wag. cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekanu i 5% wag. cis-7,8-epoksyoktadekanu w cieczy do oprysków IKAR 95 EC (Danmar, Polska). 1,6 I tego roztworu rozcieńczono 14,4 I płynu IKAR 95 EC do stężenia feromonu 1% i sporządzono z niego w zbiorniku z mieszadłem zawiesinę w 144 I wody. Zawiesinę tę zaaplikowano w sposób przedstawiony w Przykładzie III, przy czym dawka jednostkowa feromonu wyniosła 4 g/ha. W objętym badaniem okresie do pułapek na powierzchniach opryskanych odłowiono średnio 51 motyli, a na powierzchni kontrolnej 573 motyle. Efekt dezorientacji wyniósł 91%.

P r z y k ł a d V.

Sporządzono roztwór, zawierający 5,0% wag. cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekanu i 5% wag. cis-7,8-epoksyoktadekanu w cieczy do oprysków IKAR 95 EC (Danmar, Polska). 3,2 I tego roztworu rozcieńczono 28,8 I płynu IKAR 95 EC do stężenia feromonu 1% i sporządzono z niego w zbiorniku z mieszadł em zawiesinę w 128 I wody. Zawiesinę tę zaaplikowano jak w Przykł adzie III, przy czym dawka jednostkowa feromonu wyniosła 8 g/ha. W objętym badaniem okresie do pułapek na powierzchniach opryskanych odłowiono średnio 10,5 motyla, a na powierzchni kontrolnej 573 motyle. Efekt dezorientacji wyniósł 98,2%.

P r z y k ł a d VI.

Sporządzono roztwór, zawierający 5,0% wag. cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekanu i 5% wag. cis-7,8-epoksyoktadekanu w cieczy do oprysków IKAR 95 EC (Danmar, Polska). 6,4 I tego roztworu rozcieńczono 57,6 I płynu IKAR 95 EC do stężenia feromonu 1% i sporządzono z niego w zbiorniku z mieszadł em zawiesinę w 96 I wody. Zawiesinę tę zaaplikowano jak w Przykł adzie III, przy czym dawka jednostkowa feromonu wyniosła 16 g/ha. W objętym badaniem okresie do pułapek na powierzchniach opryskanych odłowiono średnio 1,9 motyli, a na powierzchni kontrolnej 573 motyle. Efekt dezorientacji wyniósł 99,7%. Po oprysku na wszystkich powierzchniach (dwóch badanych i kontrolnej) zbierano samice brudnicy mniszki i po 30 dniach od złożenia przez nie jaj, określono stosunek liczby

PL 213 148 B1 jaj niezapłodnionych do zapłodnionych. Określony na podstawie wartości tego stosunku dla powierzchni traktowanych i kontrolnych efekt ochrony wyniósł 100%.

P r z y k ł a d VII.

Sporządzono roztwór, zawierający 5,0% wag. cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekanu i 5% wag. cis-7,8-epoksyoktadekanu w cieczy do oprysków IKAR 95 EC. 12,8 I tego roztworu rozcieńczono 115,2 I płynu IKAR 95 EC do stężenia feromonu 1% i sporządzono z niego w zbiorniku z mieszadłem zawiesinę z 32 I wody. Zawiesinę tę zaaplikowano jak w Przykładzie III, przy czym dawka jednostkowa feromonu wyniosła 32 g/ha. W objętym badaniem okresie do pułapek na powierzchniach opryskanych odłowiono średnio 0,6 motyla, a na powierzchni kontrolnej - 573 motyle. Efekt dezorientacji wyniósł 100%, a efekt ochrony określony na podstawie udziału złożonych przez samice jaj niezapłodnionych wyniósł 90%.

P r z y k ł a d VIII.

Sporządzono roztwór, zawierający 5,0% wag. cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekanu i 5,0% wag. cis-7,8-epoksyoktadekanu w cieczy do oprysków IKAR 95 EC. 3,2 I tego roztworu rozcieńczono 60,8 I płynu IKAR 95 EC do stężenia feromonu 0,5% i sporządzono z niego w zbiorniku z mieszadłem zawiesinę z 96 I wody. Zawiesinę tę zaaplikowano jak w Przykładzie III, przy czym dawka jednostkowa feromonu wyniosła 8 g/ha. W objętym badaniem okresie do pułapek na powierzchniach opryskanych odłowiono średnio 9 motyli, a na powierzchni kontrolnej 573 motyle. Efekt dezorientacji wyniósł 98,4%.

P r z y k ł a d IX.

4,0 I roztworu 10% mieszaniny feromonów w cieczy do oprysków IKAR 95 EC rozcieńczono 36 I tej samej cieczy do stężenia feromonów 1% i sporządzono emulsję z 60 I wody. Otrzymaną w ten sposób roboczą cieczą opryskano z samolotu dwie powierzchnie doświadczalne, 25 ha każda, w taki sposób, że między opryskanymi pasami o szerokości 40 m pozostawiano nieopryskany pas o szerokości 80 m. Średnia dawka feromonu w odniesieniu do całej traktowanej powierzchni wynosiła 8 g/ha. W objętym badaniem okresie do pułapek rozmieszczonych na obydwu powierzchniach na pasach opryskanych i nieopryskanych odłowiono średnio 2,9 i 7,6 motyli. Efekt dezorientacji wyniósł odpowiednio 99,5% i 98,7%.

P r z y k ł a d X.

