Przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania dipeptydów zawierajacych arginine jako C-koncowy aminokwas, znajdujacych zastosowanie w przemysle farmaceutycznym i chemii organicznej do syntezy peptydów z reszta argininy. Znane syntezy peptydów zawierajacych reszte argininy w dowolnym miejscu peptydowym, polegaja na wlaczaniu argininy w lancuch peptydowy, z zablokowana grupa guanidynowa i odpowiednio grupa a-aminowa lub a-karboksylowa, a nastepnie, po przeprowadzonej kondensacji, na usunieciu grup ochronnych dla odblokowania grup funkcyjnych. Przykladowy sposób tak prowadzonej syntezy jest opisany na przyklad przez H. Yajima, H. Ogawa, H. Ueda i H. Takagi w czasopismie Chemical and Pharmaceutical Bulletin, Japonia, 26, 1980 r., str. 1935—1938 i polega na blokowaniu grupy guanidynowej argininy w postaci pochodnej mesityle- no-2-sulfonylowej przed acylowaniem argininy pochodnymi aminokwasów.Niedogodnoscia znanych sposobów jest wieloetapowe, dlugotrwale i pracochlonne prowadzenie syntezy.Dodatkowo w trakcie usuwania grup ochronnych, nastepuje czesciowy rozklad reszty argininy, w wyniku czego powstaja, jako zanieczyszczenia, trudne do usuniecia peptydy zawierajac*ornityne, co znacznie obniza wydaj- nosc procesu, która nie przekracza 20% wagowych w przeliczeniu na uzyta arginine.Innym sposobem tworzenia peptydu z arginina jest sposób opisany przez E. Nawrocka, Z. Siemiona, S. Slo- pak i St. Szymaniec w czasopismie International Journal of Peptide and Protein Research, Dania, 16, 1980 r„ str. 200—207 polegajacy na dolaczaniu trójpeptydu do estru benzylowego N -nitroargininy, a nastepnie po dokonanej kondensacji, na usunieciu grup ochronnych w wyniku dlugotrwalego wodorowania katalitycznego.Wydajnosc tego procesu jest równiez niewielka i wynosi okolo 20% wagowych.Okazalo sie, ze sposobem wedlug wynalazku mozna otrzymac peptydy zawierajace reszte argininy nie tylko z wysoka wydajnoscia, ale równiez bez potrzeby stosowania specjalnych ochron grupy guanidynowej i karboksylowej, wykorzystujac fakt tworzenia przez arginine w okreslonym srodowisku soli wewnetrznej pomie¬ dzy grupa guanidynowa i karboksylowa, skutkiem czego jedynie grupa a-aminowa jest w formie podatnej na acylowanie.Sposób wytwarzania dipeptydów zawierajacych arginine jako C-koncowy aminokwas na drodze acylowania argininy wedlug wynalazku polega na tym, ze na aktywne pochodne N-chronionych ot-aminokwasów dziala sie arginina z wolnymi grupami funkcyjnymi przy pH 6,8—8,0. W sposobie wedlug wynalazku, jako aktywne po-2 145 979 chodne N-chronionych a-aminokwasów stosuje sie aktywne pochodne grupy karboksylowej, takie jak chlorki i bromki, a zwlaszcza estry aktywne, korzystnie estry 2,4,5-trichlorofenylowe, N-hydroksyimidowe kwasu bur¬ sztynowego i p-nitrofenylowe. Do ochrony grupy aminowej aktywnego a-aminokwasu stosuje sie powszechnie uzywane w syntezie peptydów grupy ochronne, takie jak benzyloksykarbonylowa, trifluorooctowa, formylowa, t-butyloksykarbonylowa i inne. Acylowanie grupy aminowej argininy przez aktywne pochodne N-chronionych aminokwasów wedlug wynalazku prowadzi sie w takich warunkach, zwlaszcza wobec rozpuszczalników za¬ pewniajacych utrzymanie obojetnego lub slabozasadowego srodowiska reakcji.W sposobie wedlug wynalazku aktywna pochodna N-chronionego aminokwasu rozpuszcza sie w roz¬ puszczalniku organicznym,- po czym dodaje jeden z izomerów argininy i miesza sie w ciagu kilkunastu godzin.Utwbrztiny-peptyd ekstrahuje sie nastepnie rozpuszczalnikiem organicznym, badz wytraca, i w zaleznosci od dalszej przeróbki otrzymuje sie peptyd w stanie wolnym w postaci chlorowodorku, zawsze z wolnymi grupami funkcyjnym,! w,argininowej