Sporządzono roztwór zawierający 1% cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekanu i 10% kleju poliizobutylenowego INDOPOL H6000 (Biesterfeld, Polska) w cieczy do oprysków IKAR 95 EC. 0,6 cm³ emulsji otrzymanej z 1 części tego roztworu i 4 części wody rozpylono nad arkuszem bibuły filtracyjnej o powierzchni 0,6 m². Arkusz zawieszono w przewiewnym miejscu i okresowo sprawdzano metodą mikroekstrakcji połączonej z chromatografią gazową obecność feromonu w powietrzu w odległości 10 cm od jego powierzchni. Po 6 tygodniach na chromatogramie obserwowano wyraźny pik cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekanu.

Claims (14)

1. Preparat feromonowy przeznaczony do ograniczania liczebności owadów, zwłaszcza z rodzaju Lymantria, metodą dezorientacji, znamienny tym, że stanowi go roztwór substancji czynnej w cieczy organicznej, przy czym:

substancją czynną jest feromon, wspólny dla obydwu gatunków brudnicy mniszki (Lymantria monacha L.) i brudnicy nieparki (Lymantria dispar L.), wybrany z grupy obejmującej cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekan (disparlur), cis-7,8-epoksyoktadekan (monachalur) lub ich mieszanina, zaś ciecz organiczna zawiera olej roślinny, korzystnie olej rzepakowy lub olej rycynowy, albo zawiera wyższy węglowodór alifatyczny lub mieszaninę wyższych węglowodorów alifatycznych, korzystnie olej parafinowy lub olej mineralny, korzystnie o lepkości od 0,01 do 100 Pa · s, ewentualnie zawieszony w wodzie.

2. Preparat, według zastrz. 1, znamienny tym, że początkowe stężenie substancji czynnej w cieczy organicznej wynosi od 0,1% wagowych do 5% wagowych, korzystnie od 0,2% wagowych do 2% wagowych, które po oprysku w miarę upływu czasu obniża się, przy czym wymienione związki pozostają w kompozycji w stosunku od 20:1 do 1:20.

3. Preparat według zastrz. 1, znamienny tym, że każdy ze związków stosuje się w postaci racematu lub racematu, wzbogaconego w jeden z izomerów optycznych.

PL 213 148 B1

4. Preparat, według zastrz. 1, znamienny tym, że zawiera jeden lub więcej niejonowych środków powierzchniowo czynnych, szczególnie korzystnie oksyetylenowanych alkoholi tłuszczowych, oksyetylenowanych alkilofenoli lub eterów polioksyetylenoalkilowych, w ilości od 0,1% do 20% wagowych.

5. Preparat, wedł ug zastrz. 1, znamienny tym, ż e zawiera ś rodek zapobiegają cy degradacji feromonu na skutek działania tlenu, wody i promieniowania UV, zwłaszcza związków bipirydylowych w iloś ci od 0,001% do 0,1% wag.

6. Preparat, według zastrz. 1, znamienny tym, że zawiera lep, szczególnie korzystnie lep poliizobutylenowy, w stężeniu od 1 do 40% wagowych.

7. Sposób ograniczania liczebnoś ci owadów, zwł aszcza z rodzaju Lymantria, metod ą dezorientacji z zastosowaniem feromonów, znamienny tym, że obszar (drzewostan) zagrożony przez te owady opryskuje się roztworem substancji czynnej w cieczy organicznej, przy czym:

substancją czynną jest feromon, wspólny dla obydwu gatunków brudnicy mniszki (Lymantria monacha L.) i brudnicy nieparki (Lymantria dispar L.), wybrany z grupy obejmującej cis-7,8-epoksy-2-metylooktadekan (disparlur), cis-7,8-epoksyoktadekan (monachalur) lub ich mieszanina, zaś ciecz organiczna zawiera olej roślinny, korzystnie olej rzepakowy lub olej rycynowy, albo zawiera wyższy węglowodór alifatyczny lub mieszaninę wyższych węglowodorów alifatycznych, korzystnie olej parafinowy lub olej mineralny, korzystnie o lepkości od 0,01 do 100 Pa · s, ewentualnie zawieszony w wodzie.

8. Sposób według zastrz. 7, znamienny tym, że stosuje się substancję czynną roztworze w cieczy organicznej w początkowym stężeniu od 0,1% do 5% wagowych, korzystnie od 0,2% do 2% wagowych, które po oprysku w miarę upływu czasu obniża się, przy czym wymienione związki pozostają w kompozycji w stosunku od 20:1 do 1:20.

9. Sposób według zastrz. 8, znamienny tym, że każdy ze związków stosuje się w postaci racematu lub jako racemat, wzbogacony w jeden z izomerów optycznych.

10. Sposób według zastrz. 7, znamienny tym, że stosuje się preparat zawierający dodatkowo jeden lub więcej niejonowych środków powierzchniowo czynnych, szczególnie korzystnie oksyetylenowanych alkoholi tłuszczowych, oksyetylenowanych alkilofenoli lub eterów polioksyetylenoalkilowych, w ilości od 0,1% do 20% wagowych.

11. Sposób według zastrz. 7, znamienny tym, że stosuje się preparat zawierający dodatkowo środek zapobiegający degradacji feromonu na skutek działania tlenu, wody i promieniowania UV, zwłaszcza związki bipirydylowe w ilości od 0,001% do 0,1% wag.

12. Sposób według zastrz. 7, znamienny tym, że stosuje się preparat zawierający dodatkowo lep, szczególnie korzystnie lep poliizobutylenowy, w stężeniu od 1 do 40% wagowych.

13. Sposób według zastrz. 7, znamienny tym, że preparat stosuje się w postaci kropel o średnicy od 10 do 1000 μm.

14. Sposób według zastrz. 7, znamienny tym, że obszar (drzewostan) zagrożony przez owady, zwłaszcza z rodzaju Lymantria, opryskuje się wspomnianym roztworem w ilości od 1 do 50 g/ha, korzystnie od 2 do 30 g/ha, najkorzystniej od 5 do 20 g/ha.