czesci czasteczki peptydu. Sposób wedlug wynalazku umozliwia zastapienie kilku etapów syntezy" peptydów zawierajacych arginine jako C-koncowy aminokwas jednym etapem sprzegania, dzieki czemu otrzymuje sie produkt nie tylko o duzej czystosci, ale takze z bardzo duza, w porównaniu z dotychczaso¬ wymi metodami, wydajnoscia, rzedu 85—95% wagowych w przeliczeniu na wprowadzana arginine. Przedmiot wynalazku jest blizej objasniony w przykladach wykonania.Przyklad I. 11 mmoli estru p-nitrofenylowego N-butyloksykarbonylo- L-tyrozyny rozpuszcza sie w 50 ml dioksanu. Do tak przygotowanego roztworu dodaje sie 10 mmoli L-argininy rozpuszczonej w 50 ml wody.Mieszanine reakcyjna miesza sie w ciagu 16 godzin w temperaturze pokojowej, a nastepnie warstwe wodno- dioksanowa ekstrahuje sie octanem etylu i nastepnie liofilizuje. Pozostaly po liofilizacji osad rozpuszcza sie w 10 ml kwasu trójfluorooctowego i po 15 minutach calosc odparowuje do sucha. Otrzymuje sie 8,7 mmola dipeptydu Tyr-L-Arg o skrecal nosci [a]D24 +32(c1, H20).Przyklad 11.11 mmoli estru 2,4,5-trichlorofenylowego N,0-dibenzyloksykarbonylo-L -tyrozyny roz¬ puszcza sie w 50 ml metanolu, a nastepnie dodaje 10 mmoli D-argininy. Mieszanine miesza sie w ciagu 12 godzin, po czym dodaje 200 ml eteru etylowego. Wytracony osad odsacza sie, przemywa octanem etylu, a nastepnie rozpuszcza w 100 ml metanolu zawierajacego 5 ml stezonego kwasu solnego i 10 ml dwumetyloformamidu. Do tak przyrzadzonego roztworu dodaje sie 0,2 g 10% palladu zawieszonego na weglu i mieszajac redukuje miesza¬ nine wodorem w ciagu 12 godzin, pod cisnieniem atmosferycznym. Nastepnie odsacza sie katalizator, a pozosta¬ losc odparowuje do sucha. Otrzymuje sie higroskopijny monochlorek dipeptydu Tyr-D-Arg o skrecalnosci wla¬ sciwej [a]D24 + 58,0 (c 1, 0,2 m CH3COOH).Przyklad III. 11 mmoli estru N-hydroksyimidu kwasu bursztynowego N-benzyloksykarbony- lo-L-leucyny rozpuszcza sie w 50 ml tetrahydrofuranu. Do tak przygotowanego roztworu dodaje sie 10 mmoli L-argininy, rozpuszczonej w 50 ml wody. Mieszanine reakcyjna miesza sie w ciagu 18 godzin w temperaturze pokojowej, a nastepnie ekstrahuje dwukrotnie octanem etylu. Polaczone ekstrakty przemywa sie trzykrotnie woda i suszy bezwodnym siarczanem magnezu. Po odparowaniu rozpuszczalnika pod zmniejszonym cisnieniem otrzymuje sie 9,5 mmola N-benzyloksykarbonylo-L -leucylo-L-argininy o skrecalnosci [a]D24 +52 (cl, meta¬ nol).Przyklad IV. 5, 5 mmoli estru 2,4,5-trichlorofenylowego N,N'-dibenzyloksykarbonylo-L-cystyny roz¬ puszcza sie w 20 ml N-dwumetyloformamidu. Do tego roztworu dodaje sie 10 mmoli L-argininy rozpuszczonej w 50 ml wody. Calosc miesza sie w ciagu 15 godzin w temperaturze pokojowej, po czym odparowuje mieszanine N-dwumetyloformamidu i wody pod zmniejszonym cisnieniem. Pozostalosc miesza sie z 50 ml octanu etylu.Wytracony osad odsacza sie i przemywa dwukrotnie 10 ml octanu etylu. Po wysuszeniu otrzymuje sie 4,5 mmoli N,N'-dibenzyloksykarbonylo- L-cystynylo-di-L-argininy o skrecalnosci [a] D24 + 90 (c 1, DMF).Zastrzezenia patentowe 1. Sposób wytwarzania dipeptydów zawierajacych arginine jako C-koncowy aminokwas, polegajacy na acylowaniu argininy, znamienny tym, ze na aktywne pochodne N-chronionych a-aminokwasów dziala sie arginina z wolnymi grupami funkcyjnymi przy pH 6,8 — 8,0. 2. Sposób wedlug zastrz. 1, znamienny tym, ze jako aktywne pochodne N-chronionych a-amino¬ kwasów stosuje sie estry aktywne. 3. Sposób wedlug zastrz. 2, znamienny tym, ze jako estry aktywne stosuje sie estry 2,4,5-trichloro- fenylowe, N-hydroksyimidowe kwasu bursztynowego i p-nitrofenylowe.Pracownia Poligraficzna UP PRL. Naklad 100 egz.Cena 220 zl